İTİRAZIN İPTALİ DAVALARINDA ÖDEMELERİN HÜKME ETKİSİ İTİRAZIN İPTALİ VE MENFİ TESPİT DAVALARINDA HÜKÜM FIKRASININ OLUŞTURULMASI VE TAZMİNATLAR İTİRAZIN İPTALİ DAVALARINDA ÖDEMELERİN HÜKME ETKİSİ Abdullah Yaman Yargıtay 19. H.D. Üyesi

İTİRAZIN İPTALİ DAVALARINDA HÜKÜM TEMEL İLKELER İtirazın iptali davalarında maksat duran takibin devamını sağlamak olduğundan; «müddeabihin tahsiline» değil, «itirazın iptaline» karar verilir. İtirazın iptali kararı «takiple sıkı sıkıya bağlılık» ilkesi gereği sadece takibe dayanak teşkil eden alacak yönünden kesin hüküm teşkil eder. Yine takiple sıkı sıkıya bağlılık ilkesi gereği ıslah yoluyla bile takip dayanağı değiştirilemeyeceği gibi takip konusu miktarın arttırılması da söz konusu olamaz. 1

İTİRAZIN İPTALİ DAVALARINDA HÜKÜM TEMEL İLKELER Davada haklılık durumu takip tarihi itibarıyla ele alınır. Davacı dilekçesinde hem «alacak» hem de «itirazın iptali» ibareleri geçiyorsa şayet; hangisine dayandığı hususunda ek açıklama istenecektir (HMK.31) Kısmi dava yasağıyla ilgili HMK 109/2. maddesi yürürlükten kaldırılmakla kısmen açılabilirse de; ıslahla arttırılan miktarın da bir yıllık hak düşürücü süre içerisinde ileri sürülmesi gerekir. 2

DAVA ŞARTI YOKLUĞUNA DAİR ÖZEL DURUMLAR Geçerli bir ilamsız takip bulunması, geçerli bir itiraz olması, takibin yetkili icra dairesinde başlatılmış olması vs. gibi dava şartları; HMK’ 114,115/2 yer alan eksikliği giderilebilir şartlardan olmadığından; «dava şartı yokluğu nedeniyle davanın reddine» karar verilir. Takibin yetkili icra dairesinde yapılmamış olması nedeniyle verilecek olan karar «yetkisizlik» veya «İcra dairesinin yetkisizliği» kararı olmayıp, dava şartı yokluğu nedeniyle verilmiş ret kararı olduğundan, yargılama gideri ve vekalet ücretine hükmedilir. Ancak «dosyanın yetkili icra dairesine gönderilmesi» şeklinde karar verilemez. 3

DAVA ŞARTI YOKLUĞUNA DAİR ÖZEL DURUMLAR Rehinle temin edilmiş bir alacak, ancak rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takibe konu olabileceğinden, rehin borcu ödemeye yeterli ise ayrıca ilamsız takip başlatılamaz (İİK.45) İtirazla takibin durmadığı hallerde alacaklının itirazın iptali davası açmasında hukuki yararı yoktur. (kambiyo senetlerine özgü takip) İlamsız takibe, süresinde itiraz bulunmayan hallerde takip kesinleşmiş olacağından, dava açılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. İtirazın daha önceden icra mahkemesince kaldırılması veya takibin iptali halinde de hukuki yarar yoktur. 4

DAVA ŞARTI YOKLUĞUNA DAİR ÖZEL DURUMLAR Aynı konuda ikinci ilamsız takip yapılamayacağından bu tür bir takibe yönelik itirazın iptali isteminde hukuki yarar yoktur (İİK.68/1) İcra dairesine yapılan fazla ödemelerin hükme gerek kalmaksızın geri alınması mümkün olmakla bu hususta ayrıca takip başlatmada ve itirazın iptali davası açmada hukuki yarar yoktur (İİK.40/2) Davalı hakkındaki İflas kararının kesinleşmesiyle takipler düşeceğinden, bundan sonra itirazın iptali davası açılmasında hukuki yarar yoktur (İİK.193/29 Davanın, itirazın tebliğinden itibaren bir yıllık hak düşürücü sürede açılması dav şartıdır (İİK.67/1) 5

