5.ÜNITE: EKONOMİ VE SOSYAL HAYAT

BİLİNMESİ GEREKEN KAVRAMLAR: 1.Okyanus 2.Girişimci 3.Meslek 4.Dayanışma 5.İthalat/İhracat 6.Pazar 7.Sermaye 8.Sorumluluk 9.Vakıf 10.Vergi

TOPRAK-TARIM Tarımı Destekleyen Kuruluşlar: -Ziraat Bankası -Devlet Su İşleri(DSI): Baraj, G ö let ve Kanallarla su ihtiyacını(Tarım Alanlarının) karşılar. -Tarım Satış Kooparatifi: Ani fiyat d ü ş ü şlerine karşı ü reticiyi korur. -Toprak Mahs ü lleri Ofisi(TMO): Tahıl destek alımları yapar

-T ü rkiye Zirai Donanım Kurumu(TZDK): Ç ift ç ini ihtiyacı olan malları ü retir. -GAP İdaresi Başkanlığı: G ü neydoğu Anadolu'nun sulama ihtiyacı i ç in kurulmuştur. Bunların dışında Ç ukobirlik, Fiskobirlik, Ç aykur gibi kuruluşlar vardır.

TOPRAK Y Ö NETİMİ Hititlerde Toprak: Topraklar devletindi. Ancak kral bu toprakları işlemesi i ç in vali ve komutanlara veriyordu. Savaş zamanı vali ve komutanlar besledikleri askerlerle savaşa gidiyordu. Feodalite(Derebeylik): Ortaçağ Avrupa'sının yönetim şeklidir. Cemre ve Viking saldırıları merkezi yapıyı bozmuş, derebeylik ortaya çıkmıştır. Derebey (Sanyör) her şeyin sahibi idi.

İstanbul'un fethinde kullanılan topların ö rnek alınmasıyla Derebeylikler yıkıldı. Merkezi krallıklar g üç lendi. Manga Karta (1215)İngiltere kralı istediği gibi vergi koyamayacak, mahkeme kararı olmadan kimse cezalandırılmayacaktı.(Kanun ü st ü nl ü ğ ü ) İngiltere Anayasalı Monarşiye ge ç ti.

Sel ç uklularda Ikta sistemi: -Askerlere ve devlet g ö revlilerine hizmet ve maaş karşılığı verilen topraklardır. -Toprak devletin, işletme hakkı ikta sahibindir. -Ikta sahibi elde ettiği gelirin bir kısmıyla ge ç imini sağlar, kalanla asker beslerdi. Barış zamanı bu askerler o b ö lgenin g ü venliğini sağlarken savaş zamanı ana orduya katılırdı. -Ikta s ü resince kullanılır, satılamaz, miras bırakılamaz. -Ikta 3 yıl ü st ü ste ekilmezse elinden alınırdı.

Osmanlı Devleti'nde Toprak Y ö netimi Dirlik:Geliri asker yetiştirmek şartı ile asker ve memurlara verilen topraklardır.3' e ayrılır: a-Has: Geliri ak ç eden fazla olan topraklardır.Padişah ailesine ve divan ü yelerine verilirdi. b-Zeamet:Geliri ile ak ç e arasında olan topraklardır.İkinci derece memurlara verilirdi.

c-Tımar:Geliri ile ak ç e arsında olan topraklardır.Savaşta başarı g ö sterenlere verilirdi. *Dirlik alanlar ak ç eye 1 atlı asker (Tımarlı Sipahi) beslemek zorundaydı.B ö ylece devlet asker i ç in hazineden para harcamaz, ü retimi aksatmaz ve s ü rekli hazır bir orduya sahip olurdu.

TICARET Kral Yolu: Lidya kralı Giges tarafından yaptırılmıştır.Sardes'ten başlar (bazı kaynaklara g ö re millet) Su şehrinde sona erer.Tarihteki ilk ticaret yoludur.

Baharat Yolu: Hindistan'dan kara yoluyla Mısır'a oradan deniz yoluyla Avrupa'ya giden yoldur.Bu yol (Mercidabık ve Ridaniye) Mısır Seferi sonunda Osmanlılara ge ç ti.Bu yol ö nemini coğrafi keşiflerle yitirdi.S ü veyş Kanalı’nın a ç ılmasıyla tekrar canlandı.

İpek Yolu: Ç in'den başlar, Anadolu ve Mısır ü zerinden Avrupa'ya uzanırdı. Coğrafi keşiflerle ö nemini kaybeden yol, S ü veyş Kanalı ile canlandı.

KOL G Ü C Ü NDEN MAKİNE G Ü C Ü NE GE Ç IŞ Sanayi inkılabı: Ü retimde insan ve hayvan g ü c ü n ü n makinelerin olmasıdır. İlk İngiltere'de ortaya ç ıktı. K üçü k at ö lyeler yerine fabrikalar kuruldu. ü retim arttığı i ç in hammadde ve Pazar ihtiyacı ortaya ç ıktı. Ulaşım gelişti. S ö m ü rgecilik hızlandı. K ö ylerden kentlere g öç hızlandı. İş ç i sınıfı ortaya ç ıktı. Sendikalar doğdu. Buharlı gemi ve trenler yapıldı.

# Osmanlı sanayi inkılabına ayak uyduramadı. El emeği ile ü retilen mallar Avrupa'nın fabrika malları rekabet edemedi. Yerli sanayi çö kt ü. Kapit ü lasyonların da etkisiyle Osmanlı ü lkesi Avrupa'nın pazarı haline geldi.

Sendika: İş ç ilerin hak ve ç ıkarlarını korumak amacıyla kurdukları toplumsal ve sınıfsal bir ö rg ü tt ü r. Din, dil, ırk ayrımı yoktur. Grev: Ç alışanların iş bırakma eylemidir. Lokavt: İşyerinde faaliyetin tamamen durmasına sebep olacak şekilde işverenin iş ç ileri uzaklaştırması.

S ü veyş Kanalı: 1869'da İngiltere tarafından a ç ıldı. Baharat yolu kısaldı. Akdeniz ö nemini tekrar kazandı. Panama Kanalı: 1914 yılında a ç ıldı. Sanayi İnkılabının Olumsuz Sonu ç ları Ç evre kirliliği başladı. Şehirler kalabalıklaştı. Doğal kaynaklar daha hızla tüketildi.

VAKIFLAR Vakıf:