Türkiye Elektrik Piyasası Süreci (1/2) [03 Mart 2001] 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu [30 Mart 2003] Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Tebliğ [03 Kasım 2004] Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği [01 Ağustos 2006] Dengeleme Güç Piyasası 2011 2009 2006 2004 [4628] [Tebliğ] [DUY] [DGP] Katılımcılar kendilerinden kaynaklı dengesizliklerden kısmen kurtulmuşlardır. Bu durum sıfır bakiyeyi artırmıştır. Sıfır bakiye sadece üreticilere yansıtılmaktadır. Bu durum çok ta adil değildir. 2003 2001

Türkiye Elektrik Piyasası Süreci (2/2) [14 Nisan 2009] Nihai DUY [01 Aralık 2009] Gün Öncesi Planlama ve Yeni DGP [~ 2011] MMS (Gün Öncesi Piyasası) [~ 2012] Gün İçi Piyasası (İntraday Market) [~ 2013] Vadeli İşlemler Piyasası 2011 2009 2006 2004 [Nihai DUY] Sistem güvenliğinin ve teknik olarak elektrik kalitesinin sağlanabilmesi amacıyla yan hizmetlerin devreye alınmasını destekleyen yeni bir piyasa modeline ihtiyaç duyulmuştur. Söz konusu ihtiyaçlara cevap verecek yeni model tasarlanmış ve 14 Nisan 2009 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. [Gün Öncesi Planlama] [Yeni DGP]  [MMS] 2003 2001

GÖP Yürürlük GEÇİCİ MADDE 5 – (1) Gün öncesi piyasasının alt yapısının kurulması ve işlerlik kazanmasına kadar gün öncesi dengeleme, gün öncesi planlama aracılığıyla gerçekleştirilir. Gün öncesi piyasasının işlerlik kazanacağı tarih en az 1 ay öncesinden Kurul Kararı ile ilan edilir. (14 Nisan 2009 tarih 27200 sayılı DUY)

Gün Öncesi Planlama ile Piyasanın Karşılaştırılması (1/3) Gün Öncesi Piyasası Katılım zorunludur Katılım zorunlu değildir Dengeleme Birimi bazlıdır Portföy bazlıdır Talep tarafı tüketeceği yükü fiyattan bağımsız Tüketim Tahmini olarak bildirir. Talep tarafı tüketeceği yükü fiyat seviyelerine göre ayarlayabilir.

Gün Öncesi Planlama ile Piyasanın Karşılaştırılması (2/3) Gün Öncesi Piyasası Üretim miktarı katılımcıların bildirdikleri Tüketim Tahmini ile dengelenir Her katılımcı kendi portföyünü dengeler Kısıtlar karşı ticaret yolu ile giderilir. Kısıtlar SGÖF’ü etkilemez Kısıtlar piyasa bölünmesi yoluyla giderilir.

Gün Öncesi Planlama ile Piyasanın Karşılaştırılması (3/3) Gün Öncesi Piyasası Gün öncesinde referans fiyat (SGÖF) belirlenir Gün Öncesinde referans fiyat (PTF) belirlenir. İşlemler günlük olarak, saatlik bazda gerçekleştirilir Saatlik (15 sv), blok ve esnek teklif verilmesine imkan tanır Saatlik (32 sv), blok ve esnek teklif verilmesine imkan tanır

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-I (1/5) Saat Fiyat (TL/MWh) 50 80 120 200 500 0 - 1 60 40 -20 -50 -100 1 - 2 30 20 -200 Saatlik Teklifler Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir Fiyatların azalan sıra ile dizilmesi esastır Asgari ve azami fiyat limitleri, Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenir. . Azami fiyat limitlerinin, piyasada beklenen en yüksek fiyattan çok daha yüksek bir seviyede belirlenmesi esastır

