Küresel Siyaset Teorileri I.(Klasik Teoriler) Yıldırım TURAN Küreselleşme, Bölgeselleşme ve AB (Uzaktan Eğitim) Saü| e-Uli

Öğrenme Hedefleri Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: Uluslar arası İlişkiler Teorisinin Doğuşu Realist teorinin temel kavram ve iddiaları Liberal teorinin temel kavram ve iddiaları Marksist teorinin temel kavramları ve tezleri Normatif Teorinin temel kavramları ve tezleri Aktör-yapı probleminin ne olduğu Neorealizm ve neoliberalizm karşılaştırması yapabilmek

İçindekiler Dersin Haftalık İçeriği 1. Uluslar arası İlişkiler teorisinin doğuşu 2. Realizm 3. Liberalizm 4. Neorealizm ve neoliberalizm 5. Marksist Teoriler 6. Aktör-Yapı tartışması

Uluslararası İlişkiler Teorisinin Doğuşu Bugünden geriye doğru uluslararası ilişkiler ile irtibatlandırılan klasik metinler Sun Tzu‘nun Savaş Sanatı (MÖ. 6 yy.) ve Thucydides‘in Peloponnesian Savaşı Tarihi (MÖ. 5. yy.) başlıklı kitaplarıdır. Modern dönemde ise Thomas Hobbes‘in Leviathan’ı ve Niccolo Machiavelli‘nin Prens’i realist teorinin öncüleri olarak değerlendirilirken Immanuel Kant, Jean Jacques Rousseau’nun çalışmaları (demokratik barış teorisi) ile Hugo Grotius ve John Locke’ın çalışmaları (insan hakları ve hukukun üstünlüğü) liberalizmin öncü metinleri olarak değerlendirilir.

Uluslararası İlişkiler Disiplinin Doğuşu Farklı bir disiplin olarak Uluslar arası ilişkiler ilk kez 1919’da Aberystwyth Üniversitesi’nde (Galler-İngiltere) Woodrow Wilson kürsüsünün kurulmasıyla başlamıştır. Buradan hareketle disiplinin başlangıçta İngiliz merkezli olduğu söylenebilir. Bu ilk bölüm kısa süre içinde başka üniversiteler tarafından da izlendi ve birçok ABD üniversitesi ile Geneva Üniversitesi’nde (İsviçre) uluslar arası ilişkiler bölümü açıldı. 1920lerin başında London School of Economics‘de kurulan bölüm ile birlikte farklı alanlarda diploma verilmeye başlandı ve Uluslar arası İlişkiler bölümü hızla popülerleşti. Buradaki bölüm ayrıca teorik alana katkıda bulunmaya başlamıştır.

Erken Teori Tartışmaları İlk uluslararası ilişkiler uzmanları birinci dünya savaşı sonrası güç dengesinin nasıl kollektif güvenliğin yerini alabileceği sorusu üzerinde durdular ve Milletler Cemiyeti gibi kurumlarla desteklenen bir güç dengesinin yeni bir savaşı engelleyebileceğini savundular. Bu uzmanlar kendilerine İdealist/ütopyacı adı verdi.

İlk Tartışma: E. H. Carr 1929 Ekonomik bunalımı ve Avrupa’da Faşizmin yükselişi, I. Dünya Savaşı sonrası iyimserliği sona erdirdi. İdealist teori aşırı iyimser olmakla suçlandı ve eleştirilmeye başlandı. İdealizme en güçlü eleştiri Edward H. Carr’dan geldi. Carr’a göre, evrensel ahlakçılık ve idealizm hakim devletlerin değerlerini yaygınlaştırmaya yarıyor ve savaşta galip gelen devletlerin oluşturduğu statükonun devamına hizmet ediyor. Carr olanın anlaşılması gerektiğini olması gerekene odaklanmanın yanlış olduğunu ileri sürmüş Carr Olanın anlaşılması için de güç ilişkilerine odaklanmanın gerekliliğini savunmuştur. 2. Dünya Savaşı’nın çıkması ise idealizmin sonu olmuştur.

Realizm / İsimler ve Tezleri Thucydides, (M.Ö. 430-406) [Pelaponezya Savaşı]: Uluslararası siyaset kökleri insan doğasında bulunan bitmeyen bir güç mücadelesiyle şekillenir. Adalet, kanun ve toplumum ne yeri vardır ne de kısıtlayıcı etkisi. Machiavelli, [Prens]: Siyasi gerçekçilik prensiplerin siyasete kurban edilebileceğini kabul eder; devlet yöneticisinin nihai yeteneği dünya siyasetindeki değişen siyasi güç dengelerini kabullenmek ve onları benimsemektir. Morgenthau (1948), [Uluslararası Siyaset]: Siyaset insan doğası tarafından yaratılan kanunlarla yönetilir. Bizim uluslararası siyaseti anlamada kullandığımız mekanizma güç ile tanımlanan çıkar kavramı yoluyladır.

