Spor Psikolojisi

Sporda insan davranışları ile ilgili sorulara yanıt bulmaya çalışma ve spor biliminin bir alt dalı (Gill, 1986) Psikoloji biliminin ilkelerinin spor ortamına uygulanması (Cox, 1994) Uygulamalı psikoloji; spor branşlarına ve spor ortamına uygulanan psikoloji bilimi (Singer, 1972)

Sporda Başarı Şeması Zihinsel Faktörler Duygusal Faktörler Kişilik Faktörleri Fiziksel Faktörler PSİKOLOJİK BAŞARI SPORTİF BAŞARI

ANTRENMAN PSİKOLOJİK ANTRENMAN Hareket öğrenmesi Sürecini geliştirme antrenmanı Psikolojik yönlendirme antrenmanı Zihinsel Antrenman Görsel Antrenman Otojen Antrenman ANTRENMAN Hareketin öğrenilmesi sürecini geliştirme antrenmanı Psikolojik yönlendirme antrenmanı PSİKOLOJİK ANTRENMAN FİZİKSEL ANTRENMAN İlerleyen gevşeme antrenmanı Sistemli olarak duyarsızlaştırma antrenmanı Biyolojik geri bildirim Hipnoz Meditasyon Yoga

Spor Psikolojisinde Ele Alınan Temel Sorular Psikolojik faktörlerin motor performansa etkisini anlama: –Kaygı basketbol oyuncusunun serbest atış performansını nasıl etkiler? –Kendine güven çocuğun yüzme öğrenme yetisini etkiler mi? –Antrenörün pekiştireci ve cezayı kullanması takım uyumunu nasıl etkiler? –Hayal etme teknikleri spor yaralanmalarının rehabilitasyonunda etkili midir?

Spor Psikolojisinde Ele Alınan Temel Sorular Fiziksel etkinliklerin psikolojik gelişime etkisini anlama: –Koşu depresyonu ve kaygıyı azaltır mı? –Spora katılmak saldırganlığı öğrenmeye sebep olur mu? –Günlük beden eğitimi etkinliklerine katılmak çocuğun kendine güvenini arttırır mı? –Spora katılım kişiliğin gelişmesinde etken midir?

Spor Psikolojisi ile ilgili Roller ARAŞTIRMACI DANIŞMAN EĞİTİMCİ

Araştırmacı ve Eğitimci Rolü Araştırmacı ve Eğitimci Spor Psikolojisi: –Araştırma odaklı –Teori testi, veri toplama, yeni bilgilerin üretimi –Psikolojik kavramların açıklanması, geliştirilmesi –Araştırma yapmak ve bulgularını yayımlamak –Uygulamacılara yeni bilgileri ve programları aktarmak –Üniversite de ders vermek

Eğitimci Rolü Eğitimci Spor Psikolojisi: –Performansı yükseltmek için gerekli becerileri öğretir. –Psikolojik faydayı arttırmak için egzersizi nasıl daha etkili kullanılacağını öğretir. –Doktora derecesi (spor ve egzersiz biliminde) –Egzersiz ve spor bilimlerinde yoğunlaşan, psikoloji ve danışmanlık üzerine eğitim alan –Mentör –Kaygı kontrolü, güven oluşturma, iletişimi arttırma gibi konuları öğretme

Danışman Rolü Klinik Spor Psikolojisi: –Psikolojik problemi olan bireylerle uğraşır. –Diplomalı psikolog –Rehberlik ve psikolojik danışmanlık ve klinik psikoloji –Klinik deneyim, grup ve bireysel terapi –Yeme bozuklukları, egzersiz bağımlılığı, ilaç bağımlılığı

Verimli Spor Psikoloğu Özellikleri İletişim kurulabilmeli Ulaşılabilir olmalı Sporcular tarafından sevilmeli İyi bir dinleyici olmalı Güvenilir olmalı Çalışkan olmalı Esnek, açık ve yaratıcı Olumlu düşüncelere sahip olmalı ve yöneltebilmeli Sporcu ve antrenörle bireysel çalışabilmeli Zihinsel antrenman uygulayabilmeli Sporcuların ve antrenörlerin antrenman programlarını öğrenmeye hazır ve ilgili olmalı