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-I (2/5) Saat Fiyat (TL/MWh) 50 80 120 200 500 0 - 1 60 40 -20 -50 -100 1 - 2 30 20 -200 Saatlik Teklifler İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal interpolasyon ile Piyasa İşletmecisi tarafından doldurulur. Alış ve satış yönünde ayrı ayrı olmak üzere en fazla 32 seviyeden oluşur Aynı fiyat seviyesi için geçerli hem saatlik alış teklifi, hem de saatlik satış teklifi bulunamaz

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-I (3/5) Saat Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) 2 - 6 110 -180 6 – 12 60 150 Blok Teklifler Belli bir zaman dilimini kapsayan tekliflerdir. Ardışık tam saatlerden meydana gelir Teklif, kapsadığı zaman aralığı için bütünüyle kabul edilebilir Standart blok teklifler periyotları Sİ tarafından belirlenip Pİ tarafından uygulanır. PK lar yeni periyot tanımlayabilirler. Blok teklifler minimum KPTF ve NPTF elde edilecek şekilde PYS tarafından optimize edilir.

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-I (4/5) Bölge1 Bölge2 Saat Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) 2 - 6 110 -180 6 – 12 60 150 Blok Teklifler Piyasa katılımcıları bir günde toplam en fazla 50 adet blok teklif verebilirler En fazla üç adet blok teklif için geçerli olmak üzere blok teklifler arasında ilişki kurulabilir. Birbiri ile ilişkilendirilmiş olan blok tekliflerin tamamının alış ya da satış blok teklifi olması ve aynı satış portföyü ve teklif bölgesi ile ilişkili olması esastır. Birbiri ile ilişkilendirilen üç blok tekliften ilki tek başına kabul edilebilirken, ikincisi ilkinin kabul edilmesi şartına bağlı olarak, üçüncüsü ise ilk ikisinin kabul edilmesi şartına bağlı olarak kabul edilir.

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-I (5/5) PK Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) A 115 -120 B 130 -150 Esnek Teklifler Bir saat için saatlik miktar ve fiyat bilgilerinden oluşur Belirli bir saat ile ilişkili değildir Sadece sistem satış yönünde verilebilirler. Esnek satış teklifleri minimum KPTF ve NPTF elde edilecek şekilde PYS tarafından optimize edilir Saatlik ve Blok teklifler Esnek tekliflerden önceliklidir Birbiri ile ilişkilendirilen üç blok tekliften ilki tek başına kabul edilebilirken, ikincisi ilkinin kabul edilmesi şartına bağlı olarak, üçüncüsü ise ilk ikisinin kabul edilmesi şartına bağlı olarak kabul edilir.

Teklif Bölgeleri (1/6) Kısıtların Giderilmesi Kısa süreli ve gerçek zamanlı kısıtlar DGP de 1 kodlu talimatlar ile giderilir. Uzun süreli, büyük çaplı ve süreklilik arz eden kısıtlar ise Piyasa Bölünmesi yoluyla giderilir Teklif Bölgeleri kısıtların giderilmesi için kullanılan bir metoddur. “Elektrik piyasası dengeleme ve uzlaştırma yönetmeliği uyarınca teklif bölgelerinin belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar” Hazırlanmış EPDK tarafından henüz yayımlanmamıştır. [Kısıt] İletim kapasitesinde ihtiyaç duyulan toplam talebin, kullanıma sunulan iletim kapasitesinin üzerinde olması durumunda iletim sistemini uzun süreli etkileyebilecek aşırı yüklenmelerin ve/veya gerilim değişimlerinin oluşması durumuna denir.

Teklif Bölgeleri (2/6) Teklif Bölgelerinin Belirlenmesi Sistem İşletmecisi tarafından kısıtlar belirlenir. Sİ ve Pi beraber Teklif Bölgelerini oluşturur. Teklif bölgeleri en az 3 ay önce Sİ tarafından duyurulur ancak ilk uygulama en az 6 ay önce duyurulacaktır.

