STOK YÖNETİMİ Prof.Dr. Şakir ESNAF sakiresnaf@superonline.com İ.Ü.MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ AVCILAR İSTANBUL Tel:(90) 212 473 70 70 / 17740

Stok tanımı Bir tedarik zincirinde üretilen ürüne dolaylı veya dolaysız olarak katılan bütün fiziksel varlıklar ve ürünün kendisidir. Kullanılmayı, veya satılmayı bekleyerek, belirli bir süre atıl durumda tutulan, ekonomik değere sahip kaynaklardır. (malzeme veya ürünler)

Stok bulundurmanın dezavantajları Yüksek maliyetler Satınalma maliyeti Sipariş veya Hazırlık maliyeti Elde bulundurma maliyeti Kontrolünün güçlüğü Üretim problemlerini gizlemesi

Stok tipleri Yazılım Yarı mamuller Ürünler Iskartalar Ambalaj malzemeleri Yedek parçalar Sarf malzemeleri Yarı mamuller Ürünler Hammaddeler Satın alınan parçalar Küçük aletler Yoldaki ürünler Iskartalar

Sayısı ve parasal değeri Stokların Sınıflandırılması Stok Proses aşaması Sayısı ve parasal değeri Talep yapısı Fonksiyonu Diğer Hammadde yarı mamül Son ürün A tipi B tipi C tipi Bakım Onarım İşletim Emniyet Ara depo Depo Bağımlı Bağımsız

Bağımsız ve bağımlı stoklar Bağımsız stoklar Talebi başka bir stok tarafından belirlenmeyen stoklardır. Son ürünler, servis parçaları bağımsız stoklara örnektir. Bağımlı stoklar Talebi başka bir stok tarafından belirlenen stoklardır. Son ürünlere ait, malzemeler, parçalar ve alt montaj parçaları bağımlı stoklara örnektir.

ABC Analizi Stokları üç gruba ayırır: A sınıfı, B sınıf ve C sınıfı Gruplama stok başına harcama esasına göre yapılır. Harcama=Talep x Satın alma fiyatı/birim ABC analizi esaslı politikalar A sınıfı tedarikçileri geliştir A sınıfındaki stok kalemlerini daha sıkı kontrol et.

Sınıf %Yıl.Harcama % sayı STOKLARIN ABC ANALİZİ % Yıllık Harcama Sınıf %Yıl.Harcama % sayı 100 A 80 20 80 B 15 30 A C 5 50 60 40 20 C B 50 100 % Stok sayısı

miktarları ve birim fiyatları aşağıdaki Tabloda verilmiştir. STOK KALEMLERİNİN ABC ANALİZİ ÖRNEĞİ Bir firmanın stokları 10 kalemden oluşmaktadır. Bunların kod numaraları , yıllık tüketim miktarları ve birim fiyatları aşağıdaki Tabloda verilmiştir. Stok kalemleri Yıllık tüketim Birim fiyat (1000 pb) Yıllık harcama (1000 pb) Sıralama 3-323 40000 0.7 28000 5 3-334 195000 1.1 214500 1 3-335 4000 9 6-603 100000 0.5 50000 3 06-604 2000 1.4 2800 10 06-605 240000 168000 2 06-606 16000 0.8 12800 6 12-152 80000 0.6 48000 4 12-153 10000 7000 7 12-154 5000 0.9 4500 8 Toplam 539600

ÇÖZÜM Stok kalemleri Yıllık tüketim Yıllık harcama (1000 pb) % Harcama % Kümülatif Harcama Sınıf 3-334 195000 214500 39.8 A 06-605 240000 168000 31.1 70.9 6-603 100000 50000 9.3 80.2 B 12-152 80000 48000 8.8 89 3-323 40000 28000 5.2 94.2 06-606 16000 12800 2.4 96.6 C 12-153 10000 7000 1.3 97.9 12-154 5000 4500 0.83 98.73 3-335 4000 0.74 99.47 06-604 2000 2800 0.52 100 %20 % 70.9 % 23.3 %30 % 5.8 %50

ÇOK KRİTERLİ ABC ANALİZİ Kritik değer analizi 1= Satış kaybı 2= Kısa süreli bir gecikme kabul edilebilir 3= Uzun süreli bir gecikme kabul edilebilir Kritik Değer ABC analizine göre Sıralama 1 2 3 Sıra x kritik değer 3-334 X 06-605 4 6-603 6 5 12-152 3-323 06-606 18 9 12-153 7 14 8 12-154 3-335 27 10 06-604

