İSİM GRUBU

Bu konu için önerilen literatür: 1. İSİM TAMLAMASI: Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008, İYELİK GRUBU VE İSİM TAMLAMASI: Enfel Doğan, Türkçe Cümle Bilgisi – I, Anadolu Üniversitesi, 2012, 6-29.

İSİM GRUBU Aşağıdaki cümleye bir göz atalım: Ayten Hanım, eşinin sözlerini büyük bir dikkatle dinledi. Dedem bunlara “yorgan çocukları” derdi.

İSİM GRUBU İsim grubu: isim tamlaması, ad tamlaması. Tanımı: İki isim unsurunun bir nesne, bir olay veya bir hareketin başka bir nesne veya şahsa ait olduğunu bildirmek için sistematik bir şekilde bir araya gelerek oluşturduğu bir kelime grubudur.

İSİM GRUBU Yukarıdaki cümlelere bir daha bakalım: Ayten Hanım, eşinin sözlerini büyük bir dikkatle dinledi. [eş+3Тie+(K)GENade] + [söz+Çe+3Tie] Dedem bunlara “yorgan çocukları” derdi. [yorgan+NOMade] + [çocuk+Çe+3Tie]

İSİM GRUBU İsim grubunda iki öge bulunur: a) Birinci unsur: Tamlayan (Ty) b) İkinci unsur: Tamlanan (Tn) Genel yapı: Tamlayan Unsur + Tamlanan Unsur Kısaca: Ty + Tn veya: Yardımcı Unsur + Ana Unsur

İSİM GRUBU İsim grubunu oluşturan unsurlar bir kelime veya kelime grubu olabilir: Yasemin’in annesinin arkadaşı uğradı. Fabrika işçilerinin köy çocukları vardı. “Biz bundan bir şey anlamayız.”ın ardında neler yatıyor?

İSİM GRUBU Tamlayan unsur genitif ekini (tamlama durum ekini) bazen alır, bazen de almaz. Tamlanan unsur ise her zaman iyelik eklerinden birini alır. Demek ki, isim grubunun şematik yapısı şöyledir: [Tamlayan(+GENade)] + [Tamlanan+ie]

İSİM GRUBU İsim grupları cümle içinde isim, sıfat veya zarf görevini yaparlar: Dedemin maaşı bize yetmiyor. (isim) Fatih’in geçtiği kapıdan geçtim. (sıfat) İlkbahar Mart ayında başlar. (zarf)

İSİM GRUBU Bundan hareketle, isim grubu iki çeşit olabilir: a) Belirtili isim grubu – Tamlananın açıkça kime veya neye ait olduğunu belirten bir gruptur. Tamlayan unsurun sonunda tamlayan durum eki (GEN) bulunur: kahvenin kokusu, arabanın sahibi, kitabın yazarı, adamın boyu, bahçenin çiçekleri, mahallenin çocukları, arabanın kapıları, vb.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU Birinci unsur zamir ise, o zaman mutlaka tamlayan durum eki kullanılır: benim eşim, senin paran, onun görüşü, bizim insanımız, sizin toprağınız, onların çocukları. Bazı kaynaklar (örneğin Kaynak 2), bunu iyelik grubu olarak adlandırır.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU Özellikleri: 1.Şiirlerde vezin veya kafiyeye uymak için, unsurlar yer değiştirebilir: Ömrü bir dal gibi âşıklarının, sallanıyor. Bu olsa olsa, oğludur Ali’nin. 2.Unsurların arasına başka kelimeler veya kelime grupları girebilir: Bunun dahi hesabını kim soracak? Ülkenin bir gün durumuna acımak gerek.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU 3.Bazen tamlayan unsuru düşer ve tamlayan kendi başına bile tamlama değerinde olabilir: bilgisayarım (benim bilgisayarım), ayakkabın (senin ayakkabın), kitabı (onun kitabı), evimiz (bizim evimiz), gönlünüz (sizin gönlünüz), kıyafetleri (onların kıyafetleri), vb. Not: Tek kelime, grup değildir.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU 4.Eski metinlerde tamlayan ekinin düştüğü de görülür: Kubben altında bu cumhûra bakarken şimdi... Yüzleri nûrından evüm toldı nûr… 5.Unsurlar bir kelime veya kelime grubu olabilir: elma ağaçlarının yeşil yaprakları. (Not: İki tamlayan ekinden fazla kullanımlar yanlış sayılmaktadır.)

BELİRTİSİZ İSİM GRUBU b) Belirtisiz isim grubu – Tamlananın tam olarak kime veya neye ait olduğunun belirtilmediği bir gruptur. Bunlarda, tamlayan unsur tamlayan durum ekini almaz, ancak tamlanan unsur iyelik eklerinden birini alır: ders kitabı, öğrenci mektubu, gölge oyunu, ev kapısı, mahalle hovardası, saat sesi, kebap kokusu, biber tadı, çay bardağı, at arabası, vb.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU Özellikleri: 1.Unsurlar arasında daha sıkı bağ vardır. Dolayısıyla, unsurlar yer değiştiremez. 2.Unsurlar arasına başka bir kelime veya kelime grubu giremez. 3.Kalıplaşmaya çok yatkın bir gruptur. Kalıcı nesne isimleri elde etmek için, çok elverişlidirler: buzdolabı, kahverengi, atasözü, hanımeli, basımevi, kahvaltı, vb.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU 4.Yer adlarında kalıplaşma tamlanan unsurun da iyelik ekini kaybederek meydana geldiği görülür: Kadı Köyü > Kadıköy Dolma Bahçesi > Dolmabahçe Top Kapısı > Topkapı Bu özellik çok az sayıda diğer örneklerde de görülür: şiş kebabı > şişkebap, vb. Not: Bunlara, eksiz isim grubu (takısız isim tamlaması) da denir.

BELİRTİLİ İSİM GRUBU 5.Grubu oluşturan unsurlar bir kelime veya kelime grubu olabilir: Çarşı kapısının hemen dibinde yaşıyorum. 6.Tamlayan unsuru cümle olabilir: “Kızıma göz kulak ol!” cümlesinde, cümle tamlayan unsurdur.

İSİM GRUBUNDA VURGU İsim grubunda vurgu, türüne göre değişir: a) Belirtili isim grubunda her iki unsur vurguludur: evin kapısı, arabanın camı, masanın örtüsü, vb. b) Belirtisiz isim grubunda ise vurgu sadece tamlayan unsurun üzerindedir: ev kapısı, araba camı, masa örtüsü, vb.

TEŞEKKÜR EDERİM