2. BÖLÜM EROZYON VE HEYELANIN YER KABUĞUNA ETKİSİ AMAÇLAR Bu bölümde erozyon ile heyelan arasındaki farkı, erozyonun ve heyelanın gelecekte yol açabileceği sonuçların neler olabileceğini öğreneceğiz. Ayrıca, toprağı erozyonun olumsuz etkilerinden korumak için neler yapılması gerektiğini öğreneceğiz. KAVRAMLAR ve TERİMLER Erozyon Heyelan (toprak kayması)

Erozyon ve heyelan Eğimli arazilerde şiddetli yağmur yağdığında biriken su aşağıya doğru akar. Akan suyun rengine bakıldığında suyun renginin bulanık olduğu görülür. Bunun nedeni akan suyun toprağı da taşımasıdır. Bu şekilde önemli miktarda verimli toprak, akarsularla taşınmaktadır. Toprağın en verimli olan üst kısmının yağmur, sel ve rüzgâr gibi etkenlerle aşınarak başka yerlere taşınmasına erozyon denir.

Fareyi sağ tıkla oynatı tıkla

Bunun nedeni akan suyun toprağı da taşımasıdır. Bu şekilde önemli miktarda verimli toprak, akarsularla taşınmaktadır. Fareyi sağ tıkla oynatı tıkla

Akarsuların hızı yavaşladığında taşımış olduğu toprağı bırakır Fareyi sağ tıkla oynatı tıkla

Erozyonun bilinen başlıca nedenleri; hatalı tarım uygulamaları (yanlış sulama, yanlış otlatma ve toprağın yanlış sürülmesi gibi), kıyı bölgelerinin plansız kentleşmesi ve turizm amaçlı kullanılması, çölleşme, ormanların tahrip edilmesi ve orman yangınlarıdır. Meraların tarıma açılması. Erozyon, kurak ve bitki örtüsünden yoksun olan arazilerde daha sık görülür. Çünkü bitkiler, derin kökleri yardımıyla toprağı sıkı sıkıya tutarak toprağın taşınmasını engeller.

Erozyonun yol açabileceği olumsuz sonuçlar şunlardır: Verimli tarım arazilerinin kaybedilmesine ve toprağın verimsizleşmesine neden olur. Toprağın verimsizleşmesi ile birlikte tarımsal üretimin düşmesine neden olur. Bitki örtüsünü zayıflatır. Barajları toprakla doldurarak barajların su tutma kapasitelerini azaltır. Su kaynaklarının kirlenmesine neden olur. Doğal denge bozulduğu için birçok bitki ve hayvan türü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Dünyada 110 ülke erozyon nedeniyle çölleşme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Ülkemizde ise tarım alanlarının yaklaşık %59’u, orman alanlarının yaklaşık %54’ü, meraların ise yaklaşık %64’ü erozyon tehdidi altındadır. Erozyon, ülkemizde en fazla İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde meydana gelmektedir.

Heyelan (toprak kayması) ise eğimi fazla olan yamaçlarda yer çekimine bağlı olarak yamacın kayarak yer değiştirmesidir. Eğimin fazla olması, aşırı yağmur ve sel heyelan riskini artırır. Ayrıca depremler, bilinçsiz olarak açılan sulama kanalları ve yol yapımı sırasında yamacın dengesinin bozulması heyelanı artırır. Heyelan, Türkiye’de özellikle coğrafi özellikleri nedeniyle Doğu Karadeniz sahil şeridinde yaygın olarak görülmektedir. Heyelan, can ve mal kaybına neden olduğu için doğal afet olarak değerlendirilmektedir.

Fareyi sağ tıkla oynatı tıkla

Erozyonun zararlı etkilerinin yanında az da olsa doğal yaşama katkısı da vardır. Eğer erozyon yoluyla taşınan mineraller olmasaydı Çukurova, Çarşamba, Bafra gibi verimli ovalarımız olmayacaktı. Ayrıca, deniz canlılarının büyük çoğunluğu erozyon sonucu ırmaklardan denize taşınan organik besinleri tüketerek yaşamlarını sürdürmektedir. Erozyon ile heyelan farklı olaylardır. Erozyon ve heyelan arasındaki temel farklar şunlardır:

Ormanları korumalıyız.

Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) erozyon ve doğal koruma alanında çalışmalar yapan uluslararası bir kuruluştur. Ülkemizde ise Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) bu tür çalışmalar yapan ulusal bir kuruluştur. Bu kuruluşlar, özellikle sürdürülebilir bir çevre için nelerin yapılması gerektiği konusunda toplumu bilinçlendirmeyi amaçlamaktadır. Heyelandan korunmak için; heyelanlı bölgelerden uzak durulmalı, bu bölgelere ev yapılmamalı ve yerleşilmemelidir. Ayrıca heyelan riski taşıyan bölgeler için yol yapımına dikkat edilmeli ve bu bölgelerin dengesi bozulmamalıdır.

Etkinlik 7.4. Bitkiler Erozyonu Önler mi? 2 adet alüminyum tepsi 1 adet pet şişe 2 adet tahta takoz Çeşme suyu Bahçe toprağı Çimli toprak İğne 2 adet kova İğne ile pet şişeyi delerken öğretmenimizden yardım alalım. Eldivenlerimizi takmayı unutmayalım! Bu deneyi sınıfça birlikte yapalım. İki alüminyum tepsiden birincisine tepsiyi dolduracak şekilde bahçe toprağı, diğerine de eşit miktarda çimlendirilmiş toprak koyalım. Topraklara eğim vermek için tepsilerin altına eşit büyüklükteki takozları yerleştirelim.