Realizm: Temel Tezler 1. Uluslararası sistem anarşik yapıdadır Tarih tanmlayabilecek Realizm: Temel Tezler 1. Uluslararası sistem anarşik yapıdadır Devletler arası ilişkileri düzenleyebilecek herhangi bir üst merci yoktur (içeride insanlar arası ilişkileri yargının ve yasamanın gücü düzenler) devletler diğer devletlerle ilişkilerinde olan sorunları kendi başlarına çözerler. Uluslar arası sistem sürekli bir çatışma durumundadır. 2. Devletler temel ve en önemli aktörlerdir. Devlet dışında uluslararası sistemde aktör yoktur. 3. Tüm devletler bütüncül bir yapıya sahiptir (bilardo topu örneğinde olduğu gibi) ve hepsi rasyonel aktörlerdir. Rasyonel aktörler oldukları için kendi çıkarları peşinde koşarlar ve bu çıkarları maksimize etmeye çalışırlar. 4. Devletlerin temel kaygısı anarşik uluslar arası sistem içinde hayatta kalmaktır. Hayatta kalmak için temel dayanakları askeri güçtür. Bir devlet askeri gücünü artırmaya çalışınca diğer de bunun kendisi için mi yoksa başka bir nedenle olduğunu bilmediği için o da askeri gücünü artırır. Bu güvenlik ikilemi denen durumu doğurur.

Realizm / varsayımlar özet Devlet temel aktördür Evrensel ahlaki değerler devletler için geçerli değildir Devletler çıkarlarını güce göre belirlerler Uluslararası hukuk ve kurumlara şüphecilik Uluslar arası politika çatışmacıdır Aklın ilerlemesi insanlığın çatışmalarını çözmesine gitmez Güç dengesi temel siyasettir Uluslar arası sistem anarşiktir Uluslar arası sistem belirsizdir Güç temel belirleyendir Siyaset etiğin değil devlet aklının ürünüdür Devletin temel çıkarı hayatta kalmadır Devletler ve insanlar kötülüğe eğilimlidir.

Realizm / Görseller Güç dengesi konulu bir video: (masanın üzerindeki insanlar devletleri temsil ediyor kutu gücü temsil ediyor) http://youtu.be/kkxOHD7-3E8

Realizme Yönelik Temel Eleştiriler Devletler önemini kaybediyor (liberalizm) Askeri güç değil ekonomi en önemli araçtır (Marksistler) İnsan doğası değil, insanın nasıl geliştiği (gelişim süreci yaşadığı) davranışları belirler (inşacılar) Bireyler (karar vericiler) rasyonel davranmazlar, psikolojik durumlar yada diğer bir çok faktör karar verme sürecini etkiler, dolayısıyla her karar rasyonel değildir (davranışsalcılar) Realizm güç ilişkilerinde güçlü olanın davranışını meşrulaştırmak için vardır (Post-yapısalcılar)

Liberalizm Liberal teori 3 analiz düzeyi belirlendiğinde (birey, devlet ve sistem), uluslararası ilişkilerde çatışma ve barış tablodaki şekillerde açıklanır.

Liberal Teori içindeki Tartışmalar Demokratik Barış Teorisi: iç siyasal rejimler devlet davranışını belirler. Demokrasiler birbirleri ile savaşmazlar. Ticaret Barış Teorisi: serbest ticaret devletleri daha barışçıl ilişki kurmaya zorlar. Globalleşme ve karşılıklı bağımlılık savaşın koşullarını sınırlandırır. Kurumsal Barış Teorisi: Anarşik sistem içinde kurulacak uluslar arası kurumlar barışın sürdürülmesine imkan sağlar. Uzun dönemli çıkarlar kısa dönemli çıkarlara üstün geldiği için devletler bu kurumları kurarlar. Göreli kazanç yerine mutlak kazancı tercih ederler. Uluslararası Hukuk ekolü: uluslararası hukukun devlet davranışlarını belirlediğini savunurlar. (BM,Adalet divanı,Uluslararası sözleşmeler.) Liberal normalar teorisi: liberal devletler arasındaki normalar bu devletler arasındaki savaşı engeller. (serbest ticaret, açık Pazar vs.)

Üç Liberalizm Karşılıklı Bağımlılık Liberalizmi: (Richard Cobden, Robert O. Keohane ve Joshep Nye) devletler arasındaki bağımlılık ne kadar artarsa barış o kadar imkanlı olur. Cumhuriyetçi liberalizm: (Woodrow Wilson, Francis Fukuyama) liberal demokrasilerin barışa daha eğilimli olduğunu savunurlar. Liberal kurumsalcılık: (Robert O. Keohane) Uluslararası sistemde kurumların (yasal ve pratik) inşa edilmesi barışa imkan sağlar.

Demokrasiler daha az mı Savaşır? Yukarıdaki tablo 1950lerden bugüne devlet yapılarındaki değişimi gösteriyor.

