SU KAYIPLARININ ÖNLENMESİ T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 1

 Su kayıplarının önemi-dayanağı  Genel su kayıp-kaçak kavramı  Ülkemizdeki kayıp-kaçak durumu  Mevzuat hazırlıkları  İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği  Teknik Usuller Tebliği - revizyonlar İÇERİK 2

Yeni su kaynakları bulmak, kaynaktan alınan suyun içilebilir su kalitesinde arıtılmasını sağlamak ve bu işlemlerin ardından şebeke sistemi yolu ile bu su kaynağını yerleşim yerine getirerek tüketicilerin hizmetine sunmak, hem ekonomik açıdan hem de teknik açıdan meşakkatli ve maliyetli bir iştir. İçme suyu taleplerinin karşılanmasına yönelik çözümlerin bulunmasında, yeni su kaynağı arayışına başlamadan önce, mevcut şebekedeki su kayıplarının azaltılması ile ilgili çalışmalara öncelik verilmesi büyük önem arz etmektedir. SU KAYIPLARININ ÖNEMİ 3

DAYANAK AB - Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Tedbirler Programı su miktarının korunması su tasarrufu su verimliliği su kayıplarının önlenmesi Su Kayıplarının Önlenmesi Blueprint su verimliliği Sürdürülebilir bir ekonomik kayıp-kaçak düzeyinin yakalanmasına yönelik en iyi uygulamalar/araçların yayılması 10. Kalkınma Planı Yerleşim yerlerinin içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarının tamamı karşılanacak, su kayıp-kaçakları önlenecek, mevcut şebekeler iyileştirilerek sağlıklı ve çevre dostu malzeme kullanımı yaygınlaştırılacaktır. 4

GENEL KAYIP-KAÇAK KAVRAMI Standart Su Dengesi* * Kaynak: International Water Association (IWA) 5

GELİŞMİŞLİK VE SU KAYBI İLİŞKİSİ Uluslararası Su Servisi Birliği’nin (IWSA) 1991 yılında yaptığı bir çalışmaya göre; GELİŞMİŞLİK DURUMUSU KAYBI ORANI Gelişmiş Ülkelerde% 8-24 Yeni Sanayileşen Ülkelerde % Gelişmekte Olan Ülkelerde% 24–45 Su Kaybı İçin Kabul Edilebilir Sınır Değer % 10 6 Bu değerler halen geçerliğini korumaktadır.

 TÜİK 2014 verilerine göre Ülkemiz genelinde, kaynağından içme ve kullanma suyu olarak çekilen 5.2 milyar m 3 suyun 3,4 milyar m 3 ’ü (%64) ölçülerek belediyelere dağıtılmıştır.  TÜİK 2012 verilerine göre %43,6 olan gelir getirmeyen su oranının, 2014 yılı verilerine göre hesaplanması çalışmaları devam etmektedir. ÜLKEMİZDEKİ DURUM 7

Akademisyenlerin desteği ile “Su Kayıp ve Kaçakları Yönetmeliği” taslağı hazırlanmıştır.“Su Kayıp ve Kaçakları Yönetmeliği” 1-2 Nisan 2013 tarihinde ilgili tarafların bir araya geldiği “Su Kayıp-Kaçakları Çalıştayı” düzenlenmiş ve taslak yönetmelik değerlendirilmiştir. MEVZUAT ÇALIŞMALARI 8

Türkiye Belediyeler Birliği’nin desteğiyle gerçekleştirilen Çalıştaya 90 kişi katılım sağlamıştır:  Su Yönetimi Genel Müdürlüğü İlgili Birimleri  İlgili Bağlı Kuruluşlar (DSİ, SUEN)  Üniversiteler  Türkiye Belediyeler Birliği  Büyükşehir Belediyeleri - Su ve Kanalizasyon İdareleri  İlgili Bakanlıklar  Sulama Birlikleri  Sulama Kooperatifleri  Kalkınma Ajansları SU KAYIP KAÇAKLARI ÇALIŞTAYI Çalıştay çıktıları doğrultusunda revize edilen taslak yönetmelik kurum görüşlerine sunulmuştur. 9

Kurum görüşleri doğrultusunda revize edilen yönetmelik taslağı onaylanmış ve 8 Mayıs 2014 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği YÖNETMELİK 10

3 Bölüm-13 madde Birinci Bölüm  Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar İkinci Bölüm  İlkeler, İçmesuyu temin ve dağıtım sistemlerinin yönetimi, Su kayıplarının azaltılması için alınacak tedbirler, Su kayıplarının tespiti, Su kayıplarının azaltılması Üçüncü Bölüm  Bilgi Verme Yükümlülüğü ve İdari Yaptırımlar, Sorumluluk, Yürürlük, Yürütme Ek: İçmesuyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıpları Yıllık Raporu YÖNETMELİK 11

