EKONOMİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

SAĞLIK HİZMETLERİNDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme; Alternatif sağlık teknoloji ve tedavi yöntemlerinin maliyetleri ile sonuçlarının birlikte değerlendirildiği, Kaynakların etkin ve verimli bir şekilde dağıtımında sağlık plan ve politika yapıcılara yardımcı olan bir analiz sürecidir.

SağlIk Hizmetlerinde Maliyet Etkililik Analizi Sağlık hizmetlerinin ekonomik değerlendirilmesinde genellikle iki tür verimlilik bulunmaktadır. Teknik Verimlilik: Belirli bir sağlık sonucunu en az maliyetle üretmeyi ifade etmektedir. Örneğin, ‘’Kronik böbrek yetmezliği olan bir hastanın yaşamını, diyaliz tedavisi mi yoksa böbrek nakli mi en az maliyetle daha fazla uzatır?’’ sorusunun cevabını bulmak için kullanılan ölçüm teknik verimlilik olarak nitelendirilir.

Tahsisat Verimliliği: Farklı düzeylerdeki sağlık hizmetleri arasında kaynakların doğru bir şekilde tahsis edilmesidir. Temel amaç ne üretileceğine karar karar vermektir. Örneğin, Sınırlı kaynakları, diyabet tedavisi için mi, eğitim için mi, tarım için mi harcayalım? Sorusunun cevabı tahsis verimliliği ölçümü ile verilebilir.

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme, rasyonel karar verme sürecinin temelini oluşturmaktadır. Sağlık hizmetlerinde ayrılan kıt kaynakların daha verimli ve etkili kullanılabilmesi için önemlidir.

Ekonomik değerlendirme , görüldüğü gibi girdiler ile sonuçların birlikte değerlendiği karar verme yöntemlerinden biridir. Diğer bir ifadeyle, Ekonomik değerlendirme alternatif programların girdi (kullanılan kaynakların maliyeti) ve çıktılarının (müdahalenin /programın etkililiği, kazançları, faydası, yararlanımı ) karşılaştırılmasına dayanan stratejik bir karar verme yöntemidir.

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme aslında verimliliği göz önünde bulundurarak aşağıdaki sorulara cevap bulmaya çalışmaktadır. Bir sağlık hizmeti sunmanın ya da tedaviden doğan yararlar nelerdir? Söz konusu hizmetten ya da tedaviden doğan yararlar nelerdir? Bir sağlık hizmeti ya da programı aynı kaynakları kullanarak yapabileceğimiz diğer faaliyetleri ile karşılaştırıldığında yapmaya değer miydi? Sağlık hizmetlerine ayrılan kaynakların başka bir şekilde kullanılması yerine bu şekilde kullanılmasından memnun muyuz?

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Ekonomik değerlendirme yöntemleri, kaynak kullanımında birbiriyle yarışan sağlık hizmeti seçeneklerinin tanı, tedavi, organizasyon şeması vs. Hem maliyet hem de sonuçlarını dikkate alarak, birbirleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesini olası kılan yöntemsel bir çerçeve sunmaktadır.

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Maliyet Minimizasyonu Analizi Maliyet - Fayda Analizi Maliyet - Yararlanım Analizi Maliyet - Etkililik Analizi

Maliyet Minimizasyonu Analizi Yalnızca alternatif seçeneklerin maliyetinin ölçümünü yapan ekonomik değerlendirmenin en basit biçimidir. İki veya daha fazla tedavi yönteminin sonuçları birbirine eşit olduğunda kullanılmaktadır. En az maliyetli alternatifi belirlemek için kullanıldığından, alternatiflerin sonuçlarının aynı olması gerekir. Sağlık sektöründe aynı sonuçları ortaya çıkaran müdahalelerin sınırlı sayıda olması nedeniyle bu tekniğin kullanımı çok yaygın değildir.

Maliyet – Fayda Analizi Alternatif sağlık programlarının veya tedavi yöntemlerinin maliyetlerini ve faydalarını parasal olarak ölçen bir ekonomik değerlendirme tekniğidir. Sağlık programlarının sağladığı bütün faydaların parasal olarak ifade edilmemesi bu analiz için önemli bir sorundur. Literatürde bir program ya da müdahaleden beklenen faydanın ölçülmesinde iki farklı yaklaşım geliştirmiştir. Beşeri sermaye yaklaşımı Ödeme istekliliği yaklaşımı

Beşeri Sermaye Yaklaşımı Beklenen yarar olarak bireyin gelecekteki gelirinin bugünkü değeri kullanılarak ölçülmektedir. Yüksek gelirliler ile düşük gelirliler, çalışanlar ile çalışmayanlar arasında bir ayırıma neden olması ve bireyin ölümü, yaralanması ve hastalanması gibi sağlıkla doğrudan ilişkili riskleri göz önüne almaması sebebiyle ödeme istekliliği yaklaşımı geliştirilmiştir.

