ATEŞ Prof Dr Yücel Taştan Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD Genel Pediatri BD

Tarihçe;  Hipokrat  Galileo (1592)  Celcius (18. yüzyıl)  Karl Wunderlich  Claude Bernard

Vücut sıcaklığı  Sıcak - Soğuk 13 º -22 º C, kuru havada vücut ısısı 36.1 º º C korunur

Normal vücut sıcaklığı Vücut ısısı = Isı üretimi-Isı kaybı İnsanlarda vücut sıcaklığının özellikleri  Merkezi olarak sabittir(37ºC ºC)  Sabah-Akşam ısısı 0.5-1ºC farklıdır (sirkadiyen ritm)

Organizmada ısı üretimini etkileyen faktörler  Tüm hücrelerin bazal met. hızları  Kas aktivitesi ile met. hızının artması (titreme)  Tiroksin ( BH, Testosteron)  Epinefrin,norepinefrin ve sempatik uyarıyla met. hızının artması  Hücre ısısı arttığında kimyasal aktivite artışına bağlı hücrelerde met. artışı

Termoregülasyon  Vücut sıcaklığını aynı düzeyde tutabilmek için; ısı üretimi ısı kaybını karşılamalıdır Termoregülasyonda  Fiziksel ve davranışsal mekanizmalar  Nörolojik ve kardiyovasküler mekanizmalar

Termoregülasyon mekanizması Nörolojik kontrol Hipotalamus (Termostat) Vücut ısısındaki değişikliklere duyarlı Ön hipotalamus  Isı kaybını kontrol eder Arka hipotalamus  Isı üretimini kontrol eder

Vücut sıcaklığını etkileyen nedenler  Çevre  Yaş; Çok küçük çocuklar vücut ısısını kontrol edemezler  Fiziksel aktivite (Metabolizma hızlanır)  Hormon düzeyi (Tiroid,progesteron)  Deri  Vücudu örten bir yalıtkandır  Deri damarlarında genişleme-daralma  Sıcak ve soğuğa duyarlı reseptörler  Soğukta  Hipotalamus uyarılır  Titremeyi başlatır-terlemeyi inhibe eder  Vazokonstrüksiyon  Stres (hormonal-nöral stimülasyon)  Metabolizma artar

Vücutta sıcaklığının yayılımı Vücutta ısı metabolizmanın bir yan ürünü olarak ortaya çıkar  Derin dokulardaki ısı Vücut sıcaklığını en iyi yansıtır Çevre koşullarının ve fizik aktivitenin değişmesine karşın değişmez  Yüzeysel sıcaklık Değişkendir Deri kan akımı ve çevreye olan ısı kaybı bunda etkili olur

Vücut sıcaklığının korunması  Kayıpların önlenmesi Deri damarlarında yaygın vazokontrüksiyon Giyinme  Piloereksiyon  Isı oluşumunun artması Tiroksin Isı oluşumunun sempatik yoldan uyarılması Titreme Fiziksel aktivite

Vücutta ısı kaybı  Deri damarlarındaki vazodilatasyon  Terleme  Zorunlu ısı kayıpları Radyasyon Evaporasyon Konveksiyon  Isı üretiminin baskılanması (titreme ve met baskılanması)

Zorunlu kayıplar  Radyasyon (%60)  Evaporasyon (%22)  Kondüksiyon (%15)  Konveksiyon

Zorunlu kayıplar A-Radyasyon (%60) Peri ferik vazodilatasyon Soyunma Vücut yüzeyi; Yenidoğan ve prematürelerde vücut yüzeyi geniş  Radyasyonla ısı kaybının önlenmesi Giyinme Vücut yüzeyinin azaltılması Fötal duruş biçimi

B-Evaporasyon (%22)  Buharlaşma ve terleme ısı kaybını artırır Bir gram ter veya suyun vücuttan buharlaşmasıyla 0.6 kalori kaybedilir Deri ve Akciğerlerden günde ml sıvı kaybedilir

C-Kondüksiyon Havaya kondüksiyon %15 Cisimlere %3 Cisimlere temas  Katı, sıvı, gaz  Isı kaybı minimaldir Buz uygulaması Soğuk uygulama Kondüksiyonla olan ısı kaybının önlenmesi; Kat kat giyinme Örtünme

D-Konveksiyon  Hava akımıyla ısı kaybı Rüzgarın serinletici etkisi

Ateş nedir ?  En basit tanımı vücut sıcaklığının normalin üzerinde olmasıdır Tek bir normal ısı yoktur (37º C+-0.6ºC)  Vücut sıcaklığının ‘‘merkezi ısı ayarı’ nın yükseğe ayarlanması ile birlikte olan artışa ateş denir Hipertermi nedir ?  Vücut sıcaklığı artmıştır fakat ‘merkezi ısı ayarı’ değişmemiştir.

