AKSEKİ MAĞARALARI Akseki Mağara Araştırma Tarihçesi, “Akseki Mağaraları Keşif Projesi”Sonuçları ve Mağara Koruma Önerileri Mehmet Sait Taylan, Ender Usuloğlu, Ali Hakan Eğilmez Anadolu Speleoloji Grubu Derneği (ASPEG ), İSTANBUL Akseki yöresi, karst açısından oldukça zengin ve ülkemizin önemli dikey ve yatay mağaralarından örnekler barındıran bir yöredir. Bu nedenle Akseki’de yapılacak detaylı mağara araştırmalarıyla, mevcut bilinen mağara sayısının çok üzerine çıkılabileceği, önemli potansiyele sahip dikey ve yatay mağaraların keşfedilebileceği düşünülmektedir. Bu amaçla ASPEG, Akseki Kaymakamlığı ve Akseki Eğitim Hayratı Derneği işbirliğinde yılları arasında “Akseki Mağaraları Keşif Projesi” yürütülmüş ve proje sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve projeye ilişkin bir belgesel hazırlanmıştır. Bu çalışmada, Akseki’nin; mağara araştırma tarihçesi, Akseki Mağaraları Keşif Projesi bulguları ve mağaralara ilişkin koruma önerileri ele alınmıştır. Giriş Akseki Mağaraları Araştırma Tarihçesi Akseki mağaraları, 1966 yılından günümüze kadar birçok yerli ve yabancı ekip tarafından incelenmiştir. Temuçin Aygen ile başlayan bu incelemeler, İngiliz, Fransız, Çekoslovak, İspanyol vb. yabancı araştırmacılarla devam etmiş, ülkemizden de özellikle MTA (Maden Teknik Arama), BÜMAK (Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü), MAD (Mağara Araştırma Derneği) ve son olarak “Akseki Mağara Araştırma Projesiyle” ASPEG (Anadolu Speleoloji Grubu Derneği) Akseki yöresinde yayınlanmış önemli araştırmalar gerçekleştirmiştir. Sıra No Mağara Adı Bulunduğu Yer Sıra No Mağara Adı Bulunduğu Yer 1Altınbeşik Mağarasıİbradı-Akseki49Culalar MağarasıBucakalan 2Arıtaşı MağarasıAkşahap50Mullah Deliği MağarasıCendev(-r)e 3Arkaca Düdenağzı MağarasıBucakalan51Yukarı Bollas MağarasıCendev(-r)e 4Bademli I-II-III İnleriBademli52Pembe MağarasıBucakalan 5Bucakalan MağarasıBucakalan53Köprükaya MağarasıBucakalan 6Bucakalan Nohut ÇukuruBucakalan54İki Yumurtalar MağarasıBucakalan 7 Büyükalan Mezarbaşı Mağarası Çimiköy55Kürtülk MağarasıÇimiyayla 8Cehennem OruğuÇanakpınar56Karain MağarasıÇimiyayla 9Cevizli Gölet DüdeniCevizli57Kurnadibi MağarasıBucakalan 10Cula ObruğuÇimiköy58Sütleyin MağarasıBucakalan 11Çatdere DüdeniCeceler59 Topbaşlı Bugaz Mağarası Bucakalan 12Çayırönü DüdeniÇanakpınar60Kaca Yarık MağarasıBucakalan 13Çobanoğlu ObruğuÇimiköy61M18.92Bucakalan 14Darı ÇukuruPınarbaşı62M19.92Bucakalan 15Daş Arası MağarasıBucakalan63Kekiç MağarasıBucakalan 16Değirmenlik MağarasıDeğirmenlik64Kasanfil MağarasıBucakalan 17Deri ObruğuÇimiköy65Kızıloruk MağarasıBucakalan 18Düdencik Subatanı MağarasıCevizli66Deyaz Küyü MağarasıBucakalan 19Dikmenköyü ObruğuDikmen67Yol MağarasıBucakalan 20Dünekdibi ObruğuÇimiköy68Keme MağarasıBucakalan 21Erkeç Alanı DüdeniCevizli69Büyük Anne MağarasıBucakalan 22Göktepe K8 MağarasıGöktepe70Meşe MağarasıBucakalan 23Gölcük Obruğu IÇimiköy71Igirtlük MağarasıBucakalan 24Gölcük Obruğu IIÇimiköy72Alıç MağarasıBucakalan 25Güvercin ObruğuBucakalan73Sarnıçaltı MağarasıBucakalan 26Güvercinlik ÇatlağıÇanakpınar74Pesenek ObruğuÇimiköy 27Güvercinlik ObruğuSadıklar75Peynir ObruğuÇimiköy 28Güzelsu DüdeniGüzelsu76Sabır ObruğuÇimiköy 29Hassan MağarasıBucakalan77Sakaltutan DeliğiSüleymaniye 30İki Ağızlı ObrukÇimiköy78Sakaltutan DüdeniSüleymaniye 31İmalı ObruğuÇimiköy79 Sarıhacılar Saklı Çalı Mağarası Bucakalan 32İt Çukuru MağarasıÇimiköy80Sedirdibi ObruğuÇimiköy 33K10Göktepe81Seycağızı MağarasıAkşahap 34Kapalı