YAŞLI POPULASYONUNDA AKILCI İLAÇ KULLANIMI Yrd. Doç. Dr. Necla Benlier SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji ABD

Yaşlıda İlaç Tedavisini Etkileyen Faktörler Hastalıkların ortaya çıkışında ve bildirilmesinde farklılıklar Komorbidite ve polifarmasi Kr hastalıklar- uzun süreli ilaç kullanımı Yaşlanmayla m.g. değişiklikler Uyum İlaç yan etkilerine yatkınlığın artması

Esengen Ş ve ark. Geriatri 2000;3:6-10 Türkiye’de huzurevinde yapılan bir çalışma; En az 1 ilaç; ♀= %94 ♂= %80:4 Ortalama reçeteli ilaç ♀ 3.59 ♂ 2.39 Reçetesiz ilaç  %14.6

İlaç Yan Etkisi 10-30 yaş  % 3 70-90 yaş  %14-19 Hastaneye başvuran yaşlıların %28’inde sebep ilaçla ilgili Bunların %70’i ilaç yan etkisi Manesse CK, et al. Age Aging 2000; 29:35-39

İlaç Yan Etkisi (Gurwitz JH. Am J Med 2005) 1247 kişi, sürekli bakım hastanesi İlaç yan etkisi %78 Önlenebilir yan etki %42 En sık yan etki: Yan etkisi olan ilaçlar: -Nöropsikiyatrik -Warfarin -GİS -Atipik antipsikotik -Kanamalar -Loop diüretikleri -Renal/elektrolit bzk -Benzodiazepin -Metabolik/endokrin -Opioidler -ACEİ

İlaç sayısı  yan etki 2 ilaç  %4, 5 ilaç  %7 10 ilaç  %24 Önlenebilen yan etkiler %59 Reçeteleme hataları doz hatası%48 yanlış ilaç seçimi%38 bilinen ilaç etkileşimi%12 %80 Takip hataları

İlaç Yan Etkisi (Gurwitz JH. JAMA 2003) Ambulatuvar hastalarda ilaç yan etkisi %27.6 -reçeteleme%58.4 -tedavi takibi%60.8 -hasta uyumu%21 Önlenebilen ilaç yan etkileri KV ilaçlar %24.5 Diüretikler %22.1 Nonopioid analjezikler %15.4 Hipoglisemik ajanlar %10.9 Antikoagulanlar %10.2

Yaşlılarda uygun olmayan ilaç kullanım sıklığı % 12-40 Simon SR. J Am Geriatr Soc 2005 Zhan C. JAMA 2001 Sloane PD. J Am Geriatr Soc 2002

Tablo 2. Yaşlılarda en sık rastlanan ve tehlikeli olabilecek advers ilaç reaksiyonları İlaç Advers Reaksiyon ANALJEZİKLER Nonsteroidal antiinflamtuvar ilaçlar Narkotik analjezikler Gastrik iritasyon ve ülserler, kronik kan kaybı, anemi Konstipasyon ANTİBİYOTİKLER Aminoglikozidler Diğer antibiyotikler Böbrek yetmezliği, işitme kaybı Diare ANTİPARKİNSONİEN İLAÇLAR Dopaminerjik ajanlar (bromokriptin, lisurid) Antikolinerjikler (biperiden, triheksifenidil) Bulantı, deliryum, hallusinasyonlar, postural hipotansiyon Ağız kuruluğu, konstipasyon, üriner retansiyon, deliryum KARDİYOVASKÜLER İLAÇLAR Anjiotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri Antiaritmikler Antikoagülanlar Antihipertansifler Kalsiyum kanal blokerleri Diüretikler Digoksin Nitratlar Statinler Öksürük, böbrek fonksiyonlarında bozulma Pulmoner toksisite, bradikardi, hipotansiyon (amiodaron); diare (kinidin); üriner retansiyon (dizopiramid) Kanama Hipotansiyon Miyokard kontraktilitesinde azalma, ödem, konstipasyon Dehidratasyon, hiponatremi, hipokalemi, inkontinans Aritmiler, bulantı, anoreksi Hipotansiyon Miyopati, hepatotoksisite HİPOGLİSEMİK AJANLAR İnsülin Oral hipoglisemikler Hipoglisemi Ödem (glitazonlar); diare (metformin) ALT ÜRİNER SİSTEM İLAÇLARI Antimuskarinikler α-blokerler Ağız ve göz kuruluğu Postural hipotansiyon PSİKOTROP İLAÇLAR Antidepresanlar Antipsikotikler Kolinesteraz inhibitörleri Lityum Sedatif-hipnotikler Bulantı, kusma, diare, ajitasyon, seksüel disfonksiyon, antikolinerjik yan etkiler (ağız kuruluğu, konstipasyon, üriner retansiyon, deliryum) Sedasyon, hipotansiyon, ekstrapiramidal hareket bozuklukları Bulantı, diare Halsizlik, tremor, bulantı, deliryum Aşırı sedasyon, deliryum, yürüme bozuklukları ve düşme DİĞERLERİ Bifosfonatlar (alendronat, risedronat) Teofilin, aminofilin Karbamazepin Simetidin Terbutalin Özofagusta ülserasyon Gastrik iritasyon, aritmiler Anemi, hiponatremi, nötropeni Mental durum değişiklikleri Tremor

