Toplu İş Hukuku / 2 Toplu İş Sözleşmesi Hukuku

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ HUKUKU

TİS Tarihçesi Osmanlı Döneminde: II. Meşrutiyet döneminde 1909 tarihli Tatil-i Eşgal Kanunu ile kamu hizmeti gören müesseselerde TİS, sendikalaşma yasaklanmıştı Anayasası AY, ne TİS ne sendika hakkından söz etmemiştir tarihli 818 s. BK: «Umumi Mukavale» düzenlenmişti. m. 316: «İş sahibi kimselerin veya cemiyetlerinin, işçilerle veya cemiyetleriyle yaptıkları mukavelede hizmete mütaallik hükümler vazolunabilir. Bu umumi mukavele, tahriri olmadıkça muteber değildir. Alakadarlar bu mukavelenin müddetinde ittifak edemezlerse, bir sene mürurundan sonra altı aylık müddet için yapılacak bir ihbar ile, her zaman mukaveleyi feshedebilirler». m. 317 : «Umumi bir mukavele ile bağlı bulunan iş sahipleriyle işçiler arasında yapılacak hususi hizmet akitlerinin, umumi mukaveleye muhalif hükümleri batıldır. Bu batıl hükümlerin yerine, umumi mukavele hükümleri kaim olur».

5018 sayılı Sendikalar Kanunu 1947 tarihli ve 5018 Sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun, Sendikalara üyeleri adına genel sözleşme yapma imkanını tanımıştı. (5018 s. K. m.4/1-a : îşçi ve işveren sendikaları tüzel kişi olarak genel hü­ kümlere göre haiz oldukları yetkilerden başka aşağıda yazılı teşebbüs ve faaliyetlerde bulunabilirler. /Üyeleri adına genel sözleşmeler akdetmek.

1961 Anayasası: TİS hakkı gerçek anlamda ilk kez 1961 AY ile güvence altına alınmıştır. (1961 AY m.47: İşçiler, işverenlerle olan münasebetlerinde, iktisadi ve sosyal durumlarını korumak veya düzeltmek amacıyla toplu sözleşme ve grev haklarına sahiptirler. Buna paralel olarak 1963 yılında çıkarılan 275 s. TİSGLK ile TİS düzenlenmişti Anayasası AY. m. 53 TİS yer verilmiştir sayılı Kanun TİS’ni düzenlemiştir. (sadece işyeri TİS) 6356 s. STİSK, TİS’ni düzenlemiştir. Kamu görevlilerine toplu sözleşme hakkı sağlanmıştır.

TİS TANIMI : m. 2/1-h: «Toplu iş sözleşmesi: İş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi» ifade eder. AY m. 53’te ise TİS, tarafların ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla yapılan sözleşme olarak düzenlenmiştir. TANIM: TANIM: İşçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek için yapılan, tarafların karşılıklı hak ve borçlarına, sözleşmenin uygulanması ve denetimi ile uyuşmazlıkların çözümü yollarına ilişkin hükümleri de içerebilen yazılı sözleşmedir.

TİS KISIMLARI

Zorunlu Kısım (TİS’nin Normatif Kısmı) Madde 33 – (1) Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümleri içerir. TİS’nin zorunlu unsurudur. Normatif hükümler içermeyen, sadece taraflara borçlar yükleyen bir sözleşme teknik anlamda TİS sayılmaz.

1. İş Sözleşmesinin yapılmasına ilişkin hükümler:. a. İş sözleşmesinin şekline ilişkin hükümler. b. İş sözleşmelerinin yapılmasını yasaklayan hükümler. c. İş sözleşmelerinin yapılmasını emreden hükümler 2. İş sözleşmesinin içeriğine ilişkin hükümler: TİS’nin asıl amacı olan işçilerin ekonomik ve sosyal durumlarının korunması, geliştirilmesi, çalışma koşullarının saptanmasına ilişkin hükümler.. a. Doğrudan doğruya iş söz. ile ilgili hükümler: (ücret, ücret zamları) b. İşyerinin çalışma düzenine ilişkin hükümler: (işyerinde çalışan bütün işçilere etkili hükümlerdir) 3. İş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler Örn; fesih bildirim süresinin artırılması, Kıdem ve ihbar tazminatlarının artırılması,

İsteğe Bağlı Kısım (TİS’nin Borç Doğurucu Kısmı) Madde 33 – (2) Toplu iş sözleşmesi, tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de içerebilir. TİS’nin zorunlu unsuru olmayıp, tarafların karşılıklı hak ve borçlarını sözleşme serbestisi içerisinde düzenleyebildikleri kısımdır.

1. Tarafların Karşılıklı Hak ve Borçlarına İlişkin Hükümler İşçiler için lojman yapmak, işyeri sendika temsilcilerinin sendikal faaliyeti için oda tahsis etmek, faaliyetlerine, işyeri ilan tahtası, sendikal toplantı, sendika yöneticilerinin işyeri ziyaretine ve işyerinde seminer yapılmasına izin vermek. Dirlik Borcu: Sözleşme devam ederken iş barışını bozucu bir eyleme (grev, lokavt, boykot vb) başvurmaktan kaçınmak zorundadırlar. 2. TİS’nin Uygulanması, Denetimi ve Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Kurallar TİS’de tahkim öngörülebilir. Uyuşmazlıkları çözüm kurulu. Disiplin Kurulu.