Bilgi verme yükümlülüğü MADDE 10 – (1) İdareler, Ek-1’de formu verilen raporu, bu yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde, sonraki yıllarda ise her yıl, takip eden yılın Şubat ayı sonuna kadar Bakanlığa yazılı olarak gönderir. Su kayıplarının azaltılması MADDE 9 – (1) İdareler su kayıp oranlarını, bu yönetmeliğin yürürlük tarihinden itibaren, büyükşehir ve il belediyelerinde 5 yıl içerisinde en fazla % 30, takip eden 4 yıl içerisinde ise en fazla % 25 düzeyine; diğer belediyelerde 9 yıl içerisinde en fazla % 30, takip eden 5 yıl içerisinde ise en fazla % 25 düzeyine indirmekle yükümlüdürler. Bu kapsamda, bu Yönetmelik uyarınca çıkarılacak Teknik Usuller Tebliğinde verilen yöntemler çerçevesinde gerekli faaliyetler yürütülür. YÖNETMELİK 12

2014 Yıllık Raporları 13 Belediye/Su idaresi Sisteme Giren Su (m 3 /yıl) İzinli TüketimSu Kaybı Gelir Getirmeyen Su Miktarı m 3 /yıl% % % Antalya - ASAT , , ,81 Aydın , , ,27 Balıkesir Bursa - BUSKİ , , ,67 Denizli - DESKİ İSKİ - İstanbul , , ,01 İzmir - İZSU , , ,58 Kocaeli - İSU , , ,06 Manisa Muğla Ordu Sakarya , , Samsun - SASKİ , , ,76 Tekirdağ Trabzon

14 Belediye/Su idaresi Sisteme Giren Su (m 3 /yıl) İzinli TüketimSu Kaybı Gelir Getirmeyen Su Miktarı m 3 /yıl% % % Antalya - ASAT Aydın Balıkesir - BASKİ Bursa - BUSKİ , , ,3 Denizli - DESKİ İSKİ - İstanbul , , ,08 İzmir - İZSU , , ,38 Kocaeli - İSU , , ,68 Manisa Muğla Ordu Sakarya Samsun - SASKİ , , ,96 Tekirdağ Trabzon Yıllık Raporları

Su kayıplarını önlemek için şebekede alınacak başlıca tedbirler:  Şebekenin sürekli izlenmesi ve kontrolü  Teknik personelin uluslararası normlarda eğitimi  Kaçak su kullanımının önlenmesi  Kullanım ömrünü tamamlayan sayaçların ve şebekenin yenilenmesi TEDBİRLER 15

Su kayıp-kaçaklarının önlenmesi ile elde edilecek kazanımlar:  Su temin ve iletim maliyetinin düşürülmesi  Su kayıplarının/israfının azaltılması  Su satışından elde edilen gelirin sadece su alanında kullanılması  Yatırım projeleri maliyetlerinin ertelenmesi  Kısa süre içerisinde kendini amorti etmesi  Su yönetimi giderlerinin azaltılarak halka en iyi hizmetin sunulması  Su temin-dağıtım sisteminin iyileştirilmesi/modernizasyonu  Su yönetim idarelerinin iyileştirilmesi/modernizasyonu KAZANIMLAR 16

Yönetmelikte de belirtildiği üzere birtakım teknik hususların detaylandırılması ve idarelere yol göstermek maksadıyla Teknik Usuller Tebliği hazırlanmış ve 16 Temmuz 2015 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. TEKNİK USULLER TEBLİĞİ 17

MADDE 1 – Amaç: içme-kullanma suyu temin ve dağıtım sistemlerindeki su kayıplarının kontrolü için alınması gereken tedbirleri belirlemek MADDE 2 – Kapsam: 8/5/2014 tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında uygulanacak teknik usulleri ve yönetmelik ekinde yer alan bilgi ve formların detaylı açıklamalarını kapsar. MADDE 3 – Dayanak: 645 sayılı KHK ve İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği MADDE 4 – Tanımlar TEKNİK USULLER TEBLİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM 18

MADDE 5 – Genel Hükümler: idari ve fiziki su kayıplarının önlenmesi için; idari ve fiziki su kayıplarının ölçüme dayalı olarak belirlenmesi, şebekenin ve sistemin şartnamelere ve uygulama projelerine uygun yapılması, kullanılan malzemelerin standartlara uygun olarak temin edilmesi, sistemde ana basınç bölgesi ve alt bölgelerin oluşturulması, şebekede etkili bir basınç ve debi yönetimi ile optimum işletme şartlarının sağlanmasın, sistemin izlenmesi ve kayıt altına alınması, etkili bir su yönetim sistemini sağlamak. TEKNİK USULLER TEBLİĞİ İKİNCİ BÖLÜM 19

Su Kayıplarının Önlenmesinde İzlenecek Adımlar MADDE 6 – Temin edilen içme suyu hacminin ve debisinin ölçülmesi MADDE 7 – Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) veri tabanının kurulması MADDE 8 - Uygun bir veri kontrol ve izleme sisteminin (SCADA) kurulması MADDE 9 - Şebekenin hidrolik modellemesinin ve kalibrasyonunun yapılması (Yeni yapılaşmalarda İller Bankası A.Ş. düzenlemelerine uygun olarak) MADDE 10 - Şebekenin izole alt bölgelere ayrılması TEKNİK USULLER TEBLİĞİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 20