Çocuklarda ateş neden önemlidir ?  Çocuklarda en sık görülen belirtidir  Ateş fobisi  Ekonomik boyut  Ateşli konvülziyon (%4)  Sık antipiretik kullanımı, Antipiretiklerin yan ve zararlı etkileri  Gereksiz antibiyotik kullanımı,  Tanıda gereksiz araştırmalar,

Vücut sıcaklığı; ölçüm Normalde 36-38ºC ( Fahrenheit) Ölçümün yapıldığı yere göre değişir  Ağızdan-Oral  Rektal (öz sıcaklık)  Koltukaltı-Aksiller  Kulaktan-Timpanik membran (öz sıcaklık)  Özofagus (öz sıcaklık )  Pulmoner arter (öz sıcaklık)  İdrar (öz sıcaklık)

Merkezi ısı ayarı nasıl değişir ? Endojen pirojenler Eksojen pirojenler Kan dolaşımı İmmunolojik yanıt-Akut faz yanıtı bakteriler,virüsler, mantarlar, antijen-antikor kompleksi IL-1, TNF- ,IL-6,IFN-  Hipotalamus PGE 2 Isı ayarı Ateş Merkezi Antipiretikler

Merkezi ısı ayarı normal,vücut sıcaklığı yüksek= Hipertermi Özelliği; Vücut sıcaklığı giderek artabilir Rabdomiyoliz Haşlanmış beyin sendromu Başlangıçta akut faz yanıtlarında artış olmaz Hipertermi nedenleri; A-Aşırı ısı yapımı Tirotoksikoz Salisilat zehirlenmesi Malin hiperpireksi B-Organizmada oluşan ısının atılamadığı durumlar  Aşırı çevre sıcaklığı  Aşırı giyinme  Ektodermal displazi  Anti-kolinerjk ilaçlarla zehirlenme

Vücutta sıcaklık artışı Merkezi ayar yükseğe ayarlı=ATEŞ Özelliği; Isı 41.1ºC’in üzerine nadiren çıkar Akut faz yanıtları eşlik eder Antipiretikler etkilidir ATEŞ NEDENLERİ A-İnfeksiyonlar Viral Bakteriyel Paraziter Fungal B-Malin hastalıklar C-Bağ dokusu hastalıkları

41 40 Set point 40Vücut sıcaklığı 40Vücut sıcaklığı Set point Vücut sıcaklığı Set point 35 Normal Ateş Hipertermi

Ateş; Her yaş için>38ºC (R) NormalHafifYüksek Rektal36.1°C-37.8°C38°-38.9°C39 °C ve üstü Koltukaltı35 °C -37.4°C °C38.5 °C ve üstü

Ateş; Zararlı mı ? Faydalı mı ? Ateş;  Hastalık değildir  En erken görülen akut faz yanıtıdır.  Uygunsuz bir yanıt değildir  Genellikle kendiliğinden düzelir Ateşin  Doğrudan bir zararı saptanmamıştır  Önemli bir savunma mekanizması Sıcaklık arttığında bir çok patojen çoğalamaz Serum serbest demiri kanda azalır  Orta derecede ateşte İmmün yanıtlarda artış;  Antikor yapımı artar  Lökosit sayısı artar  Virüslere karşı bazı koruyucu maddelerin salınması artar

Ateş

Ateşli durumlarda Metabolizma hızlanır  Her 1 º C’lik artışta metabolizma %12 artar Oksijen gereksinimi artar Sıvı gereksinimi artar (her derece artışında 100ml/m2) Kalp atımı ve solunum sayısı artar  Metabolik gereksinimi karşılamak  Enerji kaynakları kullanılır.

Ateşe bağlı komplikasyonlar Kardiyak,solunum, böbrek ve metabolik sorunları olanlarda sorun yaratabilir(ek yük) Enerji depoları tükenir Hipoksi (Hücresel)  Miyokardiyal (Angina pektoris)  Serebral(Konfüzyon) Dehidratasyon (aşırı sıvı kaybı) Ateşli (Febril) konvülziyon ???

Ateş tipleri Devamlı ateş; Sabah-Akşam farkı 1°C’den az Tifo,Brusella,Enfektif endokardit, Kawasaki,Kızıl,Hipotalamik ateş

Subfebril ateş

Dalgalı ateş: Ondülan ateş Beş-altı günde giderek yükselir ve tekrar yavaşça normale döner Hodgkin, Pel-Ebstein ateşi

Tekrarlayan ateş: Febris rekurrens Brusella

Bacaklı ateş; Remittan Sabah-Akşam vücut sıcaklığında 1°C fark vardır fakat vücut sıcaklığı normale inmez. TBC, Mikoplazma, Sıtma

Intermittan ateş Sabah-Akşam sıcaklık farkı 1°C’den fazla 24 saatte bir normale iner, Sıtma, JRA, Kala-azar, Miliar TBC

Ateş tedavisi  Antipiretik tedavisinin amacı çocuğun rahatlatılmasıdır Soğuk uygulama YANLIŞ Bol sıvı verilmeli  Antibiyotik ???  Nedene yönelik tedavi

Sonuç  Ateşli çocuğun genel görünümü termometrenin gösterdiği dereceden daha önemlidir