FEN BİLİMLERİ 7.ÜNİTE YER KABUĞUNUN GİZEMİ

YER KABUĞUNDA NELER VAR?

YER KÜRENİN YAPISI

YERKÜRE Litosfer ya da taşküre olarak da adlandırılır. Yerkürenin en hafif ve en ince tabakasıdır. Yeryüzünden itibaren ortalama 33 km derinliğe kadar uzanır. Yerkabuğu, bileşimleri ve yoğunlukları birbirinden farklı iki tabakadan oluşur. Yerküre, çeşitli kayalardan oluşmuş katı bir kabukla çevrilidir. Buna yerkabuğu denir. Yerkabuğunun ortalama kalınlığı karalarda km,denizlerde ise 8-10 km dir. Yerkabuğu yoğunluğu ve kalınlığı farklı iki tabakadan oluşur. Bunlar;

a)Sial (Granitik Kabuk): Üzerinde yaşadığımız katmandır. Silisyum ve alüminyum bileşikleri fazla olduğu için bu isim verilmiştir. Kalınlığı karalarda fazla, denizlerde azdır. Granit, kalker ve kumtaşı gibi hafif olan taşlardan oluşur. b)Sima (Bazaltik Kabuk): Bu katman henüz katılaşmamış taşlardan oluşur. Yoğunluğu daha fazla olan bazalt türü taşlardan oluşur.

YERKÜRENİN İÇ YAPISI

MANTO Yer kabuğunun altındadır ve malzemeler koyu eriyik haldedir. Yer hacminin en büyük bölümüdür (%80).İç kuvvetler enerjisini bu katmandan alır. 50 km den başlayıp 2883 km' ye kadar devam eder. Manto Dünya kütlesinin yüzde 67 oluşturur. yoğunluğu 3,3 gr/cm küptür. yoğunluk derinliklere inildikçe artar. manto ikiye ayrılır;

a) Alt Manto: 700 ila 2883 km ler arasında yer alır. yoğunluğu 4,5-5,5 gr/cm küp arasında değişim gösterir. Alt manto katı halde bulunur. b) Üst Manto: 50 ila 700 km derinlikleri arasında yer alır. yoğunluğu 3-4 gr/cm küp arasında değişir. En önemli bölümü dış kısmını oluşturan Astenosferdir. Astenosfer yerkabuğunun altındaki kısımdır. En akışkan bölümdür.

ÇEKİRDEK Yoğunluğu ve kalınlığı en fazla olan katmandır. Basınç ve yoğunluktan dolayı katı haldedir km den başlayıp 6370 km kadar devam eder. Dünya toplam kütlesinin yüzde 32,2 dir. Sıcaklığının santigrat derece olduğu düşünülmektedir. Demir ve nikel fazla olduğu için buraya NİFE denilmektedir. Yoğunluğu fazla olduğundan barisfer de denilmektedir. Çekirdek ikiye ayrılır;

a)İç Çekirdek: Dünyanın en merkezdeki kısmıdır. Yoğunluğu 13.6 gr/cm küptür.Yüksek basınçtan dolayı katı haldedir. b)Dış Çekirdek: Çekirdeğin dış kısmıdır km arasında yer alır. yoğunluğu 10 gr/cm küptür. İç Çekirdeğe göre daha akışkandır.

YER KABUĞUNUNUN ANA MADDESİ KAYAÇLAR

KAYAÇ NEDİR Yerkabuğunun yapı gereci olan ve doğada büyük yer tutan, bir ya da birkaç mineralden oluşmuş kütle.

M ADEN NEDIR ? Ekonomik değeri olan mineral ve kayaçlara maden denir. Madenler günlük hayatta pek çok maddenin yapımında kullanılır.

