BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi 5: Tıbbi bilginin organizasyonu Sınıflama sistemleri ve konu başlıkları NLM Classification, MeSH Nazan Özenç Uçak

TIP ALANINDA SINIFLAMA National Library of Medicine Classification (NLM) Boston Medical Library Classification (BML) Library of Congress Classification (LC) Dewey Decimal Classification (DDC) Universal Decimal Classification (UDC) BLISS Classification Barnard Classification Cunningham Classification

NLM Classification 1951 yılında NLM tarafından oluşturulmuştur. 1958 yılında “NLM Classification” adı altında ve 2.ed. olarak yayımlandı. 1968 3. ed., 1978 4. ed., 1994 5.ed., 1999 revize edildi. 2002 elektronik ortamda yayınlanmaya başladı. Yıllık olarak gözden geçirilmektedir.

NLM Sınıflamanın özellikleri Alfanumerik sistemde hazırlanmıştır. Konu başlıkları harf, alt bölümler için numaralar kullanılır. Cutter numaraları için “Cutter-Sanborn 3” kullanılmaktadır. Basılı olmayan materyal için cutter tablosu yerine materyali belirten semboller kullanılır. (Ör. SL slayt, VC video gibi). MeSH terminolojisi ile uyumludur.Konu sınıflamasında MeSH ağaç yapısı kullanılmaktadır. LC sınıflama sistemine uyumludur. LC sınıflama sisteminde kullanılmamış olan QS-QZ ve W-WZ kodları kullanılmıştır.

Klinik olmayan alanlar için QS-QZ kodları 8 alt alan içinde kullanılmaktadır. QS anatomi, QT fizyoloji, QU biyokimya, QV ilaç, QW mikrobiyoloji, QX parazitoloji, QY klinik pataloji, QZ patoloji

Klinik tıpla ilgili olarak W-WZ kodları 33 alt tablo içinde kullanılmaktadır. W tıp mesleği; WA halk sağlığı; WB tıp uygulamaları; WC bulaşıcı hastalıklar; WD metabolik hastalıklar,zehirlenmeler, allerji; WE kas ve iskelet sistemi; WF solunum sistemi; WG kalp ve damar hastalıkları; WH kan ve lenfatik sistem; WI mide ve bağırsak; WJ üreme; WK iç salgı; WL sinir sistemi; WM psikiyatri; WN radyoloji; WO cerrahi; WP jinekoloji; WQ gebelik ve doğum; WR cildiye; WS pediyatri; WT geriatri; WU dişçilik; WV kulak,burun, boğaz; WW göz; WX hastaneler; WY hemşirelik; WZ tıp tarihi.

Library of Congres Classification LC LC sınıflama şeması harf rakamlardan oluşur. Q klinik olmayan bilim dallarına, R klinik tıp bilimlerine ayrılmıştır. Tıpla ilgili detaylı sınıflama için yetersizdir. Belli bir organla ilgili farklı uygulamalar için farklı numaralar verilmesine neden olması dezavantajıdır. Ör. Kalbin anatomisi QM, Kalp cerrahisi RD gibi. NLM classification ile uyumlu olarak W ve QS-QZ tabloları boş bırakılmış olması bu sistemle uyumlu kullanımını sağlar

Dewey Decimal Classification DDC Numerik bir sınıflama şemasıdır. Konular 0-90 arasında bölünmektedir. Genel bir sınıflama şemasıdır, ayrıntılı sınıflamaya uygun değildir. Bir organla ilgili farklı sınıflama numaralarının verilmesine neden olabilir. Tıp 600 “Technology and Applied Science” altında”, 610 “Medical Sciences” başlığı altında yer alır. Tıp konusunda yetersizdir.

Universal Decimal Classification UDC Numerik bir sınıflama şemasıdır. Genel ancak ayrıntılı sınıflama için uygundur. Dokümantasyon alanında belgenin sınıflamasında kullanılır DDC ye benzer. 6 “Technology” altında, 61 “Medical Science” başlığı kullanılır. DDC için geçerli olan tüm sakıncalar bu sistem için de geçerlidir. Tıp alanında yetersiz kalabilir.

BLISS Classification BLISS ise çok detaylı genel bir sınıflama şemasıdır. Notasyon alfabetiktir. H “Physical Anthropology, Human Biology, Health Science”a ayrılmıştır. H altında yine harflerle alt alanlar oluşturulmuştur. “H” altında yer alan harfler (HWG gibi) tıp konusuyla ilgilidir.

KONU BAŞLIKLARI: Medical Subject Headings (MeSH) MeSH tıpla ilgili konu başlıklarını veren kontrollü bir kavramlar dizinidir. NLM tarafından hazırlanmaktadır. MEDLARS ın geliştirilmesiyle birlikte tekrar ele alınarak zayıf yönleri giderilmiştir. MEDLARS uygulamaları ile birlikte MeSH in hiyerarşik yapıyı göstermesi de gündeme gelmiştir. MeSH trees bu şekilde ortaya çıkmıştır.

MeSH’in gelişimi MeSH in dört versiyonu vardır. İlk versiyonu Index Medicus ile kullanılan düzenidir.

