11. H AFTA Kamu Malları

H EDEFLER Kamu mallarının ne anlama geldiğini öğrenecek Kamu mallarını farklı açılardan tasnif edecek Kamu malı niteliğinin nasıl kazanıldığı ve kaybedildiğini öğrenecek Kamu mallarına ilişkin temel ilkelerin hangileri olduğunu bilecek İdarenin hangi usullerle mal edindiğini öğrenecek

İ ÇINDEKILER I) KAMU MALLARI Tanımı Kamu Mallarının Sınıflandırılması Tahsis Amaçlarına Göre Kamu Malları Maddi İçeriklerine Göre Kamu Malları Oluş Tarzlarına Göre Kamu Malları Taşınabilir Olup Olmamalarına Göre Kamu Malları Kamu Mallarının Kazanılması ve Kaybedilmesi Kamu Malı Niteliğinin Kazanılması Kamu Malı Niteliğinin Kalkması ve Kaldırılması Kamu Mallarının Devredilemezliği İlkesi ve İlkeden Kaynaklanan İlkeler Kamu Mallarının Devredilemezliği İlkesi Kamu Mallarının Devredilemezliği İlkesinden Kaynaklanan İlkeler Kamu Mallarının Kullanılması Kamu Hizmetine Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanılması Kamunun Doğrudan Kullanımına Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanılması İdarenin Mal Edinme Usulleri Kamulaştırma Devletleştirme İstimval Geçici İşgal

K AMU M ALı N EDIR ? Kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde olan mallar Kamu malıÖzel mal

K AMU M ALı N EDIR ? Kamu malları, kamu tüzel kişilerinin kamu yararına tahsis edilmiş olan mallarıdır. Bir malın kamu malı sayılabilmesi için iki temel şart vardır: 1) Kamu Mülkiyeti Şartı 2) Mal Kamu Yararına Tahsis Edilmelidir Söz konusu mal, doğrudan kamunun kullanımına tahsis edilmelidir. Söz konusu mal bir kamu hizmetine tahsis edilmelidir

K AMU M ALLARıNıN S ıNıFLANDıRıLMASı Tahsis Amaçlarına Göre Kamu Malları Sahipsiz Mallar : Mülkiyet konusu olmamış, ya da mülkiyet konusu olma niteliği taşımayan mallardır. Örneğin, kayalar, tepeler, dağlar, denizler, deniz kıyıları, göler vb. Orta Malları: Kamunun doğrudan kullanılmasına veya yararlanmasına açık olan mallardır. Örneğin, yollar, meydanlar, meralar, mezarlıklar, parklar Hizmet Malları: Bir kamu hizmetine tahsis edilmiş olan mallardır. Örneğin belediye, müze, hastane, okul binası vb.

M ADDI İ ÇERIKLERINE G ÖRE K AMU M ALLARı Kara Kamu Malları Deniz Kamu Malları Su Kamu Malları Hava Kamu Malları

O LUŞ T ARZLARıNA G ÖRE K AMU M ALLARı Tabii Kamu Malları: Tabi olaylar sonucunda meydana gelen kamu mallarıdır. Deniz, göl ve akarsular gibi. Suni Kamu Malları: İnsanların müdahalesi sonucunda meydana gelen mallardır. Yollar, parklar gibi.

T AŞıNABILIR O LUP O LMAMALARıNA G ÖRE K AMU M ALLARı Taşınmaz Kamu Malları: Bir yerden bir yere götürülemeyen kamu mallarıdır. Okul binaları, yollar gibi. Taşınır Kamu Malları: Bir yerden bir yere götürülebilen kamu mallarıdır.

K AMU M ALı N ITELIĞININ K AZANıLMASı Tabii Mallar, sırf bu doğal niteliklerinden dolayı kamu malı sayılır. Yani bunların kamu malı sayılması kendiliğinden ve otomatik olarak oluşur. Suni kamu mallar İktisap, Bir malı kamu tüzel kişisinin mal varlığına sokan hukuki işlem ya da maddi bir olaydır. Kamulaştırma gibi Tahsis ise, Kamunun elindeki bir malı kamu malı durumuna getirmesidir. Bu bir idari işlemle yapılır.