KRİTİK DEĞER ANALİZİNE GÖRE SINIFLANDIRMA 3-334 1 A 06-605 2 12-152 B 3-323 4 06-603 5 12-154 6 C 06-604 7 12-153 8 06-606 9 3-335 10

Periyodik Sayım Periyodik olarak tüm stokların yıl boyunca sayılması. Sayım (genellikle) ABC sınıflandırmasına ve önceden belirlenmiş bir programa göre yapılır. Sayım sıklığı: A sınıfı stoklar: her hafta veya her ay B sınıfı stoklar: iki ayda bir veya 4 ayda bir C sınıfı stoklar:6 ayda bir veya yılda bir

Stok Maliyetleri Elde bulundurma maliyeti: Stokların belirli bir zaman dilimi boyunca elde bulundurulması ile ilgilidir. Stoklara yapılan yatırım miktarını, taşıma, depolama ve koruma, sigorta, vergiler, eskime, zarar görme ve kayıt tutma maliyetlerinden oluşur. Sipariş Maliyetleri:Yeni bir sipariş verildiğinde yapılan sabit harcamalar veya üretime hazırlık maliyetleridir. Birinci durumda tedarikçilerin değerlendirilmesi, sipariş formlarının yazılması, malzeme / parçaların alınması ve muayenesi, siparişlerin izlenmesi, ikinci durumda makina veya proseslerin üretim emri verilen ürün veya parçaların üretimi için ayarlanması ve hazırlanması maliyetlerinden oluşur. Satın alma maliyetleri:Satın alınıyorsa satın alma fiyatı, üretiliyorsa işçilik, malzeme ve genel harcamaları içerir.

Cevaplanması Gereken Stok Kontrol Soruları 2) Ne zaman sipariş verelim ? 1) Ne kadar Sipariş verelim ?

ESM Modeli Stok düzeyi Ortalama stok düzeyi (Sipariş miktarı/2) Zaman İki sipariş arası süre(sipariş aralığı)

ESM Modeli “Ne kadar sipariş verelim ?” Maliyet Toplam maliyet Elde bulundurma maliyeti Sipariş (hazırlık) maliyeti Sipariş Miktarı Ekonomik (optimum) sipariş miktarı

Birim Zamandaki Toplam Maliyet (TM) Birim zamandaki Satın alma maliyeti (Birim zamandaki talep) X (Satın alma fiyatı) TM= Birim zamandaki sipariş maliyeti (Sipariş sayısı) X (Sipariş/Hazırlık Maliyeti) + Birim zamandaki elde bulundurma maliyeti (Elde bulundurma Maliyeti) + X (Ortalama stok düzeyi) Birim zamandaki Satın alma maliyeti (Birim zamandaki talep) X (Satın alma fiyatı) TM*= Birim zamandaki sipariş maliyeti (Optimum Sipariş sayısı) X (Sipariş/Hazırlık Maliyeti) + Birim zamandaki elde bulundurma maliyeti (Elde bulundurma Maliyeti) X (Optimum Ortalama stok düzeyi) +

ESM Modeli Formülleri = 2xTalepxSip.Mal. Elde Bul.Mal.(ebm) Miktarı Ekonomik Sipariş Miktarı (ESM) = 2xTalepxSip.Mal. Elde Bul.Mal.(ebm) = Talep / Ekonomik Sip. Miktarı Sipariş sayısı Sipariş aralığı (İki sipariş arasında geçen zaman) = 1 / Sipariş sayısı Ekonomik Sip.Miktarı Talep =

ESM Modeli Ne zaman sipariş verelim ? Stok Düzeyi Ortalama Optimum Stok(ESM/2) Ekonomik Sipariş Miktarı Yeniden Sipariş Noktası (YSN) Zaman Tedarik süresi

Yeniden sipariş noktası 1) Eğer Tedarik Süresi < Sipariş Aralığı ise : YSN= Talep x Tedarik Süresi 2) Eğer Tedarik Süresi  Sipariş Aralığı ise : YSN= Talep x Tedarik Süresi - l x Sipariş Miktarı Burada l , ( Tedarik süresi / Sipariş aralığı) oranının tamsayı değeridir.