TİS’nde Yer Alan Bazı Özel Hükümler Nötr Hükümler: TİS’nde belirli bir kanun/yönetmelik hükmünün bazen aynen tekrar edilmesi, bazen de atıf yapılması. Revizyon Hükümleri: Bu tür hükümler işçilerin işyerinde fazla çalışmaya, işyeri değişikliği yapılmasına, esnek çalışma ve denkleştirme süresi uygulanmasına peşinen rıza gösterdiklerine dair kayıtlardır. Mevcut Durumu Koruma Kayıtları: Önceki TİS haklar yeni TİS’e kazanılmış hak sayılmaz. Bununla beraber yeni TİS’de önceki TİS’nin bir hükmüne gönderme yaparak «eski uygulama aynen devam eder» şeklinde bir hükme yer verilmesi. : Açılım Kayıtları: TİS’de bir başka TİS’ne ya da sözleşme hükmüne atıf yapılması.

İlişkilendirme Kayıtları: Sendikasız işçilere TİS’ de sağlanan hakların belli kayıtlara göre sağlanması. (Dayanışma aidatı gibi) Farklılaştırma Kayıtları: TİS’ne kapsamda olmayanlara TİS’de getirilen hakların verilemeyeceğinin düzenlenmesi.

TİS’nin İŞLEVLERİ 1. Koruma İşlevi TİS’leri işçinin korunması ihtiyacından doğmuştur. 2. Düzen İşlevi TİS, yürürlükte bulundukları süre içerisinde işyeri ve işyerlerinde standart koşullar, uyum ve düzen kurulmasını sağlar. Çalışma koşullarında birlik sağlar. Süresinin en az 1 yıl en çok 3 yıl olması. 3. Barış İşlevi Taraflar arasında sosyal barışı temin eder. Dirlik borcunun, TİS süresi içerisinde iş barışının korunmasının teminatı. 4. Adil Gelir Dağılımı İşlevi TİS yoluyla ücretler ve çalışma koşulları taraflar arasında eşit koşullar altında görüşülüp belirlenmesi.

TİS ÖZELLİKLERİ 1.Tis Kolektif Bir Norm Sözleşmesidir Tis, normatif ve borç doğurucu iki bölümden oluşuyor olsa da toplu iş sözleşmesine asıl karakterini veren, normatif kısımdır. Bu kısma giren hükümler, TİS kapsamındaki işçilerin tek tek iş ilişkileri üzerinde adeta bir yasa gibi doğrudan ve emredici bir etkiye sahiptir. 2.Kendine Özgü Bir Özel Hukuk Sözleşmesidir TİS iki tarafın serbest iradesinin uyuşmaları sonucu meydana gelir, taraflara bazı hak ve yükler, ancak ortaya çıktıktan sonra içinde yer alan kuralların önemli bir bölümü bireysel iş sözleşmelerini etkiler, onlar üzerinde kanun gibi bağlayıcı ve emredici etki yapar.

3. Yorumu Özelliklidir TİS’nin normatif hükümleri adeta kanun hükümleri gibi yorumlanmalıdır ancak bu tutum, yorumun taraf iradelerini de dışladığı anlamı da vermeyecektir. TİS’nin borç doğurucu kısmı ise, Borçlar hukukuna ait sözleşmelerin yorumu kurallarına tabi olup, sözleşmede tarafların ortak ve gerçek iradeleri araştırılıp bulunur. 4.TİS İle Düzenleme Yetkisi Sınırsız Değildir. Bu sınırların başında Anayasada yer alan ilkeler ve temel haklar gelir. TİS hükümleri anayasal esaslar ve temel haklar yanında,yasaların emredici kurallarıyla da bağlıdırlar.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ HAKKI VE ÖZERKLİĞİ

1982 Anayasası m. 53 İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir.

4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu Bu Kanunun adı “Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu” iken, “Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu” şeklinde değiştirilmiştir (6289/1, RG., , S ). Toplu sözleşme: Bu Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını belirlemek üzere yürütülen toplu sözleşme görüşmeleri sonucunda mutabık kalınması durumunda taraflarca imzalanan sözleşmeyi ifade eder.(m.3/h)

TİS ÖZERKLİĞİ İşçi ve işveren taraflarının karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma koşullarını kolektif düzeyde serbestçe düzenleme hak ve yetkisi toplu iş sözleşmesi özerkliği olarak anılır Anayasasının 53. maddesi işçi ve işveren taraflarına kendi çalışma şartlarını serbestçe belirleyebilme imkanını (kanunların öngördüğü sınırlar içerisinde) tanımıştır. TİS serbestçe yapabilme ve TİS ile hukuk kuralları koyabilme.

TİS Özerkliğinin Sınırları 1. Konu İtibariyle Sınırı: İşçi ve işverenlerin ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenleme amacı.(AY m. 53) 2. Temel Hak ve Özgürlükler: Anayasada yer alan hiçbir temel hak/özgürlük TİS özerkliği uğruna ihlal edilemez. Kişilik hakları Eşitlik ilkesi vs. 3. Emredici Hükümler: «Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür» TBK 27/1. 4. Anayasal Düzen: «Toplu iş sözleşmeleri ve çerçeve sözleşmeler, Anayasaya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez.» STİSK m. 33/5. 5. TİS ile tarafları dışındaki başkalarının sorumluluğunu gerektiren hükümleri koymak TİS sınırlarının aşılmasıdır. 6.Yazılı Yapılması : Toplu iş sözleşmesi yazılı olarak yapılır.(m.35/1)