Teklif Bölgeleri (3/6) Ticaret Sınırlarının Duyurulması ATC Teklif Bölgeleri Saat B1-B2 B2-B1 B1-B3 B3-B1 B1-B4 B4-B1 B2-B3 B3-B2 1-2 100 10 [Ticaret Sınırları] Sistem İşletmecisi, iletim kısıtlarının gün öncesi piyasasına dayalı olarak yönetilmesine ihtiyaç duyulduğunda, ticaret sınırları olarak adlandırılan, teklif bölgeleri arasında teknik, güvenlik gibi nedenlerle kullanıma kapatılmış olan iletim kapasitesi dışında kalan, elektrik ticareti için uzlaştırma dönemi bazında izin verilebilir maksimum iletim kapasitesi sınırlarını belirler. Bu sınırlar piyasa katılımcılarına duyurulur. Ticaret Sınırlarının Duyurulması Sİ ticaret sınırı olarak adlandırılan teklif bölgeleri arasında brüt (NTC) ve net (ATC) iletim kapasitelerini gün öncesinde 9:30 a kadar PYS ile bildirir

Teklif Bölgeleri (4/6) Ticaret Alanı Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) Arz (satış) Talep (alış) KPTF

Teklif Bölgeleri (5/6) Bölge 2 Bölge 1 Fiyat (TL/MWh) Arz Arz Talep Miktar (MWh) Arz (satış) Arz (satış) Talep (alış) Talep (alış) İhtiyaç duyulan kapasite Bölge 1 ve Bölge 2 arasında iletim kapasitesi sıfırdır. Herhangi bir yük akışı söz konusu değildir. Bölge 1 de arz talebe göre daha fazladır. Bu nedenle NPTF KPTF dan düşüktür. Bölge 2 de arz talebe göre daha azdır. Bu nedenle NPTF KPTF dan yüksektir. NPTF2 KPTF İhtiyaç duyulan kapasite NPTF1

Teklif Bölgeleri (6/6) Bölge 2 Bölge 1 Fiyat (TL/MWh) Arz (satış) Miktar (MWh) Arz (satış) Talep (alış) Bölge 1 de talepde artış söz konusu bu nedenle düşük fiyat yükselmektedir. Bölge 2 de arz da artış söz konusu bu nedenle yüksek fiyat azalmaktadır. Mevcut kapasite NPTF2’ Mevcut kapasite KPTF NPTF1’

İkili Anlaşma Saat Satıcı PK (MWh) Alıcı PK (MWh) 1 – 2 -120 120 2 – 3 -50 50 PK lar sadece kendi bölgelerindeki PK lar ile ikili anlaşma yapabilirler. Üretim Lisansına sahip PK lar ikili anlaşma ile enerji alamazlar. PK lar kapasitelerinin üzerinde ikili anlaşma yapabilirler. Kapasitelerinin üzerindeki kısmı sistemden alabilir ya da satabilirler. Bu kısım dengesizlik fiyatından işlem görür.

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-II (1/2) B1 B2 S D Y Beyin Fırtınası S organizasyonu (üretici) B1 bölgesine satış teklifi ya da portföyünde serbest tüketicisi varsa ve kendi üretimi ekonomik değilse alış teklifi verebilir. S organizasyonu B2 ye teklif verirse dengesizliğe düşer. Y organizasyonu B1 ve B2 bölgelerine her bölgedeki kapasitesi kadar teklif verebilir.

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri-II (2/2) B1 B2 S D Y Beyin Fırtınası D organizasyonu (toptan ticaret şirketi) B2 bölgesine alış teklifi verebilir. Y organizasyonu D organizasyonu ile ikili anlaşma yapabilir ancak S organizasyonu ile yapamaz.