K AMU M ALı N ITELIĞININ K ALKMASı VEYA K ALDıRıLMASı Tabii mallar, doğal niteliklerinden dolayı kamu malı sayıldığı için bu doğal niteliklerini kaybetmesi ile kamu malı olmaktan çıkıp, özel mal haline gelir. Suni kamu mallarının ise kamu malı halinden çıkarılmaları için mutlaka formel ve açık bir “tahsisten çıkarma kararı” olması gerekiyor.

K AMU M ALLARıNıN D EVREDILEMEZLIĞI İ LKESI Kamu mallarının devredilemezliği ilkesi, bir kamu tüzel kişisine ait bir kamu malının bir başka kamu tüzel kişisine veya bir özel hukuk kişisine devredilemeyeceği anlamına gelmektedir. Kamu mallarının devredilemezliği ilkesi sadece “kamu malı” statüsünde olan mallar için geçerlidir. Bu ilke anayasal bir ilke değildir.

K AMU M ALLARıNıN D EVREDILEMEZLIĞI İ LKESINDEN K AYNAKLANAN D IĞER İ LKELER Kamu Malları Kamulaştırılamaz: Kamu Malları Haczedilemez: Ülkemizde devlet tüzel kişiliğinin (hazinenin) mallarının özel mal, kamu malı ayrımı yapılmaksızın haczedilemeyeceği kabul edilmektedir. Kamu Malları Zamanaşımıyla Kazanılamaz: Kamu Malları üzerinde Sınırlı Ayni Haklar Tesis Edilemez: Kamu Mallarının Tapuya Tescil Zorunluluğu Yoktur.

K AMU M ALLARıNıN K ULLANıLMASı Kamu Hizmetlerine Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanımı: İdare tarafından Kamunun Doğrudan Kullanımına Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanımı Kollektif Kullanımlar Bireysel Kullanımlar

K OLEKTIF K ULLANıMLAR Kamu mallarının herkes tarafından genel ortak ve anonim kullanılmasını ifade eder. Örneğin yollar, parklar, meydanlar. Serbestlik ilkesi Eşitlik ilkesi ise, Aynı durumda bulunan kişilere aynı muamele yapılması anlamına gelir. Bedavalık ilkesi: İstisnaları vardır.

Ö ZEL K ULLANıMLAR Bir kamu malının bireysel olarak teşhis edilebilen bir veya birkaç kişi tarafından, başkalarının o kamu malını kullanmasını engelleyecek şekilde kullanmasıdır. İzne bağlılık ilkesi Ücretlilik ilkesi Geçicilik İlkesi

İ DARENIN M AL E DINME U SULLERI Kamulaştırma Devletleştirme İstimval Geçici İşgal

K AMULAŞTıRMA Kamulaştırma özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların mülkiyetinin idareye cebren geçirilmesini öngören bir usuldür. Kamulaştırmayı devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri yapabilir. Kamulaştırma, kamu yararının gerektirdiği hallerde olur. Kamu yararının bulunmadığı hallerde kamulaştırma olmaz. Kamulaştırma sadece özel mülkiyette bulunan taşınmaz mallar için yapılabilir. Kamulaştırmada kural olarak malın gerçek karşılığının ve nakden ödenmesi ile olur. Gayrimenkulün tamamı veya bir kısmı kamulaştırılabilir. Yeterli ödenek temin edilmeden kamulaştırma işlemi başlatılamaz.

K AMULAŞTıRMANıN U NSURLARı Yetki Unsuru Devlet ve kamu tüzel kişileri yetkilidir. Sebep UnsuruKamu yararını sağlayan etken. Konu UnsuruBir taşınmaz üzerindeki özel mülkiyetin sona ermesi ve o taşınmazın mülkiyetinin idareye geçmesidir. Şekil UnsuruYazılı şekle tabidir. Usul UnsuruAyrıntılı usul kuralları vardır. Bunlar aşağıda belirtilmiştir. Amaç UnsuruKamu yararı.