Ekonomik Üretim Miktarı Modeli (Parti Hacmi Modeli) Ne kadar ve ne zaman sorusuna cevap verir Diğer ESM varsayımları geçerlidir. Üretim ortamı ve kısmi tedarik durumları için uygundur Elde bulundurma maliyeti ESM modelinden daha düşüktür.

EÜM (Parti hacmi) Modeli Stok düzeyi Tüketim olmadığında stok düzeyi Üretim sırasında tüketilen miktar Üretim Hızı Tüketim hızı Maks. Stok Düzeyi ESM·(1- a/b) Q* Stok (1-a/b) Zaman Ta Üretim / tedarik başlar Tb Üretim / tedarik biter

EÜM Modeli Formülleri Üretim sırasında tüketime izin verilir: Ekonomik Üretim Miktarı ESM = 2*Talep*Sip.Mal ebm(1-Talep/Ür.) Üretim sırasında tüketime izin verilmez: ESM = 2*Talep*Sip.Mal ebm(1+Talep/Ür.) Ekonomik Üretim Miktarı

2. ve 3. Aralıklar için en düşük maliyetler Miktar İndirimi Modeli Sipariş Miktarı Maliyet TM1 2. aralık için minimum miktar TM2 TM3 3. aralık için minimum miktar Yeni Ekonomik Sipariş Miktarları 1. fiyat 2. fiyat 3.fiyat 2. ve 3. Aralıklar için en düşük maliyetler

Talep ortaya çıkar ve stoktan karşılanır Stok düzeylerini güncelleştir Sürekli Gözden Geçirme Modeli Talebi bekleme Talep ortaya çıkar ve stoktan karşılanır Stok düzeylerini güncelleştir Stok düzeyi  YSN ? Hayır Evet ESM kadar sipariş ver

Periyodik Gözden Geçirme Modeli Talebi bekleme Talep ortaya çıkar ve stoktan karşılanır Stokların gözden geçirilme zamanı geldi mi ? Hayır Evet Stok düzeylerini kontrol et Siparişe gerek var mı ? Evet Gerektiği Kadar Sipariş ver

Normal Dağılım -3x - 2 x -1x 1x 2x 3x X % 68.26 ‘sı 1 x aralığındadır -3x - 2 x -1x 1x 2x 3x X (ortalama) % 95.5 ‘i  2x aralığındadır % 99.73 ‘ü  3x aralığındadır

Ortalama ve Standart sapma 420 talep

Talebin değişken olduğu durum Hizmet düzeyi Stok düzeyi P(elde bulundurmama) ESM ES YSN YSN Emniyet Stoğu (ES) Sipariş verilir Sipariş alınır Zaman Tedarik süresi

YENİDEN SİPARİŞ NOKTASI VE EMNİYET STOKUNUN İSTATİSTİKSEL STOK KONTROLUNA GÖRE BELİRLENMESİ ES=Emniyet faktörü x Talebin standart sapması Yeniden Sipariş Noktası 1 =Ortalama tedarik süresi x Ortalama talep(Tedarik sırasında) + Emniyet faktörü x Talebin standart sapması Yeniden Sipariş Noktası 2 =Ortalama tedarik süresi x Ortalama talep(tüm zaman sırasında) + Emniyet faktörü x Talebin standart sapması x Tedarik Süresinin karekökü Talebin standart sapması s:dönem sayısı

EMNİYET STOKUNUN BELİRLENMESİ İÇİN GEREKEN HİZMET DÜZEYİ VE EMNİYET FAKTÖRÜ %99 2.33 %95 1.645 %90 1.29 %80 0.85 %70 0.53 Excel’de NORMSINV (olasılık)[NORMSTERS(olasılık)] girilerek emniyet faktörü bulunur. C:\...\ders\stok\olasılıklıstok.xls

Stok Modelleri Sürekli Gözden Geçirme modeli (Yeniden Sipariş Noktası, Sipariş Miktarı) (Yeniden Sipariş Noktası, Maksimum Sipariş Miktarı) Periyodik Gözden Geçirme Modeli (Sipariş Aralığı, Maksimum Sipariş Miktarı) (Sipariş Aralığı, Yeniden Sipariş Noktası, Maksimum Sipariş Miktarı) Yedek Parçalar için - (Maksimum Sipariş Miktarı-1, Maksimum Sipariş Miktarı)

İki Kutu Stok Sistemi Kanban Stok Sistemi R Q-R R 1.kutu 2.kutu Yeniden Sipariş kartı Kanban Stok Sistemi kanban R