Gün Öncesi Piyasası Süreci 9:30 11:30 12:00 13:00 13:30 14:00 16:00 ATC Teklif Bildirimi Fiyat Belirleme Nihai Sonuç Duyurma Teklif Doğrulama İtiraz İkili Anlaşma Bildirimi Erken Teklif Bildirimi (D+5) İtiraz İtirazlar sadece hatanın Piyasa İşletmecisinden kaynaklanması durumunda kabul edilir. tanınan süre içinde itirazda bulunmayan ilgili piyasa katılımcısı, ticari işlem onayını tüm içeriğiyle birlikte kabul etmiş sayılır Fiyat Belirleme Arz ve Talep eğrilerinin kesişmemesi durumunda Pİ azami fiyat limitlerini artırarak gün öncesi piyasası tekliflerini yeniden toplayabilir. Ya da bu kesişim elde edilene kadar, alış teklif miktarlarını tüm PK ları eşit oranda etkileyecek şekilde azaltabilir. 12:00 13:00 13:30 14:00 Ek Teklif Bildirimi Ek Fiyat Belirleme İtiraz Fiyat Belirleme Ek Teklif Doğrulama Ek Sonuç Duyurma

PYS arıza Durumu Arıza Prosedürü PYS’nin beklenmedik bir şekilde arızalanması durumunda benzer bir güne ait ticari işlem değerleri, arıza durumunun devam ettiği sürece, saatlik olarak kullanılır.

Teklif Verme Yaklaşımları PK-A (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Ekonomik PTF (TL/MWh) Açıklama Baz yük 40 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir yük 20 PTF>35 PTF 35 ‘i geçerse fabrikanın bir bölümünde üretim yapılması ekonomik değildir. PTF>55 PTF 55’i geçerse alternatif yakıtla ısınabilir. Toplam 80 İkili anlaşma 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur Saat min Fiyat (TL/MWh) max 35.00 35.01 55.00 55.01 500 0 - 1 60 40 20

Teklif Verme Yaklaşımları PK-B (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Ekonomik PTF (TL/MWh) Açıklama Baz yük 80 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir yük Toplam İkili anlaşma 60 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur Saat Fiyat (TL/MWh) 500 0 - 1 20

Teklif Verme Yaklaşımları PK-C (Otoprodüktör Grubu) Yük (MW) Ekonomik PTF (TL/MWh) Açıklama Baz yük 40 Fiyattan bağımsız Santral 1 20 PTF=20 PTF = 20 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 PTF=30 PTF = 30 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 PTF=40 PTF = 40 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 PTF=45 PTF = 45 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 5 60 PTF=55 PTF = 55 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Toplam 120 Saat\Fyt 0.00 19.99 20.00 29.99 30.00 39.99 0 - 1 40 20 Saat\Fyt 40.00 44.99 45.00 54.99 55.00 500 0 - 1 -40 -60 -120

Teklif Verme Yaklaşımları PK-D (Üretim Şirketi) Yük (MW) Ekonomik PTF (TL/MWh) Açıklama Santral 1 50 PTF=30 PTF = 30 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 PTF=40 PTF = 40 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 PTF=45 PTF = 45 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 PTF=50 PTF = 50 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Toplam 200 İkili anlaşma 6 aylık satış anlaşması mevcuttur Saat\Fyt 0.00 29.99 30.00 39.99 40.00 44.99 0 - 1 100 50 20 Saat\Fyt 45.00 49.99 50.00 500 0 - 1 -100

PTF Hesaplanması Fiyat 0.00 19.99 20.00 29.99 30.00 35.00 35.01 39.99 40.00 PK -A 60 40 PK -B 20 PK -C 40 20 -40 PK -D 100 50 20 Alış 220 200 130 110 80 Satış -40 Fiyat 44.99 45.00 49.99 50.00 54.99 55.00 55.01 500.00 PK -A 40 20 PK -B 20 PK -C -40 -60 -120 PK -D 20 -100 Alış 80 60 40 Satış -40 -60 -160 -220 PTF:47.50