ÖDEMELERİN HÜKME ETKİSİ Takipten önce ödeme varsa, alacaklı gerek takip başlatmada gerekse dava açmada, haksız olacağından dava esastan reddedilir. Ancak, takipten sonra-davadan önce ödeme yapılması halinde ödenen miktar yönünden dava açılmasında hukuki yarar bulunmadığından bu bakımdan hukuki yarar yokluğu nedeniyle davanın reddine karar verilmelidir. Ancak borcun ferileri yönünden ödeme yapmaktan imtina eden davalı aleyhine sadece bu yöne ilişkin itirazın iptali davası açılabilir. Davadan sonra ödeme varsa; bu ödemelerin infazda nazara alınmasına dair ibare düşülür. Ancak davadan sonraki ödemeler (şartları varsa) tazminat takdirine engel değildir. 6

HÜKMÜN KURULMASINA DAİR GENEL İLKELER HMK 297/1 . de hükümde nelerin yer alması gerektiği tek tek belirtilmiştir. HMK/297/2. de ise: «Hükmün sonuç kısmında… taleplerden her biri hakkında verilen hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların, sıra numarası altında; açık, şüphe ve tereddüt uyandırmayacak şekilde gösterilmesi gereklidir» Kabul halinde hüküm fıkrasında mutlaka ilgili takip dosyası numarası belirtilmek suretiyle; o takibe itirazın iptal edildiği yazılmalıdır. Takip, ipoteğin paraya çevrilmesine ilişkinse (üst sınır ipoteği olması halinde) ipotek limitini aşacak şekilde alacak ve faize hükmedilemez. 7

HÜKMÜN KURULMASINA DAİR GENEL İLKELER Asıl borçlu ile birlikte kefil aleyhine de takip yapıldıysa; kefil yönünden kefalet limiti aşılmamalıdır. Henüz nakde dönüşmeyen teminat mektupları veya bankaya teslim edilmeyen boş çek yaprakları yönünden «tahsile» yol açacak şekilde itirazın iptaline karar verilemez. (paranın banka nezdindeki faizsiz bir hesapta depo edilmesi) Takip öncesi işlemiş faiz, masraf, BSMV gibi alacak kalemleri yönünden davacı talebinin reddedilmesi halinde hüküm «kısmen kabul, kısmen red» şeklinde kurulmalıdır. 8

HÜKMÜN KURULMASINA DAİR GENEL İLKELER Davacı talebinin yalnızca inkar tazminatı yönünden haklı bulunmaması; «davanın kısmen reddi» anlamına gelmez. Davacının, takip sonrası faiz talebinin tür ya da oran olarak değiştirilerek indirilmesi; «davanın kısmen reddi» gibi yorumlanamaz. Takipte gayrınakdi alacaklar için tahsil talep edilip, mahkemece depo kararı şeklinde takibin devamına karar verilmesi; «kısmen kabul, kısmen ret» gibi yorumlanamaz. Borçlu takibin tamamına itiraz etmiş, alacaklı ise açmış olduğu itirazın iptali davasında sadece bir kısmını dava konusu yapıp davasını da ispatlamış ise dava kısmen kabul değil tam kabul şeklinde sonuçlandırılır. 9

HÜKMÜN KURULMASINA DAİR GENEL İLKELER Takibin, asıl alacak ve ferileri yönünden yapılıp, borçlunun itirazı üzerine ise; yalnızca asıl alacağın harca esas gösterilmesine rağmen, netice-i talep kısmında; «itirazın iptaline» karar verilmesinin istenmesi halinde, davacının talebi mutlaka açıklattırılmalı gerekirse eksik harç ikmal edilerek yargılamaya devam edilmelidir. Bu durum açıklattırılmamış ve harca esas değer üzerinden davanın ispatlanmış olması halinde; dava tam kabul ile sonuçlandırılmalı, ancak talep aşılmak suretiyle; «itirazın iptaline» değil, harca esas değer üzerinden «davalının, itirazının iptali» ile takibin devamına şeklinde hüküm kurulmalıdır. 10