Yukarıdaki tablo 1950lerden bugüne çatışmalarda ölen insan sayılarını gösteriyor, Mavi renk devletler arası savaşlar

Neo-realizm: İsimler ve Temel Tezler Tarih tanmlayabilecek Neo-realizm: İsimler ve Temel Tezler Rousseau (1750) [Savaş Hali]: Korkuyu, kıskançlığı, şüpheyi ve güvensizliği besleyen insan doğası değil anarşik sistemdir. Waltz (1979) [Uluslararası Siyasetin Teorisi]: Anarşi devletleri güvenliklerini artırmanın yollarını aramaya zorlar ve bu durum «kendi kendine yardım» (self-help) mantığına yol açar. En istikrarlı güç dağılımı çift-kutuplu sistemdedir. Mearsheimer (2001) [Büyük Güç Siyasetinin Trajedisi]: Anarşik kendi kendine yardım sistemi devletleri göreceli güç konumlarını artırmaya zorlar.

Neorealizm, Sistem ve istikrar Neorealizm temelde açıklama zemini olarak sistemin yapısına baktığı için tek kutuplu, iki kutuplu ve çok kutulu gibi yapıların istikrar üretip üretmeyeceği sorusu ile ilgilenir. Tabloda neden iki kutuplu sistemin çok kutupluya göre daha istikrarlı olduğu anlatılıyor.

Neoliberalizm Temel iddia: devletler göreli kazanç yerine mutlak kazancı tercih ederler. Temel İsimler: Robert O. Keohane ve Joseph S. Nye Sonuç: Devlet mutlak kazancı tercih ettiklerinden dolayı uluslar arası kurumları oluşturma konusunda isteklidirler. Bu kurumların işlediği bir sistem barışı garanti eder. İtiraz: Mearsheimer (neorealist) uluslararası kurumların devletleri kısa süreli çıkarlardan vazgeçirip barışı sağlayamayacağını savunur.

Neorealizm vs. neoliberalizm

Marksist Teoriler Dört temel Marksist teori vardır; 1. Leninizm 2. Bağımlılık Teorisi 3. Dünya-sistem teorisi 4. Gramscicilik 5. Eleştirel Teori

Marksizm’in Geçerliliği Marksizmi geçerli bir teori kılan en önemli unsur dünyadaki ekonomik eşitsizliğin sürekliliğidir. Bu eşitsizliklerden bir kaçı şunlardır; 1.2 milyardan daha fazla insan günlük 1 Amerikan Dolar’ından daha aza yaşamaktadır. 1990’da ortalama bir Amerikalı ortalama Tanzanyalıdan 38 kez daha zengindi. 2005 yılıyla bu oran 65’e çıktı. 1 milyardan daha fazla insan temiz suya ulaşamıyor. Afrika ülkeleri borç ödemeleri için her gün 40 milyon Amerikan doları ödemektedir. Her yıl 10 milyondan fazla çocuk tedavi edilebilir hastalıklar nedeniyle ölmektedir.

Leninizm I. V. Lenin’in Marksizm’e en önemli katkısı Emperyalizm teorisidir. Emperyalizm özetle kapitalist ülkelerin geri kalan devletleri ekonomik düzlemde sömürmesi olarak tanımlanabilir. Leninstlere göre, Kapitalizm, devletlerin içteki sömürülerini bitirdikten sonra kendi varlığını devam ettirebilmek için yeni sömürü alanlarına ihtiyaç duyar. Emperyalizm de buradan doğar.

Dünya Sistem Teorisi En önemli ismi: Immanuel Wallerstein Uluslararası sistemin yapısını ekonomi belirler Devletlerin rolü bu ekonomik yapı içindeki yerine bağlıdır. Eleştiri: ekonomiye aşırı odaklanma, kültür ve kimlik gibi konuları ihmal etme

Konunun Özeti 1. Uluslar arası İlişkiler teorisinin doğuşu 2. Realizm -Bu derste olmaması gerekenler   Komplo’nun bir kuramı yoktur. 1. Uluslar arası İlişkiler teorisinin doğuşu 2. Realizm 3. Liberalizm 4. Neorealizm ve neoliberalizm 5. Marksist Teoriler

Değerlendirme Soruları Uluslar arası İlişkiler disiplini nasıl ortaya çıkmıştır? Uluslar arası siyaset güç ve çıkar üzerine mi şekillenir? Realistlere göre barış ve istikrar nasıl sağlanır? Neo-realistler ve neoliberaller arasındaki farklılıklar nelerdir? Dünya sistem teorisinde yarı-çevrenin rolü nedir? Gramscicilere göre teori ev bilginin temel fonksiyonu nedir? Aktörü ve materyal unsurları merkeze alan teoriler hangileridir?

Kaynakça 1. Andrew Heywood, Küresel Siyaset, Çevirenler: Nasuh Uslu ve Haluk Özdemir, Adres Yayınları, İstanbul, 2013 2. Faruk Sönmezoğlu, Deniz Ülke Arıboğan ve Gülden Ayman, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, DER Yayınları, İstanbul, 2013 3. John Baylis, Steve Smith, and Patricia Owens, eds. The globalization of world politics: An introduction to international relations. Oxford University Press, 2010. 4. Burcu Bostanoğlu ve Mehmet Akif Okur. Uluslararası İlişkilerde Eleştirel Kuram, İmge Yay., Eylül 2009. 5. Atilla Eralp, Devlet, sistem ve kimlik: uluslararası ilişkilerde temel yaklaşımlar. İletişim, 1996.

Ders Bitti…