DüdenÇimiköy82Sultan ObruğuÇimiköy 35Karlık Mağarası Gidengelmez Dağları 83Şişmanın MağarasıKurtlukuyu 36Kayaağıl ÇukuruDikmen84TU.33-89Çimiköy 37Keçi ObruğuÇimiköy85TU.34-89Çimiköy 38Kırkmetre ObruğuÇimiköy86TU.35-89Çimiköy 39Kızlar MağarasıÇimiköy87TU.36-89Çimiköy 40Koca Oruk MağarasıBucakkışla88TU.38-89Çimiköy 41Koca Düden MağarasıBucakkışla89TU.39-89Çimiköy 42Koyungöbedi MağarasıSadıklar90TU.40-89Çimiköy 43Küçük Oruk DüdeniBucakkışla91Ürküten Obruğu IÇimiköy 44Küçük MağaraBucakalan92Ürküten Obruğu IIÇimiköy 45Gölcük MağarasıBucakalan93Yarpuz MağarasıYarpuz 46Göl MağarasıBucakalan94Sivrisinek MağarasıÇimiyayla 47Girişler MağarasıBucakalan95YK-92Çimiköy 48Ardıç MağarasıBucakalan96Zilan-Gözet MağarasıGümüşdamla AKSEKİ YÖRESİNDEKİ YAYINLANMIŞ SPELEOLOJİK ÇALIŞMALARIN TARİHÇESİ 1966 Oymapınar barajı tetkikleri (T. Aygen) 1967 T. Aygen ve Fransız mağaracılar 1967 Paris Speleology Group 1968 M. Bakalowich harita çizimi 1973 Association Speleologique Alpine 1974 Oldham (yayın) 1976 Chabert (harita çizim) 1977 M. Başar (yayın) 1978 BUMAK araştırması 1978 Oldham (yayın) 1979 Imperial Colloage (IC) ve BUMAK 1979 G. E. Schmitt (harita çizim) 1980 MTA “Akseki-Toroslar” araştırması 1980 J. C. Schellino (harita çizim) 1980 Fransız mağaracılar (E. Gill) 1986 BUMAK ve İspanyol mağaracıları 1986 MTA calışmaları ve haritaları 1989 Toroslar-Türkiye araştırması 1992 Manavgat 92 Araştırması 1998 Mağara Araştırma Derneği 2010 ASPEG çalışmaları ve haritaları 2010 DEUMAK araştırması 2011 ASPEG “mağara keşif projesi” 2011 DEUMAK araştırması 2012 DEUMAK araştırması ASPEG “Akseki Mağaraları Keşif Projesi” TAY Project (Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Projesi) kapsamında hazırlanan “Türkiye Mağaraları Envanteri” detaylı olarak incelendiğinde Akseki Yöresi’ne ait 96 mağara bulunduğu görülmektedir. Mağaraların isimleri ve bulundukları yerler Tablo 1’de listelenmiştir yılları arasında gerçekleştirilen Akseki Mağaraları Keşif Projesi’nde toplamda 27 mağaracı görev almıştır. AKÜMAK ve HÜMAK mağaracılık kulüpleri de projeye destek olmuşlardır. Projeye katılan ve destek veren mağaracıların isimleri aşağıda alfabetik olarak verilmiştir. Anıl Alkan, Aylin Ekizoğlu, Ayşegül Esen, Cem Emiroğlu, Cem Yürek, Ceyhun Uludağ, Dide Banoğlu, Elif Uzel, Ender Usuloğlu, Ertan Köseoğlu, Hakan Eğilmez, İlker Gürbüz, Leyla Tutar, Mehmet Sait Taylan, Metin Albükrek, Merve Karakılıç, Nazmi Koçak, Nesip Aral, Nezihi Ekizoğlu, Oktay Pöhenk, Oral Ülkümen, Orkun Uzel, Özge Kubat, Polat Ekizoğlu, Selin Tez, Sude Baş ve Turgay Gönülalan. Yapılan araştırmalar sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve ölçümleri alınmıştır. Haritası tamamlanan bazı mağaralar aşağıda sunulmuştur. Proje sonucunda keşfedilen ve ölçümleri alınmış mağaralar aşağıdaki gibidir; 1- Ağaçlı Oruğu (Geyran Yaylası) 2- Bülücalan Oruğu (Bülüçalanı mevkii) 3- Çankayaağıl Oruğu(Geyran Yaylası) 4- Firek kuzu oruğu (Sadıklar köyü) 5- Geyran Düdeni (Geyran Yaylası) 6- Hacı ağanın kuyusu (Sütçü içi mevkii) 7- Hallıoğlubaşı Mağarası (Akşahap) 8- Isırganlı Oruğu (Geyran Yaylası) 9- İsmi Olmayan Obruk (Güzelsu) 10- Karga sekmez (Sadıklar köyü) 11- Katrandibi Mağarası (Geyran Yaylası) 12- Keleş Çulu Mağarası (Akseki) 13- Kızılkarlık Oruğu (Kuyucak) 14- Kızlar Düdeni (Geyran Yaylası) 15- Kovandibi Oruğu (Geyran Yaylası) 16- Muharrem Mağarası (Akseki-Ibradı) 17- Ortayolak Mağarası (Geyran Yaylası) 18- Peynirlik Mağarası (Geyran Yaylası) 19- Sinekli Oruk (Geyran Yaylası) 20- Sultan