TAZMİNATLARA DAİR GENEL DEĞERLENDİRMELER Alacaklı lehine hükmedilen tazminatın amacı borçlu olduğu miktarı bilebilecek veya hesap edilebilecek durumda olan borçlunun ödeme emri üzerine borcunu inkar etmesini önlemektir. Borçlu lehine hükmedilecek tazminatın amacı ise gerçekte alacaklı olmayan alacaklının borçluya zarar vermesini engellemek ve icra daireleriyle mahkemeleri haksız takiplerle meşgul etmesini önlemektir Henüz nakde dönüşmemiş teminat mektupları ile çek asgari ödeme tutarları için depo kararı verildiğinden bu miktarlar üzerinden ayrıca tazminata karar verilemez. 11

TAZMİNATLARA DAİR GENEL DEĞERLENDİRMELER Takip döviz cinsinden yapılmış olsa dahi, tazminatlar T.L. cinsinden karara bağlanacaktır. (itirazın haklı olup olmadığı takip tarihi itibarıyla değerlendirileceğinden, alacağın takip tarihindeki rayiç karşılığı TL üzerinden hesaplanarak tazminatına karar verilecektir) Tazminat, sadece itiraz edilen tutar üzerinden verilir. Davaya konu asıl alacak ve işlemiş faiz kalemleri hesaba dahil edilir. Tazminata esas alınacak alacak miktarı açıkça yazılmak kaydıyla sadece oran olarak gösterilmesi de yeterlidir. 12

TAZMİNATLARA DAİR GENEL DEĞERLENDİRMELER İtirazın iptali davasında davacı, inkar tazminatını dava dilekçesinde, davalı ise, kötü niyet tazminatını cevap dilekçesinde talep etmelidir. Ancak dilekçelerin teati aşamasında veya karşı tarafın iştirak etmemesi kaydıyla ilk inceleme duruşmasında dahi istenmesi mümkündür (HMK.139, 141/1) Bu aşamalardan sonra talep; karşı tarafın açık muvafakati ya da ıslah yoluyla mümkün olabilir. (HMK.141/2) Davanın kayıt kabule ya da ıslah ile alacak davasına dönüşmesi halinde tazminata hükmedilmez. 13

TAZMİNATLARIN ŞARTLARI BORÇLU ALEYHİNE VERİLEN TAZMİNATIN ŞARTLARI: Geçerli bir ilamsız icra takibi bulunması. Borçlu tarafından süresi içinde yapılmış geçerli bir itiraz bulunması. Süresinde açılan bir itirazın iptali davası bulunması. Alacağın likid (muayyen, bilinebilir) olması. (İtirazda bulunan veli, vasi veya mirasçı ise kötü niyetin sübuta ermesi gerekir) Alacaklının tazminat talebinde bulunmuş olması. 14

TAZMİNATLARIN ŞARTLARI ALACAKLI ALEYHİNE VERİLEN TAZMİNATIN ŞARTLARI: Davanın retle sonuçlanmış olması. Alacaklının takibe geçmede haksız ve kötü niyetli olması. (Yalnızca davayı ispatlayamama hali; kötü niyet sayılmaz) Davalı borçlunun talepte bulunmuş olması. 15

TAZMİNAT ORANLARI Tazminat oranları en son %40 iken, 6352 sayılı kanunla yapılan değişiklik sonucunda %20 oranına çekilmiştir. Yeni oranlar 05.07.2012 tarihinden sonra yapılacak takiplerden kaynaklanan; itirazın iptali ve menfi tespit davalarında uygulanacaktır. 16