MADENLER Bazı maden türlerinin kullanım alanlarını inceleyelim. Isıya dayanıklı cam yapımında. İlaç, gübre ve uzay araçlarında kullanılır. Demir: Dayanıklı olduğu için inşaat ve otomobil sanayisinde kullanılır. Okul sıralarının ayakları, merdiven korkulukları, tren rayları demirden yapılır. Talk: Pudra yapımında, kapı ve pencere üretiminde kullanılır. Mutfak ve banyo seramiklerinde, ayrıca boya yapımında kullanılır. Cıva: İlaç ve boya yapımında, termometrelerde ve dişçilikte kullanılır. Kurşun: Akülerde ve mermi yapımında kullanılır. Bakır: Elektrik kablolarında ve süs eşyalarında kullanılır. Eskiden mutfak gereci yapımında da kullanılırdı. Altın: Takı yapımında kullanılır. Çok iyi elektrik iletkeni olduğu için bilgisayarlarda ve elektronik aletlerde az da olsa kullanılmaktadır. Kükürt: Barut, kibrit yapımında kullanılır. Ayrıca tarım ilacı ve gübrelerde, boya ve kağıt sanayisinde kullanılır. Zımpara Taşı: Metal, cam ve seramik sanayisinde kullanılır.

FOSİLLER VE FOSİL ÇEŞİTLERİ

FOSİL NEDİR? Fosiller toprak altında kalmış canlı kalıntılarıdır. Fosilleşen canlılar genellikle tortul kayaçlar arasında bulunur. Bunu nedeni tortul kayaçların üst üste biriken tabakalardan oluşmasıdır.

FOSİL OLUŞUMU Canlı ölür. Ölen canlı bitki veya hayvan olabilir. Canlının ölmesiyle bir süre sonra kaslar çürür. Geriye kemikler kalır. Bu esnada rüzgar, yağmur gibi faktörlerin sürüklediği parçalar sayesinde tortul kayaç oluşumu başlar. Canlının üstünde tabakalar oluşur. Üst üste biriken tabakalar kemiklere basınç uygular.

FOSİL OLUŞUMU 2 Üstteki tabakaların etkisiyle sertleşen kemikler çeşitli minerallerin de etkisiyle taşlaşır. Bu sayede fosiller oluşur. Fosiller zamanla üstteki kayaçların aşınması veya çeşitli nedenlerle toprak üstüne çıkabilir.

FOSİL BİLİMİ

PALEONTOLOJİ NEDİR? Paleontoloji ya da taşılbilim ya da fosilbilim, fosilleri veri olarak kullanarak dünyada yaşamın tarihini yazmak amacını taşıyan bilim dalıdır.fosilleribilim Paleontoloji ile ilgilenen ve çalışmalar yapan kişiler ise paleontologtur.

D OĞAL ANITLAR

ANIT NEDİR? Önemli bir olayın veya kişinin tarih boyunca anılması ve gelecek kuşaklara tanıtılması için herkesin görebileceği yerlere yerleştirilen sembol niteliğindeki yapılardır. Anıtkabir, Çanakkale Şehitler Anıtı, Nemrut heykelleri bunlara birer örnektir. Doğal anıtlar insan eliyle oluşmazlar. Rüzgar, yağmur, yer kabuğu hareketleri sayesinde oluşurlar.

D OĞAL ANIT ÖRNEKLERI PERİ BACALARI,TRAVERTEN,MAĞARA,ŞELALE,Y- ANARDAĞ,OBRUK,YAŞLI AĞAÇLAR,DAĞLAR,FOSİLLER

EROZYON VE HEYELANIN YER KABUĞUNA ETKİSİ

EROZYON NEDİR? Toprağın akarsular, sel suları ve rüzgarlar gibi dış kuvvetlerin etkisiyle aşındırılıp taşınması ve sürüklenmesi olayına erozyon denir.