İğne yardımı ile pet şişenin dibine delikler açalım. Tepsilere, dibini deldiğimiz şişe yardımı ile aynı yükseklikten ve eşit miktarda su dökelim. Tepsilerden akan suları kovalarda toplayalım. Yapmış olduğumuz deneyi dikkate alarak aşağıdaki tabloda yer alan soruları cevaplayalım.

Elde edilen sonuçları sınıfça tartışalım Bitki olan daha az su ve çamur. Bitki olmayanda daha çok su ve çamur oldu Bitki örtüsünün erozyonu önlediğini ispatlamak için. Eğimlerin aynı olduğunu göstermek için. Erozyona,bitki örtüsünün etkili olduğunu söyleyebiliriz

Etkinlik 7.5. Erozyonu engelleyebilir miyiz? Etkinlik 7.4. ‘teki araç ve gereçleri kullanarak yeni bir deney yapalım. Her iki tepsiye de tepsileri dolduracak şekilde eşit miktarda toprak koyalım. Topraklara eğim vermek için tepsilerin altına eşit büyüklükteki takozları tekrar yerleştirelim. Bir çubuk (veya kalem) yardımıyla tepsilerdeki topraklardan birine eğime dik, ikincisine de eğime paralel yarıklar açalım. Hazırladığımız topraklara ilk deneyde kullandığımız pet şişe yardımıyla aynı yükseklikten ve eşit miktarda su dökelim. Tepsilerden akan suları kovalarda toplayalım. Yapmış olduğumuz deneyi dikkate alarak aşağıdaki tabloda yer alan soruları cevaplayalım.

Elde edilen sonuçları sınıfça tartışalım Biriken su ve kumun aynı olduğu. Eğime dik ve paralel sürmenin etkisini gözlemek için. Farklı olarak verseydik deneyin sonucuna ulaşamazdık Bulunulduğu ortamın eğimine, dik ve paralel sürmenin erozyonu etkilediğini söyleyebilir miyiz

Fareyi sağ tıkla oynatı tıkla

Öğrendiklerimizi değerlendirelim 1) Numaralandırılmış yerlerdeki fotoğrafları kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım.

A) Hangisi ya da hangileri erozyonu önlemede, eğimli yamaçlarda toprağın doğru sürüldüğünü göstermektedir? Açıklayalım B) Hangisi ya da hangileri taraçalama (teraslama) yöntemine örnek olarak verilebilir? Açıklayalım C) Hangisi ya da hangileri erozyonun ortaya çıkardığı sonuçları göstermektedir? Açıklayalım ,2,6 ve 7. 6 ve 7. 4,5,8 ve 9.

2) Bir bölgede yoğun olarak erozyon meydana geliyorsa bu bölgenin bitki örtüsü, toprak ve yeryüzü koşulları hakkında neler söylenebilir? ) Yandaki fotoğrafta gördüğümüz ortam, her yıl erozyon sonucu toprak kaybetmektedir. Bu bölgeyi kurtarmak için ne gibi önlemler alınmalıdır? Almamız gereken önlemleri nedenleriyle birlikte aşağıdaki tabloya yazalım. Bitki örtüsü azalmıştır, toprak çoraklaşmış ve çölleşmiştir Ve yeryüzü eğimlidir.

Ağaçlandırma. Ağaçlar toprağı kökleriyle erozyonu önler. Teraslama yapmalıyız Teraslar toprak kaybını önler Eğime dik olarak havuzlar yapılmalı. Yapılan havuzlarda taşınan toplar ve tarım yapabiliriz. resim 2 ….. ………. …………. ……... ………….. ……. …………. …………...

Toprakların yanlış kullanımı, ormanların yok edilmesi ve meraların tahrip edilmesi gibi üç temel nedenle su ve rüzgarın toprağı aşındırmasıdır. Yukarıda açıklaması yapılan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğal Anıt B) Kayaç C) Erozyon D) Heyelan

Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin söylediği etkenler erozyona sebep olur? A) Yalnız Ömür B) Ömür ve Handan C) Handan ve Cemil D) Ömür, Handan ve Cemil

Yukarıda erozyona sebep olan üç temel olay X, Y, Z ile gösterilmiştir. Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi X, Y, Z yerine gelemez? A) Çıplak alanların ağaçlandırılması B) Ormanların yok edilmesi C) Toprağın yanlış kullanılması D) Meraların tahrip edilmesi

Gülsen Öğretmen'in sorusuna aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru cevap vermiştir?

Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Erozyon ve heyelan farklı olaylardır. B) Erozyonu engellemek için çıplak alanlar ağaçlandırılmalıdır. C) Bitki örtüsünü korumak erozyonu engeller. D) Heyelan genellikle ormanlarda gerçekleşir.

Bitki örtüsü korunmalıdır. Toprak eğime dik olarak sürülmelidir. Çıplak alanlar ağaçlandırılmalıdır. Eğimli arazilerde taraçalama yapılmalıdır. Baraj göllerinin yamaçları ağaçlandırılmalıdır. Yukarıda verilenlerden kaç tanesi toprağı, erozyonun olumsuz etkilerinden korumak için yapılır? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5

Eğimli arazilerde toprağın önüne basamaklı setler kurulması yöntemini yukarıdaki öğrencilerden hangisi doğru söylemiştir? A) Suat B) Ela C) Kibar D) İdil

Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) veya yanlış (Y) olup olmadığını araştıran Mete aşağıdakilerden hangisini seçerse doğru yapmış olur?