FAİZE DAİR TEMEL İLKELER Alacaklı takipte faiz isteyip, oran ya da niteliğine dair bir açıklamada bulunmadıysa; talebi kanuni faiz şeklinde değerlendirmek gerekir. Oran belirtilmeksizin yalnızca «ticari faiz» istenmesi «kanuni faiz» şeklinde yorumlamak gerekir. Faiz başlangıç tarihi açıkça belirtilmemiş ise; takip tarihi esas alınmalıdır. Birikmiş faiz de istenmişse, asıl alacak ve birikmiş faiz toplamı üzerinden değil, yalnızca asıl alacak üzerinden işleyecek faize karar verilmelidir (TBK 121/3) 17

FAİZE DAİR TEMEL İLKELER Takipten sonra işleyecek faize yönelik itiraz, miktar olarak karara bağlanmaz. Yalnızca faizin başlangıç tarihi veya oranına dair gerekli düzeltmeler yapılarak; takibin devamına karar verilir. Takip talebinde faiz, isim olarak değil, yalnızca oran olarak belirtilmiş ise bu orandan yola çıkılarak; öncelikle hangi faize (avans / kanuni) tekabül ettiği tespit edilmeli (M.B), daha sonra talep edilen üst sınırı aşmayacak şekilde (kanuni / avans) faizine karar verilmelidir. 18

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-1 DAVA ŞARTLARINA DAİR KARAR ÖRNEKLERİ Davaya özgü ya da HMK’ daki genel dava şartlarının yokluğu hallerinde: «Davanın, dava şartı (…)yokluğu nedeniyle usulden reddine» İcra dairesinin yetkili olmaması halinde ise kurulacak hüküm: «Davanın, takibin yetkili icra dairesinde yapılmamış olması nedeniyle usulden reddine» 19

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-2 Takip konusu alacak, işlemiş faiz, işleyecek faiz türü ya da oranına yönelik itirazların tamamen haksız görülüp davanın tam kabul ile sonuçlanması halinde: Davanın kabulü ile davalının Anamur 3. İcra müdürlüğünün 2006/935 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile takibin devamına, Alacak likid olmakla, dava konusu 20.000,00 TL alacağın %20’si oranındaki 4.000,00 İnkar tazminatının davacı lehine davalıdan tahsiline. Ya da; Alacak likid olmamakla, davacı tarafın inkar tazminatı talebinin reddine. 20

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-3 Davacının takibi başlatmada haksız bulunması nedeniyle davanın esastan reddine karar verilmesi halinde: «Davanın reddine, Davacı Alacaklı takibi başlatmada haksız ve kötü niyetli bulunmakla, dava konusu alacağın (20.000,00 TL) % 20’ si oranındaki 4.000,00 TL tazminatın davalı lehine davacıdan tahsiline. Ya da; Alacaklı takibi başlatmada haksız olmakla birlikte kötü niyetli olduğu ispatlanamamakla, davalı yararına ayrıca tazminat takdirine yer olmadığına. 21

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-3 Borçlunun takibe karşı kısmi itirazda bulunması üzerine açılan itirazın iptali davasının tam kabul ile bitmesi halinde: “Davanın kabulü ile davalının Sincan İcra Müdürlüğünün 2016/4600 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu kısmi itirazın iptali ile takibin itiraz edilen kısım yönünden de devamına” denir. (Burada itiraza uğramayan kısımla ilgili takip devam ettiğinden,herhangi bir hüküm kurulmaz) Alacak likid bulunmamakla davacı yararına ayrıca inkar tazminatı takdirine yer olmadığına. 22

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-4 İtirazın, alacağın tamamına yönelik olması ve alacaklının ise itirazı olduğu gibi dava konusu yapıp, davanın yalnızca asıl alacak yönünden ispatlanıp işlemiş faiz, masraf vs. gibi kalemler yönünden ispatlanamaması halinde: «Davacının davasının kısmen kabulü ile davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın kısmen iptali ile takibin 55,000,00 TL asıl alacak ile buna takip tarihinden itibaren uygulanacak (avans / reeskont /kanuni) faiz yönünden devamına» «Fazlaya dair talebin reddine» 23