Stok devir hızı Satılan malın maliyeti Ortalama stok = Ortalama stok Faaliyet dönemine ait ortalama stok rakamı mevcut değil ise Satılan malın maliyeti Stok devir hızı = (D.başı stoku +D.sonu stoku)/2

Stok devir hızı Net satışlar Ortalama stok Net satışlar Faaliyet dönemi içinde stok miktarı dalgalanmalar gösteriyor ise Net satışlar Stok devir hızı = Ortalama stok Brüt kar marjı veya brüt satış karı oranının dikkate alınması durumu Net satışlar Stok devir hızı = Ortalama stok (Satış fiyatlarıyla) Stok devir hızı Stok devir hızı = 1+ brüt kar marjı

Örnek Net satış tutarı = 12,000,000. $ Ortalama stok değeri (maliyet bedeli ile) = 3,000,000. $ 12,000,000. $ Stok devir hızı = = 4 3,000,000. $ Brüt kar marjı = % 25 12,000,000. $ Stok devir hızı = = 3.2 3,750,000. $ (Satış fiyatlarıyla) 4 Stok devir hızı = = 3.2 1+ 0.25

Çekme Tipi Dağıtım Stok Sistemleri İtme Tipi Dağıtım Stok Sistemleri DAĞITIM STOK SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Çekme Tipi Dağıtım Stok Sistemleri İtme Tipi Dağıtım Stok Sistemleri Geleneksel Çekme Sistemleri:ESM, Yeniden Sipariş Noktası, İki Kutu, ( Min,Maks),Sürekli ve Periyodik Gözden Geçirme Modelleri Adil Paylaşım (Fair Shares) Satıcının Yönettiği Stok(Vendor Managed Inventory-VMI-) İleri Çekme Sistemleri: DRP

Dağıtım Gereksinimleri Planlaması (DRP-çekme) Aşağıda ağ yapısı gösterilen iki düzeyli bir dağıtım sisteminin İstanbul'daki ana dağıtım merkezi Ankara , Bursa ve Çanakkale gibi üç yerel dağıtım merkezine hizmet vermektedir. Her bir yerel dağıtım merkezindeki sekiz haftalık zaman dilimi boyunca tahmin edilen talepler, ürünün sipariş miktarları, tedarik süreleri ve stok düzeyleri ile birlikte aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Sadece Çanakkale yerel dağıtım merkezi 1. Haftada 70 birimlik bir sipariş beklemektedir. Ürün için her bir merkezde planlanan siparişler ne olmalıdır ? Talepler: Hafta Dağ.Mrkz. 1 2 3 4 5 6 7 8 Ankara 30 Bursa 20 40 50 Çanakkale 15 10

İki Düzeyli Dağıtım Ağı Merkezler İstanbul Ana Dağ. Mrkz. Ankara Bursa Çanakkale Emniyet Stoğu 30 10 5 Tedarik Süresi 3 1 2 Sipariş miktarı 400 120 100 70 Stok Düzeyi 300 50 15 İki Düzeyli Dağıtım Ağı İstanbul ADM Ankara Bursa Çanakkale

Dağ.Merkezi:Ankara Emniyet Stoğu:30 H A F T Sipariş Miktarı:120 Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 30 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 70 40 10 130 100 70 Net Gereksinim 20 Gelen Sipariş 120 Planlanan Sipariş Dağ.Merkezi:Bursa Emniyet Stoğu:10 H A F T Sipariş Miktarı:100 Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 20 40 50 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 50 30 10 -10 90 Net Gereksinim Gelen Sipariş 100 Planlanan Sipariş

Dağ.Merkezi:Çanakkale Emniyet Stoğu:5 H A F T Sipariş Miktarı:70 Tedarik Süresi=2 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 40 15 20 30 10 Beklenen Sipariş 70 Stok Düzeyi 15 45 -20 50 35 -5 65 Net Gereksinim 25 Gelen Sipariş Planlanan Sipariş Dağ.Merkezi:İstanbul ADM Emniyet Stoğu:0 H A F T Sipariş Miktarı:400 Tedarik Süresi=3 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 120 170 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 300 180 10 -110 290 Net Gereksinim 110 Gelen Sipariş 400 Planlanan Sipariş