Çukuru (Kuyucak) 21- Yayla önü Mağarası (Geyran Yaylası) 22- Yoncalı Mağarası (Kuyucak) Bulgular Harita 7: Hallıoğlubaşı Mağarası- Plan ve Kesit Tablo 1. Akseki Mağaraları Listesi (Kaynak: Türkiye Mağaralar Envanteri) Harita 9: Yoncalı Mağarası- Plan ve Kesit Harita 1: Sultan Çukuru - Plan ve Açık Kesit Harita 12: Muharrem Mağarası Harita 5: Çankayaağıl Oruğu- Plan ve Kesit Harita 2- Kızıl Karlık Oruğu- Kesit Harita 13: Geyran Düdeni- Plan ve Açık Kesit Akseki Mağara Keşif Projesi sonucunda keşfedilen 22 yeni mağara ile birlikte şu ana kadar Akseki yöresinde tespit edilen mağara sayısı yaklaşık 120 olmuştur. Proje sürecini anlatan bir “Akseki Mağara Araştırmaları Belgeseli” hazırlanmıştır. Proje süresince bir çok ihbar alınmış, ileriki yıllarda yapılacak çalışmalarda bu ihbarlar değerlendirilip araştırılacaktır. Akseki yöresi Kayaağıl Çukuru gibi Toroslar’ın en önemli karstik yapılarından birine sahiptir (muhtemelen bu yapı gelecekte Akseki’nin simgesi haline dönüşecektir ), diğer taraftan göl ile başlayan Altınbeşik Mağarası gibi muazzam bir doğa harikasına sahip olan Akseki yöresinin önemli bir mağara potansiyeline sahip olduğu aşikârdır. Akseki yalnızca yatay mağaralarla değil, sportif yerli- yabancı mağaracıların ilgi odağı olan Bucakalan, Düdencik ve Sakaltutan Mağaraları gibi önemli dikey mağaralara da ev sahipliği yapmaktadır. Diğer taraftan, sadece iki yıllık kısa süre içerisinde, Akseki Mağara Araştırma Projesi’nde 22 yeni mağara keşfedilmiş olması, Akseki’nin mevcut bilinenin üzerinde, çok fazla sayıda mağara potansiyeline sahip olabileceğini ortaya koymaktadır. Yeni keşfedilen mağaralar arasında olan Geyran Düdeni hala devam etmekte olan dikey potansiyele sahip önemli bir mağaradır. Akseki Mağaraları’nın (turizme açılmış ve/veya gelecekte açılacak mağaralar) korunması için, (tıpkı tüm mağaralarda olması gerektiği gibi) bu mağaraların doğal halleriyle bozulmadan gelecek nesillere bırakılmaları gerekmektedir. Bu nedenle mağaraların korunması hususunda bir dizi önlemin alınması gerekmektedir. Bu önemler şöyle sıralanabilir; (i) Mağaralar her ne kadar ilk bakışta anlaşılmasa da çok ciddi bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir ve barındırdığı canlıların çoğu, ya bulunduğu mağaraya ya da mağaranın bulunduğu bölgeye endemiktir. Yani sadece o mağara veya bölgede yaşayan canlılardır. Bu nedenle mağaraların korunması sadece turistik açıdan değil, içerisinde yaşayan canlılar açısından da oldukça önemlidir. (ii) Mağaraların korunmasında iklimsel, ekolojik ve jeolojik unsurların tümünün ele alınması ve koruma stratejilerinin bu noktalar unutulmadan belirlenmesi gerekmektedir. (iii) Herhangi bir mağara turizme açılmadan önce, bilim uzmanları tarafından (biyolog, jeolog, arkeolog, vb) gerekli tetkiklerin yapılması ve ÇED raporu benzeri, raporların hazırlanması önerilmektedir. (iv) Turizme açılan mağaralara sadece ekonomik gelir kaynağı değil doğa ve kültür mirası olarak bakılması ve mağara içerisine yapılacak, ışıklandırma, merdivenler, seyir balkonları vb. yapıların mağara ekosisteminin doğal yapısına zarar vermeden planlanması oldukça önem arz etmektedir. Sonuç ve Koruma Önerileri Harita 6: Isırganlı Oruğu, Katrandibi Oruğu ve Ortayolak Mağarası Plan ve Kesit Harita 3- Ağaçlı Oruğu- KesitHarita 4- İsmi Olmayan Obruk- Kesit Harita 10: Kovandibi oruğu-Açık kesit Harita11: Peynirlik Mağarası- Kesit Resim 1: Akseki yöresi (çalışma alanı) Ekim / Kasım 2014 Harita 8: Keleş Çulu Mağarası