PATLAMA RİSKİ OLAN TESİSLER İÇİN TEHLİKE BÖLGELERİNİN BELİRLENMESİ VE RİSK YÖNETİMİ Ecem DEMİREL KIZILASLAN* ve Doç. Dr. Ferhat KARACA, Fatih Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 34500, Büyükçekmece, İstanbul, TR ÇALIŞMANIN AMACI ÖRNEK BİR PATLAMA SİMİLASYONU Patlama tıpkı yangında olduğu gibi yanıcı, yakıcı maddelerin ve tutuşturma kaynaklarının bir araya gelmesiyle ortaya çıkan yangına göre çok daha yüksek hızlarda gerçekleşerek basınç ve ısı dalgası oluşturan bir olaydır. Patlama Riski olan işletmelerin bulundukları sektöre, üretim metotlarına kullandıkları maddelere, malzemelere ve ekipmanlarına göre değişiklik göstermektedir. Bu çalışmanın amacı “patlayıcı ortamların sınıflandırılması ve patlayıcı ortam risk değerlendirmesi” kapsamında, İstanbul ve çevresinde bulunan (şehir içi, şehir dışı ve deniz kıyısında) LPG/LNG Petro Kimya ve türevlerinin depolama ve dolum tesisleri için; Muhtemel patlama veya sızıntı senaryoları üretilmesi (PHA analizi) Üretilen senaryolara göre oluşacak patlama ve sızıntı olaylarının tehlike etki bölgelerinin EPA onaylı modelleme yöntemi (ALOHA) kullanılarak belirlenmesi, Patlama sonrası oluşacak risk bölgelerinin, çevresel, halk sağlığı, yaşam alanları ve diğer etki seviyelerinde değerlendirilerek, «Risk Haritalarının» toksik ve zararlı madde yayılım ve dağılım özelliklerinin incelemesi ve acil durum senaryolarının oluşturulması çalışmalarını kapsamaktadır. ALOHA ÖRNEK MODELEME ÇALIŞMA YÖNTEMİ Risk Değerlendirme Metodolojisi Kalitatif Risk Değerlendirme; Riskin olma ihtimali, etkisi ve etki süresi gibi değerlere sayısal değer verilerek sayısal bir risk değeri bulunur. Kantitatif Risk Değerlendirme; Risk hesaplanırken matematiksel teoremler kullanılarak risk değerlendirilmesi yapılır. PHA Ön tehlike analizi, kalitatif bir risk değerlendirme metodolojisidir. Ancak tek başına yeterli bir analiz metodu değildir, diğer metodolojilere başlangıç verisi olması aşamasında yararlıdır. Bu metoda da olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır, daha sonra ayrı olarak değerlendirilir. Her bir sakıncalı olay veya tehlike, mümkün olan düzelmeler ve önleyici ölçümler formüle edilir. Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz metotlarının uygulanmasının gerektiğini belirler. Tanımlanan tehlikeler, sıklık/sonuç diyagramının yardımı ile sıraya konur ve önlemler öncelik sırasına göre alınır. IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları (Hazard and operability studies HAZOP) IEC61025Hata ağacı analizi(Fault tree analysis FTA), ALOHA (Areal Locations of Hazardous Atmospheres) programı National Oceanic and Atmosferic Administration (NOAA) and the U.S.Environmetal Proteciton Agency (EPA)’nın ortaklaşa çalışarak geliştirildiği bilgisayar programıdır. Program içinde kimyasal maddeleri ve karışımları içeren kimyasalların modellenmesi için tasarlanmıştır. Birikinti, havuz yangınları, Tank (sıvı veya gaz) sızıntı, jet fire, yangınları kısacası Gaz yayılımı, Patlama ve Yangın yayılımlarının hesaplanarak modellenecektir ve veri tabanı olarak; CAMEO, EPA, DEGADIS kullanılır. Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment-Chemical Exposure Assessment). Çevresel Risk Değerlendirme (Environmental Risk Assessment). Acil Durum Senaryoları (Emergency scenarios) Toksik Etki, Sızıntı Etkisi, Patlama Şiddeti SONUÇ VE ÖNERİLER Büyükçekmece yakınlarında bulunan LPG/LNC dolum istasyonunun örneğindeki sonuç, tanklarda meydana gelebilecek aşınma ve yırtılma sebebiyle kısa sürede patlama etkisiyle oluşabilecek can ve mal kaybı etkisi, kimyasal sızıntı nedeniyle oluşabilecek toksik etki, gaz yayılımı etkilerinin çevresel, insan yaşamına etkileri, oluşacak maddi/manevi kayıplar ayrıca kuruluşa yakın bölgede bulunan diğer faaliyet alanlarına domino etkisi araştırılarak kaza senaryoları oluşturulabilir. Kaza senaryoları sonucu oluşabilecek kötü durumların oluşmaması için tesis, şehir ve ülke bazında alınacak önlemler ve yasal mevzuat gereklilikleri tartışılabilir bir boyut kazanabilecektir. ALOHA Programı ile modelleme zaman aralığı max. 1 saatt ve farklı yüksekliklerde modelleme yapılamamaktadır. Sonuçların analizi, etkinin boyutsal yayılımının bir değerlendirilmesi olarak belirlenebilir. Aynı zamanda, önceden de tanımlandığı gibi insanları, çevreyi ve varlıkları etkileyen potansiyel hasarların değerlendirilmesi ile saptanabilir. Büyük bir kazanın etkileri, etki görebilecek çevre alanları da kapsayacak şekilde kuruluş içerisinde düzgün bir şekilde haritalandırılır. Haritalar, senaryoların etkilerine maruz kalabilecek alanların belirlenmesine imkan tanır. TEŞEKKÜR Bu çalışmada verdikleri destekten dolayı Fatih Üniversitesi’ne teşekkür ederiz.