K AMULAŞTıRMANıN A ŞAMALARı Önce kamulaştırma için yeterli ödenek temin edilmelidir. “Kamu yararı kararı” alır. Kamulaştırılacak taşınmaz belirlenir. “Kamulaştırma kararı” alınır. Bu karar alındıktan sonra, bu karar tapu dairesine bildirilir ve tapu dairesi tapu siciline bu konuda şerh verir. İdarenin satın alma usulünü denemesi gerekir. Eğer kamulaştırma satın alma usulü ile yapılamazsa, idare taşınmaz malın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine müracaat eder ve taşınmaz malın kamulaştırma bedelinin tespitiyle bu bedelin ödenmesi karşılığında idare adına tesciline karar verilmesini ister.

K AMULAŞTıRMA A ŞAMALARı Taşınmazın maliki asliye hukuk mahkemesinin kendisine yaptığı tebligat gününden itibaren kamulaştırma işleminin iptali için idari yargıda dava açabilir. İdari yargıda iptal davası sonuçlanınca, asliye hukuk mahkemesi dava sonucuna göre hareket eder. Eğer idari yargıda iptal davası reddedilmiş veya yürütmeyi durdurma kararı verilmemiş veya taşınmazın sahibi idari yargıda dava açmamış ise asliye hukuk mahkemesi kamulaştırma bedelini tespit eder. Malın bedelinin tespiti için hakim önce tarafların anlaşmasını teklif eder. Eğer taraflar anlaşamazsa bilirkişi tayin eder ve hakim, tarafların ve bilirkişinin raporlarından yararlanarak kamulaştırma bedelini tespit eder. Taşınmasın bedeli idarece yatırıldıktan sonra kamulaştırılan taşınmazın mülkiyetinin idareye geçmesi, asliye hukuk mahkemesinin tescil kararıyla olur. Asliye hukuk mahkemesinin tescil hükmü kesindir. Yani bu kararın temyiz edilmesi mümkün değildir. Ancak tarafların bedele ilişkin temyiz hakları saklıdır.

MAL SAHİBİNİN GERİ ALMA HAKKI Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece hiçbir işlem veya tesisat yapılmazsa veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaç tahsis edilmeyecek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir. Doğmasından itibaren bir yıl içinde kullanılmayan geri alma hakkı düşer.

D EVLETLEŞTIRME Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir. Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir”.

K AMULAŞTıRMA VE D EVLETLEŞTIRME A RASıNDAKI F ARK Kamulaştırma sadece taşınmaz mallar üzerinde yapılır. Buna karşın devletleştirmenin konusu “kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüslerdir”. Dolayısıyla burada her özel teşebbüs devletleştirmenin konusu olmaz. Bunun yanında kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsün taşınır ve taşınmaz bütün malları devletleştirme ile idareye geçer. Kamulaştırma tek yanlı bir idari işlem ile yapılırken, devletleştirme kanun ile yapılır.

İ STIMVAL İstimval, özel mülkiyette bulunan taşınır malların bedeli karşılığında mülkiyetinin veya kullanım hakkının ve intifa hakkının idareye cebri geçişini öngören istisnai ve olağan üstü hallere mahsus bir usuldür. Taşınır mallar için öngörülen bir mal edinme usulüdür. Sadece olağanüstü dönemlerde uygulanır.

G EÇICI İ ŞGAL Kamu yararına yönelik bir faaliyet için özel mülkiyette bulunan bir taşınmaz mala geçici olarak girilmesidir. Bayındırlık işleri dolayısıyla geçici işgal: Taş, Kum, Kireç gibi malzemeleri çıkarmak, toplamak ve taşımak için geçici işgal: İdare, kadastro çalışması yapmak, imar planı yapmak, imar planı yapmak gibi durumlarda geçici işgal