Su Kayıplarının Önlenmesinde İzlenecek Adımlar MADDE 11- CBS veri tabanı, hidrolik modelleme, SCADA sistemi, tahakkuk-tahsilat (abone), halkla ilişkiler gibi yazılımların ve verilerin entegre çalışmasının sağlanması  Büyükşehir belediyesi dışındaki diğer belediyeler imkânları doğrultusunda bu sistemi kurar. MADDE 12- İçme-kullanma suyu temin ve dağıtım sistemlerinin entegre yönetimi  Büyükşehir belediyesi dışındaki diğer belediyeler imkân ve ihtiyaçları doğrultusunda bu sistemi kurarlar. MADDE 13 - Aktif sızıntı kontrolü ile fiziki kayıpların tespiti ve azaltılması - fiziki kayıp birimi/ekibi kurulması TEKNİK USULLER TEBLİĞİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 21

İçme-Kullanma Suyu Temin ve Dağıtım Sistemi ile Şebekede Kullanılacak Malzemelere İlişkin Hususlar MADDE 14 – Kullanılacak malzeme özellikleri ve dikkat edilecek hususlar MADDE 15 – Boru ek parçaları ve dikkat edilmesi gereken hususlar MADDE 16 - Su kayıplarının kontrolünde kullanılan ekipmanlar MADDE 17 - Diğer hususlar MADDE 18 - Servis bağlantılarının yapılması ve servis bağlantı şekilleri MADDE 19- Alt bölge odası tasarımı MADDE 20- Temin ve dağıtım sistemi ile malzemelerin yönetimi MADDE 21 - Malzeme seçim kriterleri MADDE Sayaç seçimi, özellikleri, emniyeti, yeri, montajı TEKNİK USULLER TEBLİĞİ DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 22

Abonelik Hizmetleri ve İzinsiz Su Kullanımı MADDE 30 – Abonelik işlemleri MADDE 31 – Su tesisat projelerinin onaylanması MADDE 32 - Sayaç temin mükellefiyeti MADDE 33 - Yüksek tüketimli aboneler MADDE 34 - Yangın hidrantları ve yangın söndürme tesisatları MADDE 35- İzinsiz tüketimler MADDE 36- Bedelsiz su kullanımlarının takibi MADDE 37 - İzinsiz tüketimleri önlemek için birim oluşturulması ve bu birimin görevleri TEKNİK USULLER TEBLİĞİ BEŞİNCİ BÖLÜM 23

Çeşitli ve Son Hükümler MADDE 38 – Bilgi verme yükümlülüğü MADDE 39 – Yürürlük MADDE 40 - Yürütme TEKNİK USULLER TEBLİĞİ ALTINCI BÖLÜM 24

EK-1: Su Kayıpları Yıllık Raporu  Yönetmelik ekinde verilen formatta tespit edilen bir takım eksiklikler doğrultusunda revize edilen rapor formatı Tebliğ ekinde tekrar yayımlanmıştır. İdareler tarafından dikkate alınacak format Tebliğ ekindeki format olmalıdır.  Yeni formatta yıllık raporun envanter formu detaylandırılmış, su dengesi tablosu ve açıklamalar kısmı da daha anlaşılır olması maksadıyla sistematik olarak daha detaylı bir şekilde açıklanmıştır. TEKNİK USULLER TEBLİĞİ EKLER 25

EK-2: İçme Suyu Abone Tiplerine Göre Abone Sayısı ve Tahakkuk Tablosu TEKNİK USULLER TEBLİĞİ EKLER Ek-3: Sistemde Kullanılan Malzemelere İlişkin Envanter Formu Ek-4: Boru Cins ve Çapları Ek-5: Sayaç Envanter Formu  Bu formların temin edilmesi ile bir envanter oluşturulması ve belediyeler tarafından sistemde yapılan rehabilitasyon-yenileme çalışmalarının takibi amaçlanmaktadır. Ek-6: Kalibrasyon İçin Örnek Adımlar  Hidrolik modelin kalibrasyonu 26

SULAMA SİSTEMLERİNDE SU KULLANIMININ KONTROLÜ VE SU KAYIPLARININ AZALTILMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 27 Sulama sistemlerinde sulama suyunun verimli kullanılması, su tasarrufunun sağlanması, kayıpların azaltılması ve izinsiz kullanımların önlenmesi ile sulama suyu temini, dağıtımı ve kullanım maliyetlerinin azaltılmasının sağlanması amacıyla hazırlanmıştır. Yönetmelik; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünü, İl Özel İdarelerini, Büyükşehir Belediyeleri ve diğer belediyeleri, Tarımsal sulama faaliyeti gerçekleştiren su kullanıcı örgütlerini ile gerçek kişi ya da tüzel kişiliğe sahip tek bir kullanıcı tarafından aynı su kaynağından faydalanılarak 100 hektarın üzerinde alanın sulandığı halk sulamalarını, kapsamaktadır. Yönetmelik yayımlanmak üzere Başbakanlığa gönderilmiştir.

TEŞEKKÜRLER… TEŞEKKÜRLER…. 28