Yan etkileri kolaylaştıran faktörler Reçeteli-reçetesiz ilaç kullanımında ↑ Uyum güçlükleri Farmakolojik özellikler Dağılım volümünde değişiklik Renal ekskresyonda bozulma Hepatik metabolizmada bozulma

İLAÇ FARMAKOLOJİSİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER I. YAŞLANMA İLE SİSTEMLERDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER II. İLAÇ FARMAKOKİNETİĞİNDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER

FARMAKOKİNETİK DEĞİŞİKLİKLER Emilim Presistemik eliminasyon Dağılım ve proteine bağlanma Metabolizma Atılım Reseptör duyarlılığı

Proteine yüksek oranda bağlanan ilaçlar Kardiyak ilaçlar Propronalol, kinidin, nifedipin, diltiazem, verapamil, amiodaron, prazosin Diüretikler Klortalidon, spironolakton OAD’ler Glipizid, tolbutamid Psikoaktifler Amitriptilin, nortriptilin, fluoksetin, klorpromazin, haloperidol Antibiyotikler Doksisilin, ketokanozol Antienflamatuar Naproksen, fenoprofen, ibuprofen, ASA Diğerleri Warfarin, sisplatin,klorofibrat, fenitoin, klordiazoksid

İlaç Metabolizmasının Değişmesi Hepatik enzim seviyelerinde azalma (Sitokrom P-450) Propranolol Meperidin Verapamil Nitrat Asetaminofen Trisiklik antidepresan İlaç seviyeleri artar Faz I metabolizmasında azalma Fenitoin Benzodiazepin Warfarin İlaç seviyeleri artar

Yaşlıda böbrekten atılımı azalan ilaçlar GRUP İLAÇLAR ANTİBİYOTİKLER Amikasin, gentamisin, streptomisin, tobramisin KARDİYOVASKÜLER İLAÇLAR Kaptopril, digoksin, enalapril, lisinopril, prokainamid, kinapril DİÜRETİKLER Amilorid, furosemid, hidroklorotiazid, triamteren DİĞERLERİ Amantadin, klorpropamid, simetidin, lityum, ranitidin

Adverse İlaç Reaksiyonları İlaç yan etkisi İlaç- ilaç etkileşimi İlaç- hastalık etkileşimi İlaç- yiyecek etkileşimi İlaç toksisitesi

Polifarmasi Yaşlıda polifarmasi %23-39 Tedavide en az bir gereksiz ilacın olması Klinik olarak gerekli olandan daha fazla ilacın kullanılması İlaç sayısı > 5 Yaşlıda polifarmasi %23-39

Reçeteleme Prensipleri Mutlaka tanı konmalı, semptoma yönelik tedaviden kaçınılmalı Tanı kesin değilse ilaç kesilmeli (psikotroplar) Uzun zamandır kullanılan ilaçların probleme neden olmayacağı düşüncesi yanlıştır Her muayenede ilaçlar düzenli olarak gözden geçirilmeli

Reçeteleme Prensipleri İlaç kullanım ve alışkanlıkları dikkatle sorgulanmalı Küçük dozda başla, yavaş artır, yeterli doza çık Tedavi şeması basit olmalı ve sık sık kontrol edilmeli Her yeni ilacın yeni sorunlar yaratabilir Reçeteleme kaskatından kaçınılmalı “Tek hastalık, tek ilaç, günde bir kez” prensibi

“ Start small, go slow !! ”

TEŞEKKÜRLER