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-5 Borçlunun itirazlarının tamamen haksız çıkması ancak takip sonrası işleyecek faiz türü yönünden yerinde bulunması halinde: (avans faizinin yersiz olması) «Davacının davasının kabulü ile davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile alacağa takip tarihinden itibaren kanuni faiz uygulanmak suretiyle takibin devamına» «Davalı borçlu takibe veli / vasi / mirasçı sıfatıyla itirazda bulunmakla; ayrıca kötü niyeti ispatlanamamakla aleyhine tazminat takdirine yer olmadığına» 24

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-6 Takipte, asıl alacağın yanı sıra işlemiş faiz talebinde de bulunulması ve her ikisinin toplamı üzerinden (faize faiz) faiz istenmesi halinde: «Davacının davasının kabulü ile davalının Ankara 14. İcra Müdürlüğünün 2017/6979 esas sayılı dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile takip sonrası için yalnızca asıl alacak kalemi olan 23.000,00 TL yönünden kanuni faiz uygulanmak suretiyle takibin devamına.» 25

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-7 Borçlunun itirazlarının tamamen haksız çıkması ancak takip sonrası işleyecek sabit faiz oranı yönünden haklı bulunması durumunda; üst sınır bu oranı aşmayacak şekilde faizin türü belirtilmek suretiyle hüküm kurulur: «Davacının davasının kabulü ile davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile; alacağa takip tarihinden itibaren (%16 oranını aşmamak kaydıyla) değişen oranlarda avans faizi uygulanmak suretiyle takibin devamına» 26

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-8 Borçlunun sair itirazlarının haksız çıkması, ancak takip konusu «gayri nakdi» alacak kalemleri için depo yerine tahsil talebinde bulunulması nedeniyle itirazın yerinde bulunması halinde: «Davacının davasının kabulü ile davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına 23.000,00 TL alacak yönünden yapmış olduğu itirazın iptali ile, (12.000,00 TL gayrinakdi alacak yönünden ise banka nezdinde açılacak faizsiz bir hesapta depo edilmek kaydıyla) takibin devamına» 27

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-9 Alacak, rehinle temin edilmesine rağmen, rehnin alacak tutarını tam karşılayamaması nedeniyle ilave ilamsız takibe yönelik İİK.45 maddesine dayalı itirazın yerinde bulunmaması nedeniyle davanın kabulü halinde: «Davanın kabulü ile (tahsilde tekerrüre yol açmamak kaydıyla) davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile takibin devamına.» 28

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-10 Borçlunun itirazdan sonra, takip konusu borcu tamamen ödeyip takip masrafları, işlemiş faiz ve icra vekalet ücreti gibi ferileri ödemekten imtina etmesi halinde bunların hesabı icra memurluğunca infaz aşamasında yapılacağından, yalnızca alacak kalemleri ismen zikredilmek suretiyle itirazın iptali ve takibin devamı yönünde hüküm kurulur: «Davanın kabulü ile davalının Ankara 2. İcra Müdürlüğünün 2034/4600 esas sayılı takip dosyasına; takip masrafları, işlemiş faiz ve icra vekalet ücreti yönünden yapmış olduğu itirazın iptali ile takibin devamına» «Dava alacağın ferilerine ilişkin olmakla davacı yararına ayrıca inkar tazminatı takdirine yer olmadığına» 29

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-11 Borçlunun döviz cinsinden takibe yönelik itirazının iptali halinde hüküm ve inkar tazminatı verilmesi: (Sunumun 11. sayfasındaki gibi itirazın iptaline dair esas hüküm kurulduktan sonra sıra inkar tazminatına geldiğinde) «Takip konusu alacak likid (muayyen / bilinebilir) nitelikte olmakla; 15.000 $ alacağın takip tarihindeki TL karşılığı olan; 50.000 TL nin %20 si oranındaki 10.000 TL. inkar tazminatının davacı lehine davalıdan tahsiline.» 30

