ÖZEL DURUMLARDA BESLENME I Doç.Dr.Meltem KÜRTÜNCÜ

GEBE VE EMZİKLİ BESLENMESİ AMAÇ; 1-Annenin kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılayarak besin ögelerinin yedeğini tutmak 2-Bebeğin normal büyümesi ve salınan sütün gerektirdiği enerji ve besin ögelerinin tam olarak karşılanması Diyet hazırlanırken annenin özelliklerine dikkat edilmeli (19 yaş altı, ağır ,işlerde çalışma vs.)

Anne ile bebek arasındaki madde geçişini plesanta sağlar. Plesanta yarı geçirgendir. Antikor ve besin ögelerinin geçişine izin verirken bakteri ve virüs geçişini engeller.

ANNE BESLENMESİ VE BEBEK GELİŞİMİ Folik asit yetersizliği olan annelerin %65’inde konjenital bozukluğu olan bebekler dünyaya gelmektedir. A vit eksik beslenen annelerin bebeklerinde A vit depoları sağlanmamakta, A vit fazlalığı olan olan annelerde erken doğum ve doğan bebeklerde konjenital bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Annede iyot yetersizliği kretenizimli çocuklar doğmasına yol açar. Annenin folik asit,B12 ,B6 ve ribofilavin yetersizliği bebekte sinir tüpleri yetersizliğine yol açar. Fe ekesikliği anemilere yol açar.

ANNE BESLENMESİ VE BEBEK GELİŞİMİ Düşük veya yüksek hemoglobin değerleri doğumsal ve gelişimsel bozukluklara yol açar. 11-12 g/100ml normal, 11 g/100ml’nin altında olması düşük, 13 g/100ml’nin üstünde olması yüksek hemoglobin değerleridir.

Gebelikte yetersiz ve dengesiz beslenen kadın gruplarında ölü doğumların prematüre ve konjenital anormalliklerle doğan bebeklerin yüzdesi yeterli ve dengeli beslenen annelerinkinden daha fazladır.

GEBELİKTE YETERSİZ VE DENGESİZ BESLENMENİN ANNE SAĞLIĞINA ETKİLERİ Sık gebelik Yetersiz dengesiz beslenme Protein enerji gereksiniminin sağlanamaması Bebeğe kalsiyum ve demir aktarılması sebebiyle anne olumsuz etkilenir.

Toksik ögelere hassasiyet Bu etkiler nedeniyle; Anemi (B12 yetersizliğine bağlı megaloblastik anemi ve Fe eksikliği anemisi) Diş çürükleri Osteomolasia Toksik ögelere hassasiyet İlk 3 ayda anne ve bebek uyuşmasına bağlı bulantı ve kusma ortaya çıkar.

ANEMİ Gebelikle beraber artan(%50 oranında) plazma hacmine karşın kırmızı kan hücrelerinin bu orana ulaşamaması'dır. Hemoglobin konsantrasyonundaki azalma ort. 100ml için 2 g’dır. Gebeliğin son 3 ayında demir verilerek tedavi edilir. Ülkemizde gebelik döneminde Fe eksikliği anemisi görülme oranı %52 olarak açıklanmaktadır.

GEBELİKTE Fe EKSİKLİĞİ GÖRÜLME NEDENLERİ Kan kaybı Parazitler Bebeğe demir depo edilmesiyle gereksinimin artması Diyetin artan demir gereksinimini karşılayamaması GİS sorunları nedeniyle alınan demirin emilememesi Diyette demir emilimini engelleyen durumlar olması

UYGUN KİLO BKİ 19,8 ile 26 arasında hamile kalan anne adayları hamilelikte 10-14 ( ort 12 kg) almaları en sağlıklısıdır. WHO verilerine göre 3,1 ile 3,6 kg arasında doğan bebeler normal doğum ağırlığında kabul edilir.

GEBELERDE ENERJİ GEREKSİNİMİ HESAPLANMASI Enerji miktarı; Kazanılan ağırlık sonucu depolanan protein ve yağın enerjisi ile artan metabolik hızın toplamıdır. Toplam 77 000 kkal’dir. Enerji gereksinimi gebeliğin dönemlerine göre farklılık gösterir. İlk 3 ay; 85 kkal İkinci 3 ayda; 285 kkal Üçüncü 3 ayda; 475 kkal olarak hesaplanır.

BKİ 19,8’ in altında olan anne adayları gebelik boyunca 18 kg, BKİ 26’nın üzerinde olan anne adayları gebelik boyunca 7 kg almalılardır.

EMZİKLİLERDE BESLENME İlk altı ayda anne süt üretimi 769 g’dır. 1g’ı 0,64 kkal’dir. 769×0,64=493 kkal. Altı ay sonunda süt üretimi azaldığı için ek besinlere geçilmelidir. Gebelik sırasında depolanan enerji emzirmeye harcanan enerjinin bir kısmın karşılar. Bu nedenle anne ilk aylarda ağırlık yitirir.

Suda eriyen vit.’ler tüketmek sütün vit. değerini artırır. ANNE SÜTÜ ÖZELLİKLERİ Anne tarafından alınan omega-3 ve omega-6 yağ asitleri direk süte geçer.(su ürünleri tüketimi artırılmalı) Suda eriyen vit.’ler tüketmek sütün vit. değerini artırır.

ANNE SÜTÜNÜN YETERLİLİĞİ Yeterlilik derecesi bebeğin büyüme derecesiyle orantılıdır. İlk 6 ayda, her ay için 500-800 gr ağırlık kazanması ve 4-5 ay sonunda doğum ağırlığının 2 katına ulaşması normaldir.

Yetişkin beslenmesinden farklılıkları; ÇOCUK BESLENMESİ Yetişkin beslenmesinden farklılıkları; 1- Enerji harcaması vücut ölçü birimi yönünden yetişkinlerden fazladır. 2- Yeni doku yapımı, protein,mineral ve vit. olan gereksinimi artırmaktadır. 3- GİS sisteminin özellikleri ve kendi kendilerine yemek yiyememeleri nedeniyle belirli besinlerle ve belirli tekniklerle hazırlanmış diyet ihtiyacı vardır.

Çocuk beslenmesindeki amaç; fiziksel ve zihinsel gelişim sürecini kapsayan büyüme ve gelişmeyi sağlamaktır. Böylece çocuğun beden ölçüleri artar, hücrelerin yapıları ve işlevleri, motor ve bilişsel yetenekleri, duygusal, çoşkusal ve sosyal davranışları olgunlaşır.

Toplumlarda boy ve ağırlık oranıyla gelişim eğrileri oluşturulur. Dağılım eğrisinin orta noktasındaki değer bize ortalama değeri verir.standart sapmalarıyla beraber percentiller oluşturulur.Her toplum için oluşturulan tablolar kullanılarak çocuk gelişimleri izlenir.

ÇOCUKLUKTA OLUŞAN MALNÜTRİSYON NEDENLERİ Enerji ve besin ögelerinin yetersizliği Çevre sağlığı yetersizliği nedeniyle enfeksiyonların yaygınlığı Çeşitli alışkanlıkları içine alan sosyo-ekonomik ve kültürel etmenler Konjenital yada edinsel oluşan besin ögelerinin sindirimi, emilimi ve metabolizma bozuklukları sonucu oluşan hastalıklar

Enerji ve besin ögeleri yetersizliği a- Aile geliri; düşük gelir düzeyine sahip ailelerde malnütrisyon görülme oranı az miktarda yüksektir. b- Hayvansal kaynaklı besinlerin satın alınamasına bağlı çocuklarda hayvansal protein eksikliği görülür. c- Hangi besinlerden ne kadar alınması gerektiğinin bilinmemesi d- Besin değeri düşük besinlerle çocukların beslenmesi

ÇOCUKLARDA BESLENME YETERSİZLİĞİNDE GÖRÜLEN DURUMLAR 1-ANEMİLER 2-RAŞİTİZM 3-DİŞ ÇÜRÜMELERİ 4-PEM

Ülkemizde 0-3 yaş altı çocukların %25’i anemiktir. Genellikle demir eksikliği anemisi görülmektedir. Demir kaynaklarının kullanılmaması ve bağırsak parazitleri oluşma nedenlerinin başındadır.

RAŞİTİZM Ülkemizde çocuklarda görülme sıklığı %10-12 arasındadır. Zonguldak bölgesi hastalığın görülmesi açısından ilk sırayı almaktadır. D vit eksik diyetler ve yetersiz güneş ışığı almak oluşum nedenleri arasındadır.

Her yaşta ve çocukluk çağında görülme oranı yüksektir. DİŞ ÇÜRÜKLERİ Her yaşta ve çocukluk çağında görülme oranı yüksektir. Suların florid bakımından yetersiz oluşu ve şekerli besinlerin fazla süt türevlerinin az alımı ve yetersiz diş temizliği nedenler arasındadır.

ÇOCUKLARDA MALNÜTRİSYON ÇEŞİTLERİ Okul öncesi dönemde çocuklarda malnütrisyon nedenleri protein enerji yetersizliğine (PEM) bağlıdır. PEM 3’e ayrılır; 1-Kuvaşiorkor 2-Marasmus 3-Marasmik-kuvaşiorkor’dur.

YETERLİ BESLENMENİN İKİ BİLEŞENİ VARDIR Gerekli besinler Kalori cinsinden enerji Marasmus: Besin alımı olmasına rağmen yeterli enerji (cal) alınamamaktadır. Kwashiorkor: yeterli enerji (cal) alımı olmasına rağmen proteinden fakir diyet vardır.

MARASMUS Vücut yağının kaybı Solgun, zayıf, düşkün Kronik enfeksiyon, konjenital anomaliler ve yetersiz beslenme

KWASHİORKOR Gövde de yağ depolanması Karaciğerde büyüme Ödem Asit Viseral proteinde(albümin ve a.a.) belirgin azalma Gecikmiş yara iyileşmesi Açlıkta protein depolarının hızla azalması sonucu( 1-2 hafta)

MARASMİK-KUVAŞİORKOR Marasmus ve kuvaşiorkor arası klinik belitiler gösteren durumdur.

PEM’İN ETKİLERİ 1-Çocukluk çağı ölümleri; doğrudan ölüm nedeni olduğu gibi, vücut direncini azaltarak enfeksiyon kaynaklı hastalıkları ağırlaştırarak ölüme sebep olabilir. Ülkemizde 5 yaş altı çocuk ölüm oranı gelişmiş ülke oranlarının 6-7 katı arasındadır.Ölüm oranı İç, Doğu, Güneydoğu, bölgelerimizde ve köylerde yüksek, kentler ve Batı bölgelerimizde düşüktür.

2- Malnütrisyonun ekonomiye etkileri; ileri derecede PEM hastanede tedavi edilir.guatemalada da yapılan çalışmada PEM tedavisi alan çocuğun 90 günlük hastane maliyeti 600 doların üzerinde bulunmuştur. PEM’i önlemek içinse maliyet yıllık 7-10 dolar civarındadır. Malnütrisyon nedeniyle oluşan zihinsel ve fiziksel engellilerin bakım maliyeti de oldukça fazladır.

3-Çocukluk çağındaki malnütrisyonun sonraki yıllarda fiziksel gelişmeye etkisi; Derecesi ne olursa olsun tedavi edilmeyen PEM’li çocuklarda büyüme geriliği görülmektedir. 4- Çocukluk çağındaki malnütrisyonun sonraki yıllarda zihinsel gelişmeye etkisi; Araştırmlara göre ilk ayalarda ve uzun süre devam eden malnütrisyon çocuklar da ağır ve kalıcı zihinsel geriliğe yol açmaktadır.