HEYELAN NEDİR? (Kayşa, yer kayması), büyük ölçüde toprak ve kaya kaymasıdır. Genellikle bir yamacın eteklerindeki kesim fazlaca aşınırsa, üstündeki ağırlığı zamanla taşıyamaz hale gelir.toprakkaya

HEYELANIN ETKİLERİ VE SONUÇLARI Heyelanlar yerleşim yerleri çevresinde oluştuğunda can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. Örneğin 1988 yılında Trabzon’un Maçka ilçesindeki heyelanda 64 kişi, 1995 yılında İsparta’nın Senirkent ilçesindeki heyelanda ise 74 kişi hayatını kaybetmiştir. Heyelanlar, yerleşim alanlarındaki meskenlere ve fabrikalara maddi açıdan da zarar vermektedir. Bazı yolların kapanması bunun sonunda ulaşımın aksamasına, taşımacılık hizmetlerinin yavaşlamasına neden olmaktadır. Heyelan olayı sonucunda yerşekillerinin biçimlerinde değişiklikler meydana gelir. Örneğin; Tortum çayı üzerinde oluşan heyelan akarsuyun önünü kapatarak Tortum Gölü’nün yine Trabzon’un batısındaki heyelan Sera Gölü’nün oluşmasına neden olmuştur.

YER ALTI VE YER ÜSTÜ SULARI

YER ÜSTÜ SULARI Yer Üstü Suları: Okyanus, deniz, göl, akarsu Okyanuslar: En geniş alanları kaplayan su tabakasıdır. Suyu tuzludur. Büyük Okyanus (Pasifik), Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu Denizler: Okyanusa bağlantısı olan tuzlu sulardır. Göller: Dört tarafı karalarla kaplı sulardır. Suyu tatlı, tuzlu veya sodalı olabilir. Ülkemizde Tuz Gölü’nün suyu tuzlu, Van Gölü’nün sodalı, diğer göllerimiz tatlı suya sahiptir. Akarsular: Irmak, dere, çay gibi akan sulardır. Suları tatlıdır. Önlerine set yapılarak baraj kurulabilir.

YER ALTI SULARI Yer Altı Suları: Toprağın suyu emme özelliği vardır. Yağmur sularının bir kısmı emilerek toprağın alt tabakalarına ilerler. Ayrıca nehir, deniz ve göl tabanlarındaki çatlaklardan sızan sular da bunlara karışır. Yer altında geçirimsiz(su geçirmeyen) bir tabakaya rastlayıncaya kadar ilerleyen sular burada birikerek yer altı sularını oluşturur. Artezyen: Yer altı suları insanların açtığı kuyulardan çıkarılıyorsa bu kuyulara artezyen kuyu denir. Kaynak: Eğer yer altı suları kendiliğinden yüzeye çıkarsa bunlara kaynak suyu denir.

HAVA,TOPRAK VE SU KİRLİLİĞİ

HAVA KİRLİLİĞİ Dünyamızı saran gaz tabakasının kirlenmesidir. Bacalardan, otomobillerden, fabrikalardan, yangınlardan, yanardağlardan çıkan dumanlar havaya karışarak havanın kirlenmesine neden olur. Hava kirliliğinin zararları Asit yağmurları oluşturur. Sera etkisi oluşturur. Ozon tabakası incelir. Solunum hastalıklarına neden olur. Kanser yapabilir. Nedenler: 1. Kullanılan kalitesiz yakıtlar 2. Egzoz gazları 3. Kentlerin konumu 4. Soba ve kaloriferlerin uygun şekilde yakılmaması 5. Olumsuz hava koşulları gibi olaylardır.

T OPRAK KIRLILIĞI Toprak kirliliğinin nedenleri arasında tarım ilaçları, egzoz gazları, çöpler, kimyasal gübreler sayılabilir. Toprak kirliliğinin zararları Toprağın kimyasal yapısı değişir Toprağın su geçirgenliği azalır Toprakta biriken kimyasallar önce bitkiye sonra da insanlara taşınır Toprağın verimi azalır.

S U KIRLILIĞI Göl, deniz, ırmak, içme suyu ve yer altı sularının kirlenmesidir. Su kirliliğinin nedenleri: Endüstriyel (sanayi) atıklar. Ev atıkları. Tarım ilaçları. Doğal ve yapay gübreler. Atık piller Atık yağlar

İZLEDİGİNİZ İÇİN TEŞEKÜÜRLER! HAZIRLAYAN TEKIN SERIF DOGRU*

 YAKINDA 6.SINIF 1.ÜN İ TE!