Spor Psikologunun Yardımını Gerektiren Performans Sorunları Motivasyon Eksikliği Yarışma Öncesi & Sonrası Stresin Kontrolü & Azaltılması Yarışma Öncesi Zihinsel Hazırlık Konsantrasyon Sağlama Bozucu Faktörlerle Baş Etme Güven Arttırma Sakatlıklarla ve Medya ile Baş Etme Emekliye Ayrılmaya Hazırlanma Takım Ruhu İletişim Sorunları Diğer Kişisel Konular

Spor Psikolojisinin İşlevleri İki ana işlev –Egzersiz ve harekete katılım ve nedenleri üzerinde duran spor psikolojisi uygulamaları –Elit spora ve sporcuya yardımcı olmaya yönelik uygulamalar 3 ana başlık –Fiziksel performansı artırma –Teknik öğrenimi hızlandırma ve müsabakaya hazırlama –Performansa engel olan etmenleri ortadan kaldırma

SPOR PSİKOLOJİSİNİN TARİHÇESİ I. Amerika’da Spor Psikolojisi: Amerika’da Spor psikolojisinin tarihçesi beş dönemde ele alınabilir. 1. İlk Yıllar (1890 – 1920) : Kuzey Amerika’da spor psikolojisi 1890’da başlamıştır. Norman Triplet (psikolog) bisiklet yarışlarına meraklı bir bilim adamı, bisikletçilerin neden grup halinde veya çiftler halinde yarıştıkları zaman tek başına bisiklete bindikleri zamanla daha hızlı pedal çevirdiklerini anlamak ister. Triplet’in döneminde psikolog ve beden eğitimciler spor ve motor becerileri öğrenmenin psikolojik yönlerini incelemeye başlamışlardır. Reaksiyon zamanı ölçülmüş, spor becerilerinin nasıl öğrenildiği araştırılmış, sporun kişilik gelişimindeki rolü tartışılmış; ancak, araştırma sonuçlarını uygulamaya aktarılması konusunda çok az çaba harcanmıştır.

– 1938 Griffith Dönemi : Coleman Griffith Amerika’da spor psikolojisinin babası olarak kabul edilmektedir. Ilionis üniversitesinde psikolog olarak çalışan aynı zamanda fiziksel sağlık bölümünde de çalışmıştır. Spor psikolojisinde ilk laboratuarı kurmuştur. Amerika’da ilk kez bir antrenör okulu çalışmalarını başlatmış; ve iki klasik kitap yazmıştır – 1965 Geleceğe Hazırlık Dönemi: Franklin Henry, California üniversitesinde psikolojinin bilimsel gelişmesine katkılarda bulunmuştur. Spor ve motor becerilerin kazanılmasının psikolojik yönünün araştırılmasına kendini adamış bir bilim adamıdır. Daha da önemlisi, daha sonra üniversitelerde profesör olarak görev alan ve sistematik araştırmalar başlatan çok sayıda beden eğitimci yetiştirmiştir. Bu dönemde Arthur Slatter – Hammel, Warren Johnson gibi bilim adamları spor psikolojisinin geleceğinin temellerini oluşturmuşlardır. Egzersiz ve spor biliminin bir akademik disiplin olarak doğmasına yardımcı olmuşlardır.

Akademik Spor Psikolojisinin Kurulması: 1960’ın ortalarında beden eğitimi akademik bir disiplin olmuş; spor psikolojisi bu disiplinin içinde motor öğrenmeden ayrı bir alan olmaya başlamıştır. Spor psikologları kaygı, kendine güven, kişilik gibi psikolojik faktörlerin spor ve motor beceri performansını nasıl etkilediğiyle, spor ve beden eğitimi etkinliklerine katılmanın psikolojik gelişime (kişilik, saldırganlık) etkisi üzerinde durmuşlardır. Uygulamalı spor psikolojisi ile uğraşanlar sporcu ve takımlarla çalışmaya başlamışlardır. Bruce Oglivie ( Klinik Psikolog) bu işi ilk üstlenenlerden biridir. Uygulamalı spor psikolojisinin babası olarak tanımlanır. Alana ilişkin artan ilgi sonucu ilk spor psikolojisi toplulukları kurulmuştur Günümüz Spor ve Egzersiz Psikolojisi : 1970’lerin ortalarından itibaren alanda hızlı büyüme gerçekleşmiş (özellikle uygulamalı alanda) spor ve egzersiz psikologları çeşitli roller üstlenmeye başlamışlardır. Ancak bunların yetişme biçimleri birbirinden farklıdır. Psikoloji kökenli olanlar daha çok danışmanlık görevi üstlenecek biçimde yetiştirilmekte, egzersiz ve spor bilimi alanında eğitim alan spor psikologları ise sporcular ve liderler, psikolojik beceriler ve onların geliştirilmesi konusunda eğitmektedirler.

