OSMANLI TOPLUMUNDA SOSYAL HAREKETLİLİK
Osmanlı toplumunda ne tür sosyal hareketlilikler vardır? Osmanlı toplumunda yatay hareketlilik ne şekilde gerçekleşmiştir?
Bir toplumda sınıflar arası geçişlere ve yeni statüler elde edilebilmesine ‘sosyal hareketlilik’ denir. Osmanlı toplumunda hiçbir zaman doğuştan ve birbirine geçişi kabul etmeyen bir sınıf sistemi görülmemiştir. Hindistan’daki kast sistemi ya da Ortaçağ’da Avrupa’da görülen selfler, asiller, ruhban sınıfına benzer toplumsal sınıflar gözükmemiştir
1. Dikey Hareketlilik Osmanlı toplumunda iki tür hareketlilik vardır. Yönetilen iken yükselerek yöneticiler sınıfına dahil olmak demektir. Osmanlı toplumunda yönetenler sınıfına geçebilmek için; 1. Devlete hizmet etmek 2. Dine hizmet etmek 3. Osmanlı adabını bilmek 4. Müslüman olmak Ahmet Cevdet Paşa 1822-1895
Enderun’da alınan eğitimden sonra askeri sınıfa girilebilir ve seyfiye grubu içinde en yüksek mevkilere kadar çıkılabilirdi Medrese eğitimi görmüş kabiliyetli kişilerde din ve sivil bürokraside en üst makamlara kadar gidebilirdi. 1453-1566 yılları arası veziriazamdan ulema kökenli olan dürtü hariç diğer yirmisi devşirme kökenlidir. Fatih medresesi müderrisliğine yükselenlerin sosyal tabakasına baktığımızda %47’sinin reaya kökenli %39’unun ulema %14’ünün diğer askeri zümrelerden olduğunu görüyoruz.
BUSBECQ’E GÖRE OSMANLI TOPLUMU ‘‘Biz huzurda iken büyük bir kalabalık vardı. Bütün hassa alayı, süvariler, sipahiler, gurebalar, yeniçeriler burada idiler. Bu koca mecliste bulunan herkes haiz olduğu mevkii ve rütbeyi kendi liyakati ile almıştı. Hiç kimse filanın neslinden, falanın soyundan gelmiş olmak dolayısıyla diğerlerinden yüksek bir mevkiye çıkamaz’’ Bu metni Osmanlı sosyal hareketliliği çerçevesinde yorumlayınız?
XVIII. Yüzyılın başlarında yazılan Kitab-ı Güldeste adlı eserde sosyal hareketlilikten şöyle bahsedilmektedir: ‘‘reayadan biri külli hidmette bulunup mezid inayedden tımara müstahık olup sipahi olsa akrabasın ve babasın ve anasın siyanet itmemek gerek. Veyahud danışmend olsa kendi raiyyedlikten kurtulur, amma tevabii yine raiyyetdür’’
2. Yatay Hareketlilik Köyden şehre veya bir bölgeden başka bir bölgeye göçerek yerleşme Ancak göçlerde bölgelerin sosyal ekonomik yapısını bozmamak şartı aranır. Bu hareketliliğin bir kısmı kendiliğinden bir kısmı devlet eliyle yapılır. İmar ve iskan politikası devlet eliyle yapılanlara örnektir.
Millet Sistemi
Osmanlıda millet sistemi neye göre oluşur? Fatih Sultan Mehmet neden Ortodoks halkları tek bir kilise çatısı altında topladı?
Müslümanlar: Gayrimüslimler : Osmanlı toplumu Müslümanlar ve Gayrimüslimler olarak ikiye ayrılır Çoğunluğu Müslümanlar oluşturur Müslümanlar: Gayrimüslimler : - Türkler - Ortodokslar(Rum, Bulgar, - Araplar Sırp, Eflak, Boğdan ) - Farslar(Acem) -Ermeniler - Arnavutlar - Yahudiler - Boşnaklar - Süryaniler Kafkas halkları - Nesturîler -Maruniler
Gayrimüslimler arasında en kalabalık olan grup Ortodokslardır, dini ve idari merkezleri Fener Rum Patrikhanesidir. Eflak, Boğdan, Karadağ, Sırp, Bulgar halklarıda bu kiliseye bağlıydı. Ermeniler Hristiyanlığın Gregoryen mezhebine bağlıydı çoğunlukla Fatih zamanında Ermeniler için Bursa'daki baş piskopos İstanbul'a getirilerek Ermeni kilisesi patrikliği kuruldu. Gregoryen: Hz. İsa’nın sadece insani yönüne inanırlar ve bu açıdan Ortodoksluktan tamamen ayrılırlar. Ortodokslar ise Hz. İsa’nın %100 insan ve %100 Tanrı olduğuna inanırlar. İstanbul Ermeni Patriği Matcus İzmirliyan 1843-1910
Bir diğer grup ise Musevilerdir. İstanbul, İzmir, Selanik gibi liman kentlerinde ve Bursa Bağdat, Halep gibi büyük kentlerde yaşıyorlardı. Ticaret ve kuyumculukla uğraşıyorlardı
Yahudi sözcüğü Hz. Peygamber Yakup’un oğlu olan Yehuda’dan gelmektedir. Hz. Süleyman zamanında Süleyman mabedi yapıldı Kudüs'te günümüzde bu tapınağın sadece bir duvarı ayakta kalmıştır oda ağlama duvarı olarak adlandırılır. İbadet yaptıkları yerlere Sinagog ve havra adı verilir Din adamlarına da haham denir.
İspanya ve Portekiz'den gelen Musevilere Sefardim Musevileri denir. İspanya Polonya Avusturya Bohemya’da karşılaştıkları kötü muamele nedeniyle, Yahudiler OsmanlI topraklarına yerleşmiştir. İspanya ve Portekiz'den gelen Musevilere Sefardim Musevileri denir. Osmanlıda matbaayı kullanan ilk millettirler. Osmanlı toplumunda çoğu gayrimüslimde olduğu gibi Yahudilerde genellikle kendilerine ait mahallelerde oturuyorlardı. 1992’dede, Yahudilerin İspanyadan kovulup Osmanlı'ya sığınmalarının 500. yıl dönümü anısına basılan hatıra para
Sayıları az olmakla birlikte Süryani, Nesturî, Maruni gibi topluluklarda vardır. Süryani halkı
Türk erkeği ve Türk kadını
Bulgar erkeği ve Bulgar kadını
Ermeni ve Arap
Soylu bir Eflak erkeği ve kadını
Arnavut erkeği ve Rum kadını
Yahudi erkeği ve kadını
Kırım Tatarı
SORU: Osmanlı toplumunda yönetenler sınıfına geçmek aşağıdaki şartlardan hangisi aranmaz? A-) Devlete hizmet etmek B-) Osmanlı adabını bilmek C-) Dine hizmet etmek D-) Müslüman olmak E-) Türk olmak
SORU: Aşağıdakilerden hangisi iskân politikasının sebeplerinden biri değildir? A-) Fethedilen bölgeleri Türkleştirmek ve İslamlaştırmak B-) Toprakların kaybedilmesiyle birlikte ülke içinde yerleştirme yapmak C-) Bataklık. Gibi yerleri tarıma, harap ve boş yerleri imara açmak D-) Şehirlerde sanat ve ticareti geliştirmek E-) Potansiyel ayaklanma nedenlerini ortadan kaldırmak
SORU: Osmanlı Devleti’nin azınlıkların dini inanç, gelenek ve göreneklerini hoşgörüyle karşılamış olmasında; I. Müslüman olmayan halktan vergi almayı sürdürmeyi yararlı görmesi, II. Azınlıkları hoşgörü yoluyla yönetime bağlamak istemesi III. Değişik dinlerin kutsal saydığı Kudüs’ün Osmanlı topraklarında olması gibi etkenlerden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A)I B) II C) I ve II D)I ve III E) II ve III
SORU: Aşağıdaki özelliklerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin çok uluslu bir devlet olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? A) Padişahın babadan oğula geçmesi B) Bağımsızlık amaçlı ayaklanmaların görülmesi C) Toprakların devlet mülkiyetinde olması D) Müslüman olmayanlardan cizye vergisi alınması E) Savaş alanlarında başarılı sonuçlar alması