Dağıtım Stokları Planlaması (itme) Bir firmanın 1.bölge dağıtım merkezi olan İstanbul fabrikası İstanbul ve Samsun depolarına, İstanbul deposu İstanbul ve Bursa dağıtım merkezlerine, Samsun deposu da Samsun ve Erzurum dağıtım merkezlerine hizmet vermektedir. İstanbul fabrikasının üretim miktarı 160 birimdir. Fabrika da dahil olmak üzere dağıtım merkezlerindeki tedarik süreleri, stok düzeyleri, ve haftalık talepler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Merkezler Tedarik Süresi Stok düzeyi Haftalık Talepler 1 2 3 4 5 6 İstanbul fabrika 80 - İstanbul deposu 65 Samsun deposu 50 İstanbul dağıtım merkezi (DM) 12 8 10 Bursa D.M 19 14 11 13 Erzurum D.M. 18 16 15 Samsun D.M. 32 20 22 24 26

Üç Düzeyli Dağıtım Ağı İstanbul fabrikası İstanbul deposu Samsun deposu İstanbul D.M. Bursa D.M. Erzurum D.M. SamsunD.M.

Dağ.Merkezi: İstanbul H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 10 12 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 12 -2 24 14 9 Net Gereksinim Gelen Sipariş 26 11 Planlanan Sipariş Dağ.Merkezi: Bursa H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 14 10 12 11 13 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 19 -5 34 22 -2 15 Net Gereksinim Gelen Sipariş 39 17 Planlanan Sipariş

Dağ.Merkezi: İstanbul.bölge deposu H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 65 28 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 65 -28 Net Gereksinim Gelen Sipariş Planlanan Sipariş Dağ.Merkezi: Erzurum H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 16 15 19 11 14 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 18 -13 -12 9 -2 40 26 Net Gereksinim 13 12 Gelen Sipariş 20 21 42 Planlanan Sipariş

Dağ.Merkezi: Samsun H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 20 22 24 26 18 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 32 12 -10 -4 27 -17 45 11 Net Gereksinim 10 17 Gelen Sipariş 30 31 62 Planlanan Sipariş Dağ.Merkezi: Samsun B.deposu H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 50 52 42 62 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 50 -52 -42 Net Gereksinim Gelen Sipariş 104 Planlanan Sipariş

Dağ.Merkezi: İstanbul Fabrika H A F T Tedarik Süresi=1 1 2 3 4 5 6 7 8 (Tahmini)Talep 52 104 28 Beklenen Sipariş Stok Düzeyi 80 -76 84 56 Net Gereksinim 76 Gelen Sipariş 160 Planlanan Sipariş

Geleneksel Çekme Sistemleri DAĞITIM STOK SİSTEMLERİNDE BİLGİ PAYLAŞIMI VE KONTROL Kontrol itme Çekme Bilgi VMI DRP Global Adil paylaşım Geleneksel Çekme Sistemleri Yerel _

DRP-AÜÇ-MRP İlişkisi (stok için üretim) Brüt Gerek. (bağımsız) Son Ürün MRP Ana Dağ. Mrk. DRP Brüt Gerek. (bağımlı) Talep(bağımlı) Alt Montaj Parçası Bileşen Bileşen BDM BDM Talep(bağımlı) Brüt Gerek. (bağımlı) YDM YDM Bileşen Bileşen Tahmini Talep

Tedarikçinin Yönettiği Stok (VMI) Tedarikçi perakendecide veya müşterisinde ürettiği ürünün stoğunu kendisi yönetir ve ne miktarda stok tutacağını, hangi stok kontrol yöntemlerinin kullanacağını ve perakendeciye veya müşteriye ne kadar sevkiyat yapacağını kendisi belirler. Tedarikçi perakendeci/müşteri ile EVD aracılığıyla gerçek stok, satış, kullanım bilgisini paylaşır Tedarikçi müşterinin stoğunu yenileme sorumluluğunu üzerine alır Müşteri / perakendeci yenilenen ürün satılana kadar bedelini tedarikçiye ödemez. Başka bir deyişle tedarikçi satılana kadar ürünün sahibidir.

Ortaklaşa Planlama,Tahmin ve Yenileme (CPFR) Tedarikçinin Yönettiği stok ve sürekli stok yenilemeyi ortak tahmin yaparak birleştiren web tabanlı bir standarttır. CPFR ile yazılı emirler, çizelgelenmiş promosyonlar, ve tahminler karşılıklı olarak değiş tokuş edilir.