Ödeme İstekliliği Yaklaşımı Kişilere hasta olmamak veya sağlıklarında bir iyileşme sağlamak için ne kadar ödeyeceklerinin değerlendirilmesidir. Bu yöntem, insan sağlığı ile ilgili sonuçları parasal olarak ifade edilmesini gerektirdiği için eleştirilmektedir.

Maliyet - Yararlanım Analizi Sağlık hizmetlerinin ekonomik değerlendirilmesinde maliyet yararlanım analizleri en popüler tekniklerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Maliyet yararlanım analizi ilk kez kronik böbrek yetmezliğinin tedavisinde kullanılan böbrek nakli ile diyaliz tedavisinin ekonomik karşılaştırılmasında kullanılmıştır. Araştırma sonucunda böbrek nakli ile kişinin yaşam kalitesinin de daha fazla arttığı sonucuna varılmış ve bundan dolayı yaşam kalitesi önem kazanmıştır.

Maliyet Yararlanım Analizinin Amacı Bir tedavinin verilmesiyle yaşam süresindeki artış ile tedavi sonucu yaşam kalitesindeki kazancı tahmin ederek her ikisini beraber değerlendirmektir. Maliyet yararlanım analizinde en yaygın çıktı ölçütü ''kaliteye göre ayarlanmış yaşam yılı'' (QALY) dır. Bir sağlık sonuç ölçümü olarak QALY’in avantajı aynı zamanda indirgenmiş morbiditeden ve mortaliteden (kalite kazançları) kazanılanları elde etmek ve bunları tek bir ölçümde birleştirmektir.

Yaşam kalitesi ölçeği kullanarak hesaplanan ''kullanım değeri'' ile genellikle 0 ile 1 arasında tanımlanan bir ‘yararlanım skoru’ elde edilir. Burada; ‘0’ genellikle ölüm ya da düşünülebilecek en kötü sağlık durumunu, ‘1’ ise düşünülebilecek en iyi sağlık durumunu ifade eder.

Tedavi sonucunda kaliteye göre ayarlanmış yaşam yılı kazancı gösterilmiştir. Buna göre hastalık başlamadan önce yaşam kalitesi düzeyi 1 olan bir hastanın mevcut tedavi ile yaşam kalitesi düşmektedir. Alternatif tedavi ile hem yaşam yılı hem de yaşam kalitesi uzamaktadır.

Maliyet Etkililik Analizi Sağlık hizmetlerinin ekonomik değerlendirilmesinde en çok kullanılan yöntem maliyet / etkililik analizi yöntemidir. Bu yöntemde yapılan ekonomik değerlendirmenin esası, sunulan farklı sağlık hizmetlerinden elde edilen çıktılardan daha az maliyetle elde edilenin seçilmesidir. Ancak bu yöntemi maliyet minimizasyonu ile karıştırmamak gerekir. Maliyet / etkililik yönteminde elde edilen çıktı, maliyet minimizasyonunda olduğu gibi eşanlamlı değildir.

Sonuç Olarak Sağlık ekonomisi ve başta yaşam kalitesi ölçütlerinin kullanıldığı ‘Maliyet Yarar Analizi’ olmak üzere ekonomik değerlendirme yöntemleri, günümüzde sağlık sistemlerinde etkin kaynak dağıtımı ve önceliklendirme süreçlerinde kullanılabilecek bilimsel bir çerçeve sunmaktadır. Özellikle Türkiye gibi kaynakların oldukça kısıtlı olduğu ülkelerde, bu sınırlı kaynakların en etkin şekilde kullanılması yaşamsal önem taşımaktadır. Bu nedenle bahsedilen tüm ölçek ve yöntemlerin doğrudan Türkiye ortamına adapte edilmesinden çok, ülkemizin gereklilik ve olanakları göz önünde bulundurularak özgün ölçek ve yöntemler geliştirilmesi son derece önemlidir.

KAYNAKLAR http://dergipark.ulakbim.gov.tr http://www.saglik-ekonomisi.com http://edergi.sdu.edu.tr www.mku.edu.tr www.bilgibiz.com www.husep.hacettepe.edu.tr www.saykad.net http://haged.istanbul.edu.tr/