Çocuk için uygun besinler 1-Çocuğun sindirim sistemine uygun olmalıdır. Dişler olmadığı için emilebilir kıvamda olmalıdır. Yeni doğanda nişastanın sindirimini sağlayan amilaz enzimi az bulunduğu için ilk aylarda nişastalı besinler verilmemelidir.protein ve yağlar sindirilebilmektedir. Yeni doğanlarda insülin hormonu yeterlidir ve şekerin sindirimi sağlanır. Açlık yani midenin boşalma hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Öğün araları ort. 2-4 saat arasında değişir.

2- Diyetteki yiyecek ve içeceklerin miktarı çocuğun alabilme yeteneğine uygun olmalıdır. Günlük enerjisinin ve besin ögelerinin sağlanması dışında kg başına 150-175 ml sıvı almalıdır. 3- Çocuğun diyetinde kullanılacak besinlerin temizlik ve sağlık kurallarına uygun olarak hazırlanması gerekir. Besinlerde toksik ögeler ve patojenler olmamalıdır.

GELİŞME DÖNEMLERİNE GÖRE ÇOCUK BESLENMESİ

0-4 aylık dönemde beslenme Normal süt salgılayan annenin sütü ilk 4 ay için bebeğin tüm besin gereksinimlerini karşılar. Karşılayamayan durumlarda diğer annelerden yardım alınabilir. Sütün yetmediği durumlarda inek sütü veya hazır mamalara başvurulabilir.inek sütü; İlk ayda 1 süt,1 su İkinci ayda 2 süt ,1 su Üçüncü aydan sonra tam süt verilebilir. Hayvan sütünün mineral oranı yüksek olduğu için böbrek yetmezliğine yol açar, Beta globülinlerler fazladır ve bebkelerde alerjik reaksiyonlara yol açar.

5-6 aylık dönemde beslenme Temel besin yine anne sütüdür fakat 6 aydan sonra yeterli gelmediği için ek besinlere geçilir. Meyve suyu, meyve ezmesi,yoğurt, acısız unlu çorbalar,sebze çorbalarından az miktarda sırayla verilir.katı yumurta süt içine eklenerek verilir. Daha sonra et veya kurubaklagilli besinlere geçilir.

5-6 aylık dönemde beslenme Ek besine alıştırılırken, 1-Bebek anne sütüyle yeterli büyüme ve gelişme gösteriyorsa 5. ayın sonunda ek besine geçilir. 2-Önce az miktarda başlanır ve çocuğun tepkisine göre artırılır. 3-Ek besinlere teker teker başlanır. Bebek bir besin türüne alışınca diğerine geçilir. 4-Gereğinden çok besin verilmez 5-Ek besinler ezilerek sıvı hale getirilerek verilir. Katı ve sert besinlerden sakınılmalıdır.

7-12 aylık dönemde beslenme Tuz ve baharattan kaçınılarak evde pişen tüm besinlerden yaralanabilirler. Süt ve yoğurt mutlaka diyette bulunmalıdır. Emzirme sonlandırılmışsa diyet günlük 5-6 öğün olmalıdır ve süt ürünleri içermelidir. Emzirme devam ediyorsa diyette süt ürünleri kısıtlanabilir.

1-5 yaş çocuk beslenmesi 2 yaşını geçmiş çocuklar 3 öğün dışında ara öğünler alabilir bunlar süt meyve suları içermelidir.şekerleme, pasta grubundan kaçınılmalıdır. 2 yaşından sonra normal birey beslenmesine geçebilir ve çocuğun kendi kendine yemek yemesi desteklenmelidir.