PTF Hesaplanması Fiyat 0.00 19.99 20.00 29.99 30.00 35.00 35.01 39.99 40.00 Alış 220 200 130 110 80 Satış -40 Fiyat 44.99 45.00 49.99 50.00 54.99 55.00 55.01 500.00 Alış 80 60 40 Satış -40 -60 -160 -220 PTF:47.50 Miktar:60.00

6 aylık satış anlaşması mevcuttur GÖP Kapandığında PK-D PK-D (Üretim Şirketi) Yük (MW) Ekonomik PTF (TL/MWh) Açıklama Santral 1 50 PTF=30 PTF = 30 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 PTF=40 PTF = 40 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 PTF=45 PTF = 45 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 PTF=50 PTF = 50 olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Toplam 200 İkili anlaşma 6 aylık satış anlaşması mevcuttur Bu kapasitesini DGP ye sunabilir. Saat\Fyt 0.00 29.99 30.00 39.99 40.00 44.99 0 - 1 100 50 20 Saat\Fyt 45.00 49.99 50.00 500 0 - 1 -100

Özel Durumlar İstisna Arz ve talep eğrilerinin kesişmemesi durumunda alış teklif miktarları tüm PK ları eşit oranda etkileyecek şekilde azaltılarak kesişme sağlanır Eğriler birden fazla noktada kesişiyorsa ortalama değer PTF nı oluşturur. Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) Fiyat (TL/MWh) Miktar (MWh) PTF Arz (satış) Talep (alış) NPTF

Örnek 1 PK-A Fiyat 19,99 20 500 Bölge 1 1:00-2:00 -40 PK- B 30 30,01 19,99 20 500 Bölge 1 1:00-2:00 -40 PK- B 30 30,01 40 40,01 Bölge 2 PK- C 34,99 35 -10 PK- D Bölge 3 10 PK- E Bölge 4 21 PK-F 29,99 -11 ATC Z1 - Z2 Z2 - Z1 Z1 - Z3 Z3- Z1 Z1 - Z4 Z4 - Z1 Z2- Z3 Z3- Z2 1:00-2:00 100 10

Örnek 1 Bölge 1 için PTF Hesabı Fiyat 19,99 20 30 30,01 500 PK-A -40 19,99 20 30 30,01 500 PK-A -40 PK-D 10 PK-E Alış Satış 40 Kısıt Var

Örnek 1 Bölge 2 için PTF Hesabı Fiyat 30 30,01 34,99 35 40 40,01 500 PK-B PK-C Alış Satış Bölge 2. de alış yada satış olmamasına rağmen “Bu bölgede 1 MW enerji alınmış olsaydı ne kadar fiyata alınırdı?” şeklinde piyasa fiyatına ilişkin sinyal vermek amacıyla bölgedeki fiyat 19,99 TL olarak belirlenir.

Örnek 1 Bölge 2 için PTF Hesabı Bölge 2. de alış yada satış olmamasına rağmen “Bu bölgede 1 MW enerji alınmış olsaydı ne kadar fiyata alınırdı?” şeklinde piyasa fiyatına ilişkin sinyal vermek amacıyla bölgedeki fiyat 19,99 TL olarak belirlenmiştir. Fiyat 19,99 20 30 30,01 34,99 35 40 40,01 500 PK-A -40 PK-B 1 PK-C -10 Alış Satış -50

Örnek 1 Bölge 3 için PTF Hesabı Fiyat 19,9 20 30 30,01 500 PK-D 10 19,9 20 30 30,01 500 PK-D 10 PK- A -40 Alış Satış 40

Örnek 1 Bölge 4 için PTF Hesabı Fiyat 19,99 20 29,99 30 30,01 500 19,99 20 29,99 30 30,01 500 PK- A -10 PK-E 21 PK-F -11 Alış Satış 10 Kısıt Var

Son 15 dakika Ara