Sendika Kavramı, Kaynaklar, Kuruluş, Organlar, Yönetici Güvencesi Toplu İş Hukuku – 2. Ders Sendika Kavramı, Kaynaklar, Kuruluş, Organlar, Yönetici Güvencesi

Sendika Kavramı Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için sendika kurarlar. Sendikalar aynı mesleğe mensup çalışanlar tarafından kurulabileceği gibi, tek bir işyerinde ya da o işyerini içine alan bir işkolunda çalışan kişilerce de kurulabilir.

Tarihçe Dünyada sanayileşme ile birlikte sendikalaşmanın ortaya çıktığı söylenebilir. Türkiye’de İlk sendikalaşma hareketi: 1871 yılında Ameleperver Cemiyeti (Bu cemiyet esas itibariyle işçilere yardım kurumu olup sendika niteliğinde değildi.) 1909 yılında Tatil-i Eşgal Kanunu: kamu hizmeti gören müesseselerde sendika kurulmasını yasaklamış ve grev özgürlüğü kısıtlanmıştır. 1924 Anayasası toplanma ve dernek kurma hakkını tanımış, ancak sendika ve toplu görüşme hakkına ilişkin bir hüküm içermemekte.

1925 tarihli Takrir-İ Sükun Kanunu, 1926 tarihli TCK örgütlenme ve toplu pazarlık hakkını sınırlayan hükümler bulunmaktaydı. 1947 yılında 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun: ilk sendikalar kanunu. 1961 Anayasası: hem sendika hem de toplu iş sözleşmesi hem de grev hakkı tanınmış. 1963 yılında 274 sayılı Sendikalar Kanunu 1963 yılında 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt K. 1982 Anayasası: sendika, toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt hakkı tanınmıştır. 1983 yılında 2821 Sendikalar Kanunu 1983 yılında 2822 TİSGLK

2001 yılında 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu 18.10.2012 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

Kaynaklar Ulusal Kaynaklar 1. Anayasa m. 51«Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. Sendika kurma hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir».

«Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir. İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir. Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz».

2. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Madde 1: «Bu Kanunun amacı, işçi ve işveren sendikaları ile konfederasyonların kuruluşu, yönetimi, işleyişi, denetlenmesi, çalışma ve örgütlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile işçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını belirlemek üzere toplu iş sözleşmesi yapmalarına, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir». 3. Dernekler Kanunu 6356 s. Kanun m. 80/I: «Kuruluşlar hakkında, bu Kanunda hüküm bulunmayan hâllerde 4721 sayılı Kanun ile 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır».

Uluslararası Kaynaklar 1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi M. 23 /4: «Herkesin, çıkarını korumak için sendika kurma ya da sendikaya üye olma hakkı vardır» 2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi M. 11: «Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla başkalarıyla birlikte sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir». 3. Avrupa Sosyal Şartı M. 5: «Tüm çalışanlar ve işverenler ekonomik ve sosyal çıkarlarını korumak amacıyla ulusal ve uluslararası kuruluşlar düzeyinde örgütlenme özgürlüğüne sahiptir».

ILO Sözleşmeleri 1. Sendika Özgürlüğüne ve Örgütlenme Hakkının Korunmasına İlişkin 87 Sayılı ILO Sözleşmesi Türkiye 1993 yılında onaylamıştır. «Çalışanlar ve işverenler, herhangi bir ayırım yapılmaksızın önceden izin almadan istedikleri kuruluşları kurmak ve yalnız bu kuruluşların tüzüklerine uymak koşuluyla bunlara üye olmak hakkına sahiptirler».

2. Teşkilatlanma ve Kollektif Müzakere Hakkı Prensiplerinin Uygulanmasına Müteallik 98 sayılı Sözleşme Türkiye 1951 yılında onaylamıştır. «İşçiler çalışma hususunda sendika hürriyetine halel getirmeye matuf her türlü fark gözetici harekete karşı tam bir himayeden faydalanacaktır. Böyle bir himaye bilhassa, Bir işçinin çalıştırılmasını, bir sendikaya girmemesi veya bir sendikadan çıkması şartına tabi kılmak; Bir sendikaya üye olması yahut çalışma saatleri dışında veya işverenin muvafakatı ile çalışma saatlerinde sendika faaliyetlerine iştirak etmesinden dolayı bir işçiyi işinden çıkarmak veya başka suretle onu izrar etmek; maksatları güden hareketlere mütaallik hususlarda uygulanacaktır»

Sendikanın Tanımı 1982 Anayasası’nda sendikaya ilişkin bazı esaslara yer verilmiştir. m. 51: «Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir».

STİSK m. 2 Kuruluş: Sendika ve konfederasyonları, Üst kuruluş: Konfederasyonları, Sendika: İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşları, Konfederasyon: Değişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşu İfade eder.

Sendikaların Unsurları 1. Ortak Amaç Sendikaların amacı; işçilerin ya da işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve yararlarını korumak ve geliştirmektir. 2. Serbestçe Kurulabilme Anayasa, çalışanlara ve işverenlere önceden izin almaksızın sendika ve üst kuruluş kurma hakkı tanımıştır. Bu kavram sendika özgürlüğünü oluşturur. 3. Bağımsızlık A. Devlete ve Siyasi Partilere Karşı Bağımsızlık STİSK m. 28/2: «Kuruluşlar; kamu kurum ve kuruluşları, siyasi partiler, esnaf ve küçük sanatkâr kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz»

B. Diğer Sosyal Tarafa karşı Bağımsızlık İşçi sendikalarının işverenlere, işveren sendikalarının işçilere karşı bağımsız olması gerekmektedir. Sendikanın saflığı: işverenlerin işçi sendikalarına, işçilerin işveren sendikalarına üye olamamaları. STİSK m. 26/6: «İşçiler ve işçi kuruluşları işveren kuruluşlarına, işveren kuruluşları da işçi kuruluşlarına üye olamaz; gerek doğrudan doğruya, gerek temsilcileri veya mensupları veya araya koyacakları diğer kimseler aracılığıyla biri diğerinin kurulmasına, yönetim ve faaliyetine müdahalede bulunamaz». STİSK m. 28/3: «İşçi kuruluşları, işverenler ve bu Kanun ve diğer kanunlara göre kurulan işveren kuruluşlarından; işveren kuruluşları da işçilerden ve bu Kanun ve diğer kanunlara göre kurulu işçi kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz». STİSK m. 28/4: Bu «hükümlere aykırı olarak yardım ve bağış alınması hâlinde üyelerden birinin veya Bakanlığın başvurması üzerine, mahkeme kararıyla, alınan yardım Hazineye aktarılır».

4. Demokratik Esaslara Uygun Olması Anayasa m. 51/son: «Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz». STİSK’da da bazı örnekler; Sendika tüzüklerine delege seçilmeyi önleyici hükümlerin konulamaması (m. 10/son) GK’da zorunlu organlara delege veya üye seçimlerinin yargı gözetimi altında serbest, eşit, gizli oy, açık sayım esasına göre yapılacağı…(m. 14/1) 5. Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması Sendikalar ve üst kuruluşlar tüzel kişiliğe sahiptirler. STİSK m. 7/1: «Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır».

Melikşah Üniversitesi 