Okul çocuklarının beslenmesi Amaç; 1- Öğrenme çağında olduğu için temel beslenme bilgilerini ve beslenme ile sağlık arasındaki ilişki öğretilmelidir. 2- Eldeki olanakları en iyi şekilde değerlendirerek yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanmasıdır. Okul saatlerine göre beslenme programı hazırlanıp çocuğun uyması sağlanmalıdır.

HASTA ÇOCUKLARIN BESLENMESİ 1- Konjenital metabolizma bozuklukları 2- Beslenme yetersizliği hastalıkları 3- Enfeksiyon hastalıkları 4- Diğer hastalıklar

Konjenital metabolizma bozuklukları Bu hastalıların nedenleri, besinlerin sindirim ve metabolizmasını düzenleyen enzimlerden herhangi birinin yetersizliğidir. Enzim yetersizliği ise, kromozomlar üzerinde bulunan genlerdeki anormalliklerden ileri gelir. Besinlerin vücutta kullanılması birçok kimyasal tepkime sonucu gerçekleşir. Tepkimeler oluşmadığında besin kullanılamaz ve kullanılmayan ögeler kan başta olmak üzere birikir. Birikim gösteren ögeler toksik etki yaratarak sindirİm ve sinir sistemi bozukluklarına yol açar.

Enzim yetersizliğine bağlı bozukluklar 10 grupta toplanır; 1- Protein metabolizması bozuklukları 2- Eritrosit metabolizması bozuklukları 3- Amino asitlerin taşınması ve metabolizmasındaki bozukluklar 4-Karbonhidratların taşınması ve metabolizmasındaki bozukluklar 5- Lipitlerin taşınması ve metabolizmasındaki bozukluklar 6-Pürin pirimidin metabolizması bozuklukları 7-Çeşitli pigmentlerin bozuklukları 8-Böbreklerdeki taşınma bozuklukları 9-İnce bağırsaklardan besinleri taşınma güçlüğü (malabsorpsiyon) 10-Minerallerin metabolizması ile ilgili bozukluklar

FENİLKETONÜRİ NEDENİ; proteinlerin yapısında bulunan ve elzem olan amino asitlerden fenilalaninin yine bir a.a. olan trozine dönüşümünü kataliz eden hidroksilaz enziminin yetersizliğidir. Fenilalanin kanada yükselir. Fenilpruvik aside dönüşüp idrarda çoğalır BELİRTİLERİ; idrar ve terde kötü koku,sütle beslenen bebekte ishal ve kusmadır.

FENİLKETONÜRİ Hasatlık resesif genle aileden çocuğa geçer. Ülkemizde 4000 de bir görülür. TANI;kandaki fenilalanin ile idrarda fenilpiruvat miktarı ölçülerek konur.erken evrede tanılamak önemlidir.doğumdan sonraki ilk günlerde bir damla topuk kanı ile tanı konulabilir.

FENİLKETONÜRİ TEDAVİ; diyette fenilalanin miktarı sınırlanır.fakat elzem a.a.’ lerden olduğu için bebeğin gelişmesi olanaksızlaşır. Bu nedenle miktar büyümeyi sağlayıcı fakat kontraendikasyonları önleyici olmalıdır Günlük alım 30-60 mg arasında olmalıdır. Kandaki düzey ilk etapta 2-6 mg/dl, 10-15 yaşında ise 12 mg/dl olması beklenir.

FENİLKETONÜRİ DİYET; çoğu besinde fenilalanin bulunduğu için diyet düzenlemek zordur. Kurubaklagiller,et, balık,yumurta, süt ve bunları türevleri fenilalanin düzeyi fazladır. Tahıl ve türevleri orta derecede kaynaktır. Sebze ve meyvelerde az miktarda bulunur. Bal, pekmez, şeker, yağ, ve nişastada yoktur. Tirozin miktarı artırılmış özel mamalarla beslenme sağlanır.

TEŞEKKÜRLER…