İkinci versiyonu “Annotated MeSH” Alfabetik olarak düzenlenmiş, 1600 tanımlayıcıdan oluşan bir thesaurustur. Başlıklar çeşitli bilgilerle açıklanmıştır. Bunlar, indeksleme ve tarama için faydalı açıklamalar, eş anlamlı sözcükler, ilişkili başlıklar arasında göndermeler ve başlıkların MeSH e giriş tarihleridir. Annotated MeSH coğrafik alan, hastaların yaş grubu, deney hayvanları, çalışmanın türü gibi MEDLINE taramalarında gerekli olan bilgileri de içerir.

Üçüncü versiyon: MeSH Trees Üçüncü versiyon, konu başlıklarının hiyerarşik olarak düzenlendiği MeSH Trees dir. Her konu bir harf altında kategorize edilmiş, Konular arasındaki ilişki belirlenmiştir.

Dördüncü versiyonu Dördüncü versiyon Permuted MeSH dir. MeSH ağaç yapısı ve konu başlıkları dışında anahtar kelimeleri içerir.

MeSH’in kullanım amaçları MeSH pek çok amaç için kullanılabilmektedir. Kitap ve kitap dışı materyallerin kataloglanması sürecinde konu başlıklarının verilmesi, IM ve MEDLINE veri tabanı kapsamındaki süreli yayınlar da yer alan makalelerin indekslenmesi, Taramalarda konu yaklaşımının sağlanması, anahtar sözcüklerin seçilmesi ve doğrulanması Taramanın daraltılıp genişletilmesi

MeSH in Yapısı MeSH iki listeden oluşmaktadır. Alfabetik konu başlığı listesi Ağaç yapıları (Tree structures).

Alfabetik liste 22.000 konu başlığı yer almaktadır. Genelde en yaygın kullanımı olan terimler listelenmektedir. Bu başlıklara ek olarak “Supplementary Concept Records” adı altında 150 binden fazla tamamlayıcı kavram kaydını içermektedir. İlişkili sözcükler birbirine “bakınız” (see) ve “de bakınız” (see also) veya “ilişkili olarak bakınız” (see related)olarak belirtilen göndermelerle yöneltilmektedir

Ör: X – Bakınız (see) XR – İlişkili olarak bakınız/ de bakınız (see related/see also) XU – Altında bakınız (see under) (1991 den bu yana kullanılmaktadır).

Alfabetik liste ANOMALİLER ------------ konu başlığı Alfabetik listede yer alan her konu başlığını harf ve rakamlardan oluşan en az bir “ağaç numarası” (tree number) izlemektedir. Ör.1. ANOMALİLER ------------ konu başlığı C16.131 + -------------- ağaç numarası (+ işareti bu konu başlığı altında birçok özel konu başlığı olduğunu göstermektedir). X DOĞUM KUSURLARI X DOĞUŞTAN KUSURLAR ------- bakınız X ŞEKİL BOZUKLIKLARI XR FETUS HASTALIKLARI -----ilgili olarak bakınız

Ör. 2. DOWN SENDROMU C10.496.250 C16.131.77.327 F3.709.346.200 --- konuyla ilgili 3 ayrı ağaç numarası 75,63-64; MONGOLİZ, 1965-74 -- 1965-74 arası konu başlığı mongolizmdir. X MONGOLIZM ---- mongolizm’e de bakınız.

Ağaç yapılar Alfabetik listenin 16 konuya göre sınıflandırılmış şeklidir. Konular en genişten en dara doğru harf ve rakamlarla ifade edilecek şekilde hiyerarşik bir düzende gruplandırılmıştır. Geniş konular bir harfle ifade edilmektedir. A- Anatomi, B- Organizmalar gibi. Bunlar kendi içinde de farklı konulara ayrılmaktadır. Bu konular A1, A2 ..gibi ifade edilmektedir.

YENİ DOĞAN HASTALIKLARI C16 ANOMALİLER C16.131 ANOMALİLER, ÇOKLU C16.131.77 DOWN SENDROMU C16.131.77.327 C10. 496.250 F3.709.346.200 Bu yapıda Down Sendromu anomaliler grubu içinde yer aldığı kadar Nerolojik hastalıklar ve Zeka geriliği içinde de yer almakta, buralardan da erişimi mümkün olmaktadır.

Üst başlık Alt başlık

MeSH Browser MeSh Browser “descriptor”, “qualifier”, veya “Supplementary Concepts” bulmada kullanılabilir. Browser bir sözcüğe farklı giriş yapıldığında MeSH de geçen halini bulmada yardımcı olabilir. Ör. Breast Neoplasms, Male (a MeSH descriptor) Genital Neoplasms, Male (a MeSH descriptor) Male Breast Neoplasms (an entry term to MeSH) Male Genital Neoplasms (an entry term to MeSH)

Ödev Herhangi bir hastalığın ağaç numarasını ve diğer hastalıklarla ilişkisini MeSH den araştırınız. İlgili “descriptor”leri Göndermeleri ve ilişkili başlıkları Sözcüklerin yıl içinde gösterdiği farklılığı bulunuz.