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-12 İtirazın, alacak ve ferilerinin tamamına ya da bir kısmına yönelik olmasına rağmen, davadan sonra borcun tamamen ödenmesi ya da borçlunun itirazını geri alması halinde: «Konusu kalmayan dava hakkında karar vermeye yer olmadığına,» (Şartları varsa inkar tazminatı) «Dava tarihindeki haklılık durumu gözetilerek davada kendini vekil aracılığıyla temsil ettiren davacı yararına 1.100,00 TL. vekalet ücretinin davalıdan alınmasına.» 31

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-13 İtirazın iptali davası açılıktan sonra alacaklının takipten vazgeçmesi halinde: «Konusu kalmayan dava hakkında karar vermeye yer olmadığına» (Şartları varsa kötü niyet tazminatı) «Dava tarihindeki haklılık durumu gözetilerek kendini davada vekil aracılığıyla temsil ettiren davalı yararına 1.100,00 TL vekalet ücretinin davacıdan alınmasına» 32

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-14 Davalının davayı kabul etmesi halinde: «Davanın, kabul nedeniyle kabulü ile; davalının Anamur İcra Müdürlüğünün 2018/345 esas sayılı takip dosyasına yapmış olduğu itirazın iptali ile takibin devamına, (Şartları varsa inkar tazminatı) (Davacı lehine, vekalet ücreti, harç, masraf) 33

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR KARAR ÖRNEKLERİ-15 Davacı alacaklının davadan feragat etmesi halinde: «Davanın, feragat nedeniyle reddine» (Şartları varsa kötü niyet tazminatı) (Davalı lehine vekalet ücreti, harç, masraf) 34

MENFİ TESPİT DAVALARI TEMEL İLKELER Birbirleriyle çelişmeyen birden fazla nedene dayalı olarak açılması mümkündür. Davadan sonra yapılan ödemeler yönünden ıslaha gerek kalmaksızın kendiliğinden istirdada dönüşür. Menfi tespit davasında davanın kabulü halinde karar mutlaka olumsuz tespit şeklinde kurulur (borçlu olmadığının tespiti) Dava hangi şeye karşı açıldıysa o yön esas alınarak hüküm kurulur (takipten dolayı / senetten dolayı) 35

MENFİ TESPİT DAVALARI 36 TEMEL İLKELER İspat yükü kural olarak alacaklı olduğunu beyan eden davalıdadır. Ancak alacaklının elinde imzası inkar edilmemiş senet yada borç ikrarını içeren belge varsa ispat yükü tekrar davacıya geçer(hata,hile,ikrah davacıda) Takipten sonra açılması halinde özel yetki kuralı gereği takibin başladığı icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesi ya da davalı ikametgahında açılmalıdır (İİK.72/son) Kambiyo senedi hamiline karşı kötü niyetli iktisabın ispatından evvel, lehtar yönünden bedelsiz olduğunun «senede karşı, senetle ispat kuralı» çerçevesinde ispatı gerekir. 36

MENFİ TESPİT DAVALARI ÖZEL DAVA ŞARTLARI Kısmi dava olarak açılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. Bu durumda harç ikmali için süre verilip sonucuna göre karar verilmelidir. Dava açılmadan evvel borç tamamen ödendiyse menfi tespit davası açılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. (Ödeme nedeniyle açılamaz) İtiraz üzerine takip dursa dahi, dava açılmasında hukuki yarar vardır. Ancak, itirazın iptali yada alacak davasından sonra açılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır 37

MENFİ TESPİT DAVALARI ÖZEL DAVA ŞARTLARI Zamanaşımına dayalı menfi tespit davası açılmasında hukuki yarar bulunmamaktadır. İstirdat davalarındaki gibi belirli hak düşümü veya zamanaşımına sürelerine tabi değildir. Davanın takipten önce açılmış olması ve davalının davacıya yönelik hiçbir alacak ihtarında bulunmadığı gibi cevabında da alacaklı olmadığını beyan etmesi halinde dava kabul edilmez; «hukuki yarar yokluğu nedeniyle reddedilir.» 38