II. Avrupa’ da Spor Psikolojisi : Vanek ve Cratty’ e göre (1970), Avrupa’da spor psikolojisi ile ilgili ilk yazı 1801 yılında yayınlanan Futbol’un psikolojisi ile ilgili bir metindir. Birinci dünya savaşı’nı izleyen yıllarda Leipzig ve Berlin’de beden eğitimi öğretmenlerine spor psikolojisi ile ilgili programlar sunan enstitülerin açıldığı görülmektedir. Doğu Avrupa ülkelerinde spor psikolojisi ile ilgili ilk yazının 1901 yılında P. F. Lesgaft tarafından kaleme alınan Fiziksel Aktivitelerin olası yararları ile ilgili yazı olduğu da bilinmektedir. İlk araştırma makaleleri de o zaman ki adıyla Sovyetler Birliği’nde Puni ve Rudik tarafından 1920’ li yılların başında yazılmıştır.

Özellikle A.C. Puni Sovyet spor psikolojisinin babası olarak bilinir. (Gill, 1986). Yine Sovyetler Birliği’nde Moskova ve Leningrad’da 1920’li yılların başında fiziksel kültür enstitülerinin açıldığı görülmektedir. 1950’li yıllarda Sovyet uzay programı başladığında sportif araştırmalarda da yoğun bir artışın olduğu dikkati çekmiştir. Rus bilim adamları uzayda psiko- fizyolojik süreçleri kontrol etmek için kozmonotlara yoga teknikleri öğretmişlerdir (Williams ve Straub, 1993). Eski doğu Avrupa ülkeleri ile ilgili olarak söylenebilecek son ilginç konu Çekoslovakya’da Charles üniversitesinde 1928 yılında Augustin Pechlat tarafından tamamlanan doktora tezidir. Bu tez fiziksel egzersizin bireyin psikolojik gelişimine katkıda bulunabileceği ile ilgiliydi (Vanek ve Cratty, 1970)

İlk yayına 1943 yılında Maarif vekilliği, Beden Terbiyesi Umum müdürlüğü tarafından tercüme ettirilerek yayınlanan “Sporun – Fizyo- patolojisi” isimli kitabın ’inci sayfalarında rastlandığı belirtilmekle birlikte (Başer, 1998) yine yıllarında İstanbul’da bugünkü adıyla Robert kolejinde beden eğitimi öğretmeni ve spor eğitimini Macaristan’da yapmış İlhami Polater’in Ulus gazetesi spor psikolojisi ile ilgili yazılar yazdığı bilinmektedir. Daha sonra Lütfü Öztabağ tarafından yayınlanan iki eser; Bunlar spor psikolojisi ( Öztabağ, 1973) ve Antrenörlük psikolojisi ( Öztabağ, 1974)’dir. Bu alanda yayınlanan üçüncü eserle (Özbaydar tarafından yazılan “İnsan Davranışlarının sınırları ve Spor Psikolojisi” isimli eserdir) Spor psikolojisinin akademik bir disiplin olarak Türkiye’de başlangıcı hemen hemen aynı yıllara rastlamaktadır. III. Türkiye’de Spor Psikolojisi:

1975 – 1976 yıllarında Şefik Uysal ve Süleyman Çetin Özoğlu ilk ders materyallerini hazırladırlar. Yabancı kitaplardan çeviriler yapılarak materyaller zenginleştirildi yılları arasında Ege Üniversitesi BESYO da spor psikolojisi yüksek lisans ile ilgili çalışmalar yapıldı lı yılların ortalarından itibaren Spor Psikolojisi sempozyum ve kongreleri düzenli bir şekilde yapılmaya başlandı.

Ülkemiz spor psikolojisi tarihinde bayanların çok erken yer aldığını görmek sevindiricidir. Hatta bu alanda çalışan beşten fazla bayan akademisyenin şu anda profesör olduğunu görmekteyiz. Bu sürecin öncüleri Dr. Hülya GÖKMEN ve Dr. Füsun ÖZTÜRK KUTER’dir. Ayrıca Dr. Perican Bayar, Nimet Haşıl, Zeynep Aygül, Leyla Tavacıoğlu, Hülya Aşçı, Emine Çağlar gibi pek çok ismin bulunması övünülecek bir durum ve alanın geleceği için bir umuttur.

İLGİNİZ ve SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER