Dersin içeri ğ i günlük muhasebe konuları dikkate alınarak hazırlanmı ş tır. (müfredat programı dikkate alınmamı ş tır)

2 MUHASEBE

DERS İ N İ ÇER İĞİ GİRİŞ TİCARET HAYATINDA KULLANILAN TEMEL BELGELER Fatura İrsaliye ve İrsaliyeli Fatura Serbest Meslek Makbuzu Gider Makbuzu Müstahsil (Üretici) Makbuzu Bordrolar Diğer Belgeler TİCARİ SENETLER Kambiyo Senetleri Bono (Emre Yazılı Senet) Çek TİCARİ DEFTERLER BEYANNAMELER Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi Muhtasar Beyanname Katma Değer Vergisi Beyannamesi Geçici Vergi Beyannamesi BEYANNAME VERME VE ÖDEME SÜRELERİ ÜCRET HESAPLAMASI

4 GİRİŞ Muhasebe nedir? Ticari faaliyetlerin defter ve belgelere parasal kaydını yapmak suretiyle işletmenin mali durumunu tespit ederek analizini sağlayan tekniğe “muhasebe” denir.

5 Muhasebe Tutma Zorunluluğunun Nedenleri Nelerdir? İki nedenle muhasebe tutulur: 1.Ticarethanenin gelir, gider, alacak, borç vb. mali (parasal) işlerini düzenli şekilde takip edebilme ihtiyacı, 2.Devletin, vergi, sigorta vb. gereksinimler nedeniyle çeşitli yasalarla defter tutulmasını zorunlu hale getirmiş olması.

6 TİCARET HAYATINDA KULLANILAN TEMEL BELGELER Fatura İrsaliye ve İrsaliyeli Fatura Serbest Meslek Makbuzu Gider Makbuzu Müstahsil (Üretici) Makbuzu Bordrolar Diğer Belgeler

7 TİCARET HAYATINDA KULLANILAN TEMEL BELGELER Devlet, kişilerin kazançlarını, vergi ödeme güçlerini belirleyebilmek için vergi yasaları ile bazı belgelerin düzenlenmesini zorunlu tutmuştur. Bu belgeler, ticaret hayatında yapılan alış-veriş vs. para hareketlerini ispata yarayan yazılı belgelerdir.

8 Ticari defterlere kaydedilecek tüm işlemlerin belgeye (fatura, fiş, bordro, müstahsil makbuzu vs.) dayanması gerekir. Belgesi olmadan ticari işlem yapılamaz. Belgesi olmayan işlem defterlere kaydedilemez. Ticari işlemlerin temel belgesi “fatura”dır. Diğer belgeler, “fatura” temel alınmak suretiyle yapılan işin niteliğine göre belirlenmiş olan belgelerdir.

9 FATURA Satılan mal veya yapılan iş karşılığında satılan malın veya yapılan işin, cinsini, miktarını, fiyatını, tutarını gösteren ve satıcı tarafından düzenlenerek alıcıya verilen ticari belgedir. Faturanın üzerinde bulunması gereken bilgiler: 1-) Satıcının adı soyadı, adresi, vergi (TC kimlik) numarası ve bağlı olduğu vergi dairesi.

10 2-) Alıcının adı soyadı, adresi, vergi (TC kimlik) numarası ve varsa bağlı olduğu vergi dairesi. 3-) Maliye Bakanlığı’nın mührü (anlaşmalı matbaalara bastırıldığı için bu mühür faturada hazır olarak bulunur.) 4-) Faturanın seri ve sıra numarası ve tarihi. 5-) Satılan malın veya yapılan işin cinsi, miktarı, fiyatı ve tutarı. 6-) Düzenleyenin (satıcının) imzası.

11

12 Açık fatura-kapalı fatura Yasalarımızda “açık fatura-kapalı fatura” diye bir düzenleme olmadığı halde, ticaret hayatının zaman içinde oluşan gelenekleri ile böyle bir kavram doğmuştur. “kapalı fatura”Tüccarlar bedeli peşin almışlarsa, imzayı faturanın alt tarafına atmışlar ve buna “kapalı fatura” adını vermişlerdir.

13 “açık fatura”Satılan malın bedeli peşin alınmamış ise (veresiye ise) faturada imzayı üst tarafa atmışlar ve buna da “açık fatura” demişlerdir. Bu uygulama zaman içinde yayılmış, kabul görmüştür. Günümüzde anlaşmazlık yaşanan alacakların kanıtlanmasında bu kavramın yeri ve önemi vardır.

14 Faturaların satışın yapıldığı tarihten itibaren en geç 10 gün içinde düzenlenmesi gerekir. En az iki nüsha düzenlenen faturanın bir nüshası satıcıda kalır, diğer nüshası alıcıya verilir. Satıcı, faturanın bir nüshasını alıcıya teslim ettiğini kanıtlamak zorundadır. Bunun için faturayı, ya imza karşılığında teslim edecek, yada noter kanalı ile gönderecektir. Faturayı alan alıcı, 8 gün içinde faturaya ve faturanın içeriğine itiraz edebilir. Aksi takdirde faturayı kabul etmiş sayılır.

15 Bu fatura bir “açık fatura” ise, kişi kendisine teslim edildiği kanıtlanan ve 8 gün içinde itiraz etmediği bu açık fatura nedeni ile borçlanmış kabul edilir ve buna dayanarak kendisine karşı icra takibi yapılabilir veya mahkemede alacak davası açılabilir. Bu durumda fatura borcunu ödediğini ispat etmek yükümlülüğü artık alıcıya geçer. Ödediğini ispat edemez ise fatura bedelini ödemek zorunda kalır.

16 İRSALİYE VE İRSALİYELİ FATURA “irsaliye”Satışı yapılmış ancak henüz faturası düzenlenmemiş mallar bir yerden başka bir yere sevk edilecekse (gönderilecekse) düzenlenen belgeye “irsaliye” denir. “irsaliyeli fatura”Eğer sevk edilecek malların faturası da kesilmiş ise bu kez düzenlenecek olan belgeye “irsaliyeli fatura” denir. İrsaliyenin amacı;İrsaliyenin amacı; ülke içindeki mal sevk ve hareketlerinin kontrol edilmesi suretiyle fatura düzeninin kurulmasının sağlanmasıdır.

17 İrsaliye tüm yönleri ile faturaya benzer. Ancak fiyat ve tutar belirtilmez. İrsaliye en az üç nüsha düzenlenir. Bir nüshası alıcıya, bir nüshası malı taşıyana verilir. Son nüsha da satıcıda kalır.

19 SERBEST MESLEK MAKBUZU Kazancı sermayesinden ziyade mesleki eğitim, deneyim, bilgi ve becerisine dayanan ve bir işverene bağlı olmaksızın serbest çalışan avukat, mühendis, mimar, muhasebeci, doktor gibi kişilerin mesleği serbest meslektir.

20 Bu kişiler, serbest meslek faaliyetleri nedeniyle elde ettikleri kazançlar için fatura yerine geçmek üzere makbuz keserler. Buna serbest meslek makbuzu denir.

21 GİDER MAKBUZU Deftere tabi vergi yükümlülerinin, kazançları basit usulde vergilendirilen ya da vergiden muaf olanlara yaptıkları hizmetler veya aldıkları mallar için düzenleyip verdikleri ticari belgedir. (Diğer belgeler malı satan veya hizmeti yapan tarafından düzenlenirken, burada durum tersine çevrilmiştir.)

22 MÜSTAHSİL (ÜRETİCİ) MAKBUZU Gerçek usulde vergiye tabi olmayan (deftere tabi olmayan) ve tarım ve hayvancılıkla uğraşan üreticilerin sattıkları ürünler nedeniyle elde ettikleri gelirlerin belgelenmesi ve vergilendirilebilmesi amacıyla malı satın alanlarca düzenlenip müstahsile verilen ticari belgedir.

23 Örneğin; mandıraya süt veren, kabzımala meyve sebze satan üreticilere, bu ürünleri satın alanlarca serbest meslek makbuzu düzenlenerek verilir.

24 BORDROLAR İşçilere ödenen ücretlerin ve bu ücretlerle ilgili ayrıntıların gösterildiği belgelerdir. Ücret işçiye elden ödenmişse bordroya imzasının alınması gerekir. Ayrıca işveren veya temsilcisi tarafından da imzalanır.

25 DİĞER BELGELER Ticaret hayatında ayrıca, adisyon, giriş ve yolcu bileti gibi çeşitli başka belgeler de kullanılır.

26 TİCARİ SENETLER Kambiyo Senetleri Bono (Emre Yazılı Senet) Çek

27 TİCARİ SENETLER “Senet”, bir alacak hakkının varlığını kanıtlamaya yarayan ve borçlu tarafından imzalanıp alacaklıya verilen yazılı belgedir. “Ticari senetler” ise, ticaret hayatının gereklerine ve ticari yasalara göre hazırlanmış ve bu yasaların gerektirdiği belli unsurları taşıyan senetlerdir.

28 KAMBİYO SENETLERİ Ticari senetlerin bir alt türü olan ve ticaret hayatında çok yaygın ve önemli bir yere sahip olan kambiyo senetleri üç tanedir. Bunlar; Bono, Çek, Poliçe’dir. Ülkemizde bono ve çek çok yaygın bir kullanıma sahiptir. Uygulamada “senet” denildiğinde genellikle “bono” kastedilmiş olur.

29 Kambiyo; dolaşım, değişim, ciro yolu ile devredilebilme, elden ele gezme anlamına gelir. Ciro; bir ticari senedi elinde bulunduran kişinin arka yüzünü imzalayarak senedi ve senedin temsil ettiği alacak hakkını bir başka kişiye devretmesi anlamına gelir. Cironun iki türü vardır. Senedin kime ciro edildiği yazılarak ciro işlemi yapılmış ise buna “tam ciro” denir. (Örnek: Ali Gül’e ciro ettim. İmza: Veli Gül.)

30 Kime ciro edildiği belirtilmeden imzalanıp ciro edilmişse buna “beyaz ciro” denir. (Örnek: Ciro ettim. İmza: Veli Gül - veya sadece imza atılarak yapılan ciro.)

31 BONO (EMRE YAZILI SENET) Belli miktardaki bir paranın kayıtsız şartsız ödenmesi vaadini içeren kambiyo senedi türüdür. Bir senedin “bono” sayılabilmesi için taşıması gereken 5 (beş) zorunlu unsur vardır. Bunlar; 1-) “Bono” veya “emre yazılı (muharrer) senet” sözü.

32 2-) Bir miktar “para”nın “kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi”. 3-) Kime veya kimin emrine ödenecekse (lehtar) onun adı ve soyadı. 4-) Düzenleme (tanzim) tarihi. 5-) Düzenleyenin imzası.

33 Protesto: Bono ya da poliçe’nin ödenmesi için noter aracılığı ile borçlu (ya da borçlulara) yazılı uyarı (ihtar) gönderilmesidir. Senedin vadesinden itibaren 2 iş günü içinde yapılabilir. Ciro edilmemiş senetler için protestoya gerek yoktur (ciro edenlere karşı hak talep edebilmek için protesto gerekir.)

34 ÇEK Düzenleyen (keşideci) tarafından, bankaya (muhataba) hitaben yazılan ve kendisine gelen kişiye (hamil-lehdar) belli bir miktar paranın ödenmesini emreden kambiyo senedidir. Ülkemizde çekler bankalar tarafından bastırılıp verilir. Bankada çek ile işleyen ticari mevduat hesabı bulunan kişiler aldıkları boş çek defterlerine çek yazarak kendi hesaplarındaki paranın çeki bankaya ibraz eden (sunan) kişiye ödenmesini emrederler.

35 Ülkemizde çekler bir ödeme ya da “kredi” aracı olarak kullanılır. Bono’nun aksine çeklerde “düzenleyen, muhatap ve lehtar” (çek veren, çek alan ve banka) olmak üzere 3 taraf vardır.

36 Çeklerde bonolardan farklı olarak “vade” olmaz. Çekte sadece bir tek tarih vardır. O da “düzenleme” (keşide) tarihidir. Ancak uygulamada “ileri tarihli çek” verilebilmektedir. Gerçekte çekin düzenlendiği tarihten daha ileri bir tarih yazılarak, çek bedelinin yazılan bu tarihte ödenmesi vaat edilmekte ve bu şekilde çekler bir kredi aracı olarak kullanılmaktadır.

37 Çeklerin keşide tarihinden itibaren “10 gün” içinde bankaya sunulması gerekir. (Ödeme yeri ile keşide yeri aynı yer ise 10 gün, farklı yerlerse 30 gün) Bu süre geçtikten sonra çek hükmünü yitirir. Çekin bankaya sunulduğu tarihte karşılığı yoksa, banka görevlilerince arka yüzüne “karşılıksızlık şerhi” denilen ve çekin karşılığının bulunmadığını bildiren yazı yazılır.

38 Bu yazı yazdırılmamış ise kambiyo hukuku kurallarına dayalı icra takibi yapılamaz ve ayrıca karşılıksız çek suçu nedeniyle sanığın cezalandırılması için Savcılığa şikayet süresi geçmiş olur. Savcılığa şikayet üzerine karşılıksız çeki imzalayan sanık hakkında “kamu davası” açılır. Gerek icra takibi açmak gerekse Savcılığa şikayet için karşılıksızlık şerhinin yazıldığı tarihten itibaren “6 ay” içinde müracaat edilmelidir.