MENFİ TESPİT DAVALARINDA HÜKÜM TEMEL İLKELER Menfi tespite konu senet ise 3. kişilere ciro edilme ihtimaline binaen davada taraf olmayan 3. kişiler yönünden sonuç doğuracak şekilde iptal hükmü kurulamaz. İİK.89 göre açılan davalarda harç maktu, vekalet ücreti ise nispi olarak takdir edilmelidir. İİK.89 göre açılan davalarda davayı kabul eden davalı aleyhine yargılama gideri ve vekalet ücretine hükmedilmemesi için davayı açmaya sebebiyet vermemenin yanı sıra en geç ilk celsede davanın kabulü gerekir. Davanın devamı esnasında borç ödendiyse menfi tespit yerine istirdat (tahsil) hükmü kurulmalıdır 39

MENFİ TESPİTTE TAZMİNATLAR TEMEL İLKELER İtirazın iptali davaları bahsinde belirtilen genel değerlendirmelerin birçoğu burada da geçerlidir. (oranlar, kötü niyet tazminatı) Menfi tespit davasında davacı kötü niyet tazminatını dava dilekçesinde, dilekçe teati aşamasında ve karşı tarafın iştirak etmemesi kaydıyla en geç ilk inceleme duruşmasında dahi isteyebilir (HMK.139, 141/1) Bu aşamalardan sonra ancak karşı tarafın açık muvafakati ya da ıslah ile mümkün olur (HMK.141/2) 40

MENFİ TESPİTTE TAZMİNATLAR DAVACI ALEYHİNE TAZMİNAT VERMENİN ŞARTLARI: Davanın ret ile sonuçlanmış olması. Mahkemece İİK .72 maddesi kapsamında verilmiş ve davacı tarafından teminatı yatırılmak suretiyle infaz edilmiş bir tedbir kararı bulunması. Sonradan istirdada dönüşse bile temelde menfi tespit olarak açılmakla şartları varsa kötü niyet tazminatına hükmedilebilir. Şartlarının mevcut olması halinde talep bulunmasa dahi resen takdir edilir. 41

MENFİ TESPİTTE TAZMİNATLAR DAVALI ALEYHİNE TAZMİNAT VERMENİN ŞARTLARI: Davanın kabul ile sonuçlanmış olması. Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan, takibin haksız ve kötü niyetli olduğunun anlaşılması. Davacının tazminata dair açık talebinin bulunması. Dava kambiyo senedine karşı açılmış ve ciro yoluyla hamil olan takip alacaklısının senedin bedelsiz olduğunu bilerek temlik alması nedeniyle menfi tespit davasının kabulüne karar verilmiş ise, doğal olarak takip alacaklısı aleyhine kötü niyet tazminatı takdir edilir. 42

MENFİ TESPİT KARAR ÖRNEKLERİ-1 Davanın takibe yada takibe dayalı belgeye karşı açılmış olup tam kabul ile bitmesi halinde: «Davanın kabulü ile; davacının Ankara 2.İcra Müdürlüğünün 2045/1234 esas sayılı takip dosyasından (….esas sayılı takip dosyasına dayanak teşkil eden bono /çek ) dolayı davalıya borçlu olmadığının tespitine» «Davalının kötü niyetle icra takibine giriştiği ispatlanamamakla, aleyhine istenen tazminat talebinin reddine» 43

MENFİ TESPİT KARAR ÖRNEKLERİ-2 Davanın takibe yada takibe dayalı belgeye karşı açılmış olup kısmen kabul ile bitmesi halinde: «Davanın kısmen kabulü ile; davacının dava konusu 12.11.2012 keşide, 12.12.2013 vade tarihli, 25.000,00 bedelli bonodan dolayı davalıya 20.000,00 TL tutar yönünden borçlu almadığının tespitine, «Fazlaya dair talebin reddine,» «Alacaklı bono bedelinin 30.000,00 TL tutarını, takipten önce tahsil etmesine rağmen senedin tamamını takibe koymada; haksız ve kötü niyetli bulunmakla, bu tutarın %20 si oranındaki 6.000,00 TL tazminatın davacı lehine davalıdan tahsiline,» Keza Şartları varsa (tedbir koydurduysa) davacı da 20.000 TL üzerinden tazminata mahkum edilecektir. 44

MENFİ TESPİT KARAR ÖRNEKLERİ-3 Dava menfi tespit olarak açılıp ispatlanmasına rağmen yargılamanın devamı esnasında borcun bir kısmının cebri icra yoluyla ödenmesi halinde: «Davanın kabulü ile; davacının dava konusu 12.08.2011 tarihli sözleşmeden dolayı davalıya borçlu olmadığın tespitine, ancak dava konusu alacağın 20.000,00 TL tutarının yargılamanın devamı esnasında cebri icra yolu ile tahsil edildiği görülmekle, bu tutarın ödeme tarihinden itibaren işleyecek avans faiziyle birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine» «Davalı, imzası davacıya ait olmayan belgenin doğrudan tarafı olmakla takibi başlatmada hasız ve kötü niyetli kabul edilmekle…» 45

MENFİ TESPİT KARAR ÖRNEKLERİ-4 Davanın esastan reddine karar verilmesi halinde: «Davanın reddine» «İhtiyati tedbir kararının icrası nedeniyle alacağına geç kavuşan davalı lehine, alacağın (15.000,00 TL ) %20 si oranındaki 3.000,00 TL tazminatın davacıdan tahsiline. Ya da; «İhtiyati tedbir kararı verilmekle birlikte; teminat yatırılmak suretiyle merciinde icra edilmemekle davacı aleyhine tazminat takdirine yer olmadığına» 46

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR GENEL NOTLAR Borçlu takibe itiraz sebepleriyle bağlı değildir. Takibe yönelik zamanaşımı itirazının mutlaka dava aşamasında da ileri sürülmesi gerekir. Islah ile alacak davasına dönüşmesi mümkündür. Ancak, bu halde kötü niyet veya icra inkar tazminatına karar verilemez. Davacının ya da davalının dava esnasında iflas etmesi davanın ikinci alacaklılar toplantısından 10 gün sonrasına kadar durmasına yol açar (İİK.194/1) 47

İTİRAZIN İPTALİNE DAİR GENEL NOTLAR Kayıt kabule dönüşme halinde «itirazın iptali» hükmü yerine «masaya kayıt ve kabulüne» şeklinde hüküm kurulur. Takibe dayanak belgenin gösterilmemiş ve ödeme emrine eklenmemiş olması halinde; itirazın iptalinden dolayı borçlu aleyhine inkar tazminatı verilmez. İtirazın iptali davasının sulh ile bitmesi halinde taraflar açıkça kararlaştırmadıkça tazminat taleplerinin karşılıklı olarak ibra edildiğinin kabulü gerekir 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 138/1 maddesi gereği icra iflas kanunda yazılı tazminat ve cezalar Birleşik Fon Bankası aleyhinde uygulanmaz. 48

MENFİ TESPİTE VE İ. İPTALİNE DAİR EK NOTLAR Davaya konu belgenin sahteliğine dair herhangi bir cezai tahkikat varsa mutlaka sonucu beklenmeli. İnkar edilen belgenin aslı icra müdürlüğüne sunulmasına rağmen mahkemenin incelemesi aşamasında herhangi bir nedenle bulunamıyor ise belge lehine düzenleniş hamil sonuçlarına katlanmakla yükümlüdür. HMK. 304, 305, 306 maddeleri gereğince tashih veya tavzih yolu ile taraflara tanınan haklar veya yüklenen borçlar sınırlandırılamaz, genişletilemez, değiştirilemez. 49