BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi-8: Türkiye’de Tıbbi Bilgiye Erişim Tıbbi Dokümantasyon Nazan Özenç Uçak

TÜRK TIP LİTERATÜRÜ Türkiye’de veri tabanlarını denetim altına alan erişim kaynakları çok az ve bu konudaki çalışmaların başlangıç tarihi çok geç olmuştur. Ülkemizde ilk bilgisayara dayalı bilgi erişim çalışmaları 1980 li yıllarda TÜBİTAK tarafından başlatılmıştır. Bu konuda uzun yıllar TB ve TMB bilgi erişim amacıyla kullanılan kaynaklar olmuştur. Bunun dışında bazı kurum ve derneklerin özel çabalarıyla hazırlanan bibliyografyalar olmuşşa da bunların ülkemizdeki tıp literatürünün tamamen kontrol altına alındığını söylemek zordur.

Türkiye Makaleler Bibliyografyası (TMB 1954-) TMB’ da tıp literatürü “uygulamalı bilimler” başlığı altında DDC ye göre 610 sınflama numarasıyla indekslenmektedir. Tüm sağlıkla ilgili konuların aynı başlık altında indekslenmesi ve detaylı bir konu yaklaşımının olmaması erişimi zorlaştırmaktadır. Ayrıca eser ülkede yayınlanan tüm tıpla ilgili süreli yayınları da kapsamamaktadır. Yaklaşık 270 tıp dergisinden 25 tanesinin indeksleniyor olması bibliyografik denetim açısından sorun yaratmaktadır. Yayının çıkış süresi son yıllarda daha düzenli hale gelmiştir. Sürenin uzaması erişim açısından problem olmaktadır.

Türk Tıp Dizini ( ) TÜBİTAK tarafından, sağlık bilimleri konusunda ulusal bir indeksleme sistemi yaratmak, yayın kalitesini yükseltmek ve Türkiye’de yayınlanan yayınların uluslararası düzeyde kabul görmesi amacıyla oluşturulmuştur. Dizine alınan dergiler, Türk Tıp Dizini kurulunca geliştirilen 'Tıp Dergi Değerlendirme Kriterleri' çerçevesinde kabul edilmektedir.'Tıp Dergi Değerlendirme Kriterleri' Dizine giren makalelerin %25'i İngilizcedir. Türk Tıp Dizininde yer alan makaleler, araştırma ve araştırma olgularından oluşmakta, derleme yazıları alınmamaktadır.

Türk Oftalmoloji Yayınları Indeksi ( ) İlk baskısı 1989 yılında olmasına rağmen, 1970 yılından 1989 yılına kadar ülkemizde yayınlanmış 3000 kadar eseri içermektedir yılında yıllarını kapsayan ikinci basımı yapılmıştır. Kongre bildirilerini ve makaleleri kapsamaktadır. Kapsadığı dergilerin bir listesini içermektedir. Bu dergilerden göz ve göz hastalıkları ile ilgili makaleler seçilmektedir.

Psikiyatri ve Psikoloji İndeksi ( ) Psikiyatri Asistanlar ve Uzmanlar Derneği (PAUD) tarafından hazırlanmıştır. Kitapcık halindedir. Makaleleri ve tezleri kapsar yılında esere bir de yazar indeksi ilave edilmiştir. Makaleler konu başlıkları altında yer almakta ve bir kısmı özet içermektedir.

Tıp Veri Tabanı (ULAKBİM-Türk Tıp Dizini) TÜBİTAK tarafından Türkiye’de yayınlanan Türkçe ve diğer dillerdeki bilimsel makale, konferans, toplantı bildirileri ve araştırma raporlarından oluşmaktadır. 237 dergi indekslenmektedir. Verilerin bilgisayar ortamına aktarılmasında kullanılan girdi formatı, Amerikan Ulusal Tıp Kütüphane'sinin (National Library of Medicine) formatı örnek alınarak tasarlanmıştır.

Konu erişiminde MeSH kullanılmaktadır. Konu başlıklarıTürkçe ve İngilizce olarak hazırlanmaktadır. Tıp dışında sağlık bilimlerini de içine almaktadır. Veri tabanında, Türkçe - İngilizce anahtar sözcükler üzerinden tarama yapılabilmekte ve tüm alanlardan (başlık, yazar adı, özet vb.) bilgi erişim sağlanabilmektedir yılından itibaren, elektronik ortamda makalelerin birçoğunun özet ve tam metinlerine erişim olanağı sağlanmıştır.

TÜRKMED: Türk Sağlık Bilimleri İndeksi TÜRKMED, MEDLINE esas alınarak Türkiye’de yayınlanan sağlık bilimlerindeki tüm dergileri kapsamak amacıyla hazırlanmaktadır. Makalelerin bibliyografik künyeleri ile birlikte özetleri de verilmektedir. 200 e yakın tıp dergisinin indekslenmektedir. TÜBİTAK Tıp Thesaurusu konu erişiminde esas alınmıştır.

TÜRKBİM ( ) Hekimler Birliği Vakfına bağlı olarak çalışan Türkiye Klinikleri Yayınevi tarafından hazırlanan bir veri tabanıdır. Veterinerlik dahil olmak üzere tıp ve sağlık konularını kapsamaktadır. Makalelerin Türkçe ve İngilizce adı ile birlikte İngilizce özetleri de verilmektedir. Makalelerin bulunduğu kütüphaneler de belirtilmektedir. Erişimde bazı sorunlar vardır. Güncellenmemiştir.

Ulusal Tıp Yayınları Veri Tabanı (UTYVT ) Türk Tabipler Birliği Sürekli Tıp Eğitimi Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. Yaklaşık e yakın bibliyografik künye içermektedir. Yazar ve konu yaklaşımı vardır. Kullanıma açık değildir.

TIBBİ DOKÜMAN Tıbbi doküman: insan ve toplum sağlığıyla ilgili konulardaki bilgileri düzenli bir biçimde kapsamına alan belgelere tıbbi doküman denir ( Artukoğlu, Kaplan ve Yılmaz, 2002 ). Bu belgeler hastalıklar, teşhis ve tedavi ile ilgili çalışma ve araştırmalardır.

Tıbbi Dokümanlar Tıbbi dokümanlar çeşitli şekillerde üretilebilir. Hastane ve diğer sağlık birimlerindeki poliklinik kayıtlarından hasta dosyasına ve dosyadaki bir rapora kadar her belge tıbbi doküman olarak değerlendirilebilir. Tıbbi dokümanların kapsamı geniş, kullanım alanları fazladır. Bu dokümanlardan beklenen yararın sağlanabilmesi için, bunların bazı temel özelliklere sahip olması gerekir.

Tıbbi dokümanların özellikleri Bu özellikler: eksiksiz hazırlanması doğru bilgi içermesi zamanında düzenlenmiş olması kullanılabilir nitelikte olması araştırma ve bilimsel çalışmalara kaynak oluşturabilme niteliği taşıması yasal zorunluluklara cevap verecek şekilde hazırlanmış olması gizlilik ve güvenilirliğinin sağlanmasıdır.

TIBBİ DOKÜMANTASYON Tıbbi dokümantasyon: tıbbi dokümanların bilimsel kurallara uygun olarak toplanması, düzenlenmesi, saklanması ve gereği halinde hizmete sunulması ile ilgili işlemlerin hepsine birden tıbbi dokümantasyon denir. Tıbbi dokümantasyon, tıbbi dokümanların elde edilmesi ve onlardan yararlanılması ile ilgili çalışmaları kapsamına almaktadır ( Artukoğlu, Kaplan ve Yılmaz, 2002 ).

HASTA DOSYALARI Sağlık hizmeti almak için sağlık kurumlarına başvuran kişilere uygulanan tıbbi işlemlerle ilgili bilgileri içeren belgelerin bilimsel kurallara uygun olarak düzenlenmesi ile oluşturulan belge topluluğuna hasta dosyası denir. Bu dosyaların bilimsel kural ve standartlara uygun olarak toplandığı,düzenlendiği ve hizmete sunulduğu yerlere ise hasta dosyaları arşivi denir. Kağıt ve bilgisayar ortamında oluşturulabilir.

Hasta dosyalarının tıbbi bilgi açısından önemi Hasta dosyaları tıbbi doküman olarak değerlidir. Hasta dosyalarını diğer tıbbi dokümandan ayıran en önemli fark bunların genel değil bireye özgü olmalarıdır. Hasta dosyaları hasta, sağlık kurumu, adli tıp, tıbbi araştırmalar, eğitim açısından önemli bir veri kaynağıdır.

Hasta dosyaları ne işe yarar?? Hastalıkların bölgesel dağılımı, koruyucu hekimlik, beslenme sorunları, çevre sağlığı, meslek hastalıkları gibi halk sağlığı açısından bilgi almada, istatistiksel verilerin sağlanmasında hasta dosyalarından yararlanılır.

Hekim açısından önemi Hekimler hastalarının eski ve yeni durumlarını izleyebilirler. Hastalığın seyri, tedavinin sonuç verip vermediği hakkında bilgi verir. Hekimlerin adli makamlara karşı uygulamalarını kanıtlamada ve kendilerini savunmada kanıt değeri taşır. Hastanelerde verilen tıbbi bakımın kalitesinin değerlendirilmesinde hasta dosyaları önemli bir dokümandır.

Bu nedenle bu dosyaların düzenli ve bilimsel kriterlere göre tutulması hastayla ilgili bilgilerin tüm ayrıntısıyla kronolojik bir düzen içinde verilmesi gerekir. Bu dosyaların gizliliği önemlidir. Düzenlenmesi belli standartlara göre gerçekleştirilir.

Hasta dosyalarının indekslenmesi Bu indeksler üçe ayrılır 1.Hasta indeksleri 2.Hastalık ve ameliyat indeksleri 3.Doktor indeksleri

1. Hasta indeksleri Hastaya ait bilgilere ve dosyasına ulaşmak için düzenlenir. Her hasta için bir kayıt hazırlanır. Hastanın kimlik bilgileri belli bir düzende yer alır.

2. Hastalık ve ameliyat indeksleri Aynı tür hastalık ve ameliyat geçiren hastaların dosyalarına erişim amacıyla düzenlenir. Kullanım amaçları Tıbbi araştırma yapmak Hizmet kalitesini ölçmek Epidemiyolojik ve enfeksiyon kontrol çalışmalarında veri sağlamak Teşhis ve tedavi yöntemlerini değerlendirmek Eğitim materyali sağlamak

Hastalık ve ameliyat indekslerinin içeriği: Dosya numarası Hastanın cinsiyeti Hastanın yaşı Doktorun adı Tedavi sonuçları Hastanede kalınan süre, çıkış tarihi Tanı ve ameliyatlar

3. Doktor indeksleri Doktorun adına düzenlenir Doktorun tedavi ettiği hasta bilgilerini içerir. Doktorların uygulamaları, denetimleri ve performans ölçümlerinde kullanılır.

Hastalıkların Sınıflandırılması “Hastalıkların türlerinin belli kriterlere göre bir araya getirilmesinden oluşan sistem” (Artukoğlu, Kaplan, Yılmaz 2002). Yararları: Hastalıklara uluslararası ortak bir dil kazandırmak, Standart bir terminoloji ile ülkeler arası sağlık karşılaştırmaları yapabilmek, Epidemiyolojik araştırmalar ve sağlık hizmetleri yönetimi çalışmalarında kolaylık sağlamak, Sağlık kuruluşlarının yönetim ile ilgili kararları için veri sağlamak, Hasta dosyalarındaki bilgiye erişimi sağlamak, Doğru ve güvenilir kayıt tutulmasını sağlamaktır.

Sınıflama sistemleri ICD (International Classification of Disease-WHO) (1-7) ICD-8 ICD-9 ICD-10..

Diğer sınıflama sistemleri SNDO (Standart Nomenclature of Diseases and Operations- AMA) SNOMED-International (Systematized Nomenclature of Human and Veterinary Medicine- International) ICD-O (International Classification of Disease for Oncology) CPT (Physicians Current Procedural Terminology- AMA) ICPM (International Classification of Procedures in Medicine-WHO

Belli başlı standart oluşturan kurumlar ISO- International Organization for Standardization: bütün alanlarda standart geliştirir. CEN- EuropeanCommittee for Standardization: bütün alanlarda standart geliştirir. NISO- National Information Standards Organizatio: American National Standards Institute (ANSI) nün bilgi belge yönetimi konusunda faaliyet gösteren alt birimidir. Bilgi ve belge yönetimine ilişkin standartlar geliştirmektedir. ASTM International: ABD merkezli kuruluş, teknik bütün alanlar ile birlikte sağlık bilişimine yönelik standartlar da geliştirmektedir.

BSI British Standards Institution: BSI İngiltere'nin ulusal standart geliştirme kuruluşudur. Bütün alanlara yönelik standartlargeliştirmektedir. WHO World Health Organization: Birleşmiş Milletler Organizasyonu'nun sağlık alanındaki alt kuruluşudur yılındakurulmuştur. Bu çerçevede sağlık hizmetlerini uluslararası platformda düzenlemeye yönelik önemli standardizasyon faaliyeti gerçekleştirmektedir. CMS Centers for Medicare and Medicaid Services: Sağlık hizmetlerine yönelik idari standartlar geliştirmektedir.

Health Level Seven, Inc.: HL7, tıbbi bilişim standardının geliştirilmesi ve sağlık bilişimindeki iletişim süreçlerinde standart oluşturmaktadır. US Department of Health and Human Services: Amerika devlet kuruluşu.İdari çerçevede geliştirdiği standardizasyon faaliyetleri ile bilinmektedir. HON Health On the Net Foundation: 1995 yılında İsviçre'de kurulan HON hasta hakları çerçevesinde hastalara yönelik gerçekleştirilmesi gerekli bilgi ve belge hizmetlerinin standardizasyonu hizmetleri ile öne çıkmaktadır. AMA American Medicine Association: Geliştirdiği kavramsal tıp dizinleri hizmeti ile önemlidir.

APA American Psychiatric Association: 'i aşkın üyesi ile APA, psikiyatri alanında uluslararası temsile sahip bir kuruluştur. Psikiyatri alanında geliştirdiği kavramsal tıp dizini hizmeti önemlidir. VNAA Visiting Nurse Association of America: VNAA, Hemşirelik alanında bilgi ve belge yönetimini kolaylaştırmaya yönelik geliştirdiği sınıflama sistemi çalışmaları önemlidir. NANDA North American Nursing Diagnosis Assocation: Hemşirelik alanında kavramsal dizin faaliyetleri vardır (Tunç, 2006).