39 TİCARİ DEFTERLER Türk Ticaret Kanunu, Vergi Kanunları ve ilgili diğer kanunlar uyarınca, ticaretle uğraşanlar bazı ticari defterleri tutmak zorundadırlar. Defter tutma zorunluluğu yönünden ticaretle uğraşanlar iki ana grupta toplanmıştır. Bunlar; Birinci sınıf tacirler, İkinci sınıf tacirler.

40 Birinci Sınıf tacirler; Envanter ve Bilanço Defteri, Yevmiye (günlük) Defteri, Defter-i Kebir (Büyük Defter), İkinci Sınıf tacirler ise; İşletme Hesabı Defteri, Günlük Perakende Satış ve Hasılat Defteri tutarlar.

41 Ticari defterler, tutulacakları yıldan önceki ayda notere onaylatılır. Noter defterin tüm sayfalarını numaralandırır ve mühürler. Ticari defterlerin yasalarda temel kuralları belirtilmiş olan kendine özgü ve muhasebe tekniğine uygun bir tutuluş şekli vardır. Yapılan yanlışlar da yine muhasebe tekniği kurallarına uygun olarak düzeltilir. Silinti kazıntı yapılmaz, sayfa koparılmaz, ilave edilemez. Mürekkepli kalem ya da yazı makinesi veya bilgisayar yazıcısı ile tutulabilir.

42 Ticari defterler, ait oldukları yılı izleyen yıldan itibaren Vergi Usul Kanunu’na göre 5 yıl, Türk Ticaret ve Sosyal Güvenlik Kanunlarına göre ise 10 yıl süre ile saklanmak zorundadır.

43 BEYANNAMELER Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi Muhtasar Beyanname Katma Değer Vergisi Beyannamesi Geçici Vergi Beyannamesi

44 BEYANNAMELER Beyan, bildirmek anlamına gelir. Vergi ile ilgili konuların önceden vergi dairesince düzenlenmiş formlara (beyannamelere) yazılarak belli zamanlarda vergi dairesine yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Günümüzde bu bildirim, elektronik ortamda da yapılabilmektedir. En yaygın kullanımı olan beyanname türleri ve verilme zamanları aşağıdaki gibidir.

45 Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi Bir takvim yılına ait kazançlar bir sonraki yılın Mart ayının 25. günü akşamına kadar beyan edilir. Verginin ilk taksidi Mart, ikinci taksidi Temmuz ayında ödenir.

46 Muhtasar Beyanname Bir aya ait vergilerin beyannamesi bir sonraki ayın 23. günü akşamına kadar verilir. Vergiler 26. günü akşamına kadar ödenir.

47 Katma Değer Vergisi Beyannamesi Bir aya ait vergilerin beyannamesi, bir sonraki ayın 24. günü akşamına kadar verilir. Vergiler 26. günü akşamına kadar ödenir.

48 Geçici Vergi Beyannamesi Geçici Vergi beyannamesi üç ayda bir verilir. Mayıs, Ağustos, Kasım ve Şubat aylarının 14. günü akşamına kadar verilir. Vergiler aynı ayların 17. günü akşamına kadar ödenir.

04 NİSAN 2007 TARİHİNDEN İTİBAREN BEYANNAME VERME VE ÖDEME SÜRELERİ Beyannamenin Adı Beyan Verme Süresi 1. Taksit Ödeme Süresi 2. Taksit Ödeme Süresi Açıklama GELİR VERGİSİ BEYANNAME- Sİ (Basit Usul Beyanı İçin) Şubat Ayının Başından 25. Günü Akşamına Kadar Şubat Ayı Sonuna Kadar Haziran Ayı Sonuna Kadar 5615 S.K. 10.Madde GELİR VERGİSİ BEYANNAME- Sİ (Gerçek Usul Beyanı İçin) Mart Ayının Başından 25. Günü Akşamına Kadar Mart Ayı Sonuna Kadar Temmuz Ayı Sonuna Kadar 5615 S.K. 10. Madde

Beyannamenin Adı Beyan Verme Süresi 1. Taksit Ödeme Süresi 2. Taksit Ödeme Süresi Açıklama KURUMLAR VERGİSİ BEYANNAME- Sİ Nisan Ayının Başından 25. Günü Akşamına Kadar Nisan Ayı Sonuna Kadar (Tamamı) 4842 Sayılı Kanunla 01/01/2004'den itibaren S.K. 14.Madde GEÇİCİ VERGİ BEYANNAMESİ (01-03 Dönemi) 14 Mayıs Akşamına Kadar 17 Mayıs Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde GEÇİCİ VERGİ BEYANNAMESİ (04-06 Dönemi) 14 Ağustosa Kadar 17 Ağustos Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde GEÇİCİ VERGİ BEYANNAMESİ (07-09 Dönemi) 14 Kasıma Kadar 17 Kasım Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde

Beyannamenin Adı Beyan Verme Süresi 1. Taksit Ödeme Süresi 2. Taksit Ödeme Süresi Açıklama GEÇİCİ VERGİ BEYANNAMESİ (10-12 Dönemi 14 Şubata Kadar 17 Şubat Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde MUHTASAR BEYANNAME (Aylık Olanlar) Ertesi Ayın 23. Günü Akşamına Kadar Beyanname Verecekleri Ayın 26’sı Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde MUHTASAR BEYANNAME (3 Aylık Olanlar, Dönemi) 23 Nisan Akşamına Kadar 26 Nisan Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde MUHTASAR BEYANNAME (3 Aylık Olanlar, Dönemi) 23 Nisan Akşamına Kadar 26 Nisan Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde

Beyannamenin Adı Beyan Verme Süresi 1. Taksit Ödeme Süresi 2. Taksit Ödeme Süresi Açıklama MUHTASAR BEYANNAME (3 Aylık Olanlar, Dönemi) 23 Temmuz Akşamına Kadar 26 Temmuz Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde MUHTASAR BEYANNAME (3 Aylık Olanlar,07-09 Dönemi) 23 Ekim Akşamına Kadar 26 Ekim Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde MUHTASAR BEYANNAME (3 Aylık Olanlar, Dönemi) 23 Ocak Akşamına Kadar 26 Ocak Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde K.D.V. BEYANNAMESİ (Aylık Olanlar) Takip Eden Ayın 24.Günü Akşamına Kadar Beyanname Verecekleri Ayın 26’sı Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde

Beyannamenin Adı Beyan Verme Süresi 1. Taksit Ödeme Süresi 2. Taksit Ödeme Süresi Açıklama BANKA VE SİGORTA MUAMELE VERGİSİ BEYANNAMESİ Ertesi Ayın 15. Günü Akşamına Kadar DAMGA VERGİSİ BEYANNAMESİ Ertesi Ayın 23’üncü Günü Akşamına Kadar Ertesi Ayın 26’ıncı Günü Akşamına Kadar 5615 S.K. 10.Madde (Vuk 371 Genel Tebliği) VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ BEYANNAMESİ Ölüm Türkiye’de, mükellefleri de Türkiye’de ise, 4 ay; Ölüm Türkiye’de mükellefleri yurtdışında ise, 6 ay; Ölüm yurt dışında mükellefleri Türkiye’de ise, 6 ay; Ölüm yabancı bir ülkede mükellefleri ölümün olduğu ülkede ise, 4 ay, Başka bir yabancı ülkede ise 8 ay içinde verilir. Diğer intikallerde bir ay içinde verilir. Çekiliş ve yarışmalarda ve futbol müsabakalarına ait müşterek bahislerde takip eden ayın 20’inci günü akşamına kadar verilir. Mayıs ve kasım aylarında her yıl iki taksit de olmak üzere üç yıl da ödenir.

ÜCRET HESAPLAMASI Aylık brüt ücreti TL olan bir işçinin ücret hesaplamasını yapınız. (İşyeri tehlike derecesi 2’dir.) A-) BRÜT ÜCRET…………………………………….: tl 1-) Sigorta İşçi Primi Kesintisi……………………...: 140-tl (Brüt Ücret’in % 14’ü dür.) 2-) İşsizlik Sigortası İşçi Payı…………………….…: 10-tl (Brüt Ücretin % 1’i dir.) B-) GELİR VERGİSİ MATRAHI……………………..: 850-tl (Brüt ücret – İşçi sigorta kesintileri) 3-) Gelir Vergisi (850 x 0,15)……………………….: 127,50-tl (GV Matrahı’nın % 15’i dir.) 4-) Damga Vergisi (1.000 x 0,006)………………….: 6-tl (Brüt ücretin % 06’sı dır.)

C-) KESİNTİLER TOPLAMI…………….....: 283,50-tl ( ,50+6 =283,50-tl) D-) NET ÜCRET (Brüt ücret-kesintiler)……: 716,50-tl (1.000 – 283,50 = 716,50-tl) E-) ÜCRETE YAPILAN İŞVEREN KATKILARI: 5-) Sigorta İşveren Payı (1.000 x 0.20)…..: 200-tl (Brüt Ücretin % 20’si) 6-) İşsizlik Sigortası İşveren Payı…… : 20-tl (Brüt Ücretin % 2’si) (1.000x0,02) F-) İŞÇİNİN İŞVERENE MALİYETİ……...: tl (Brüt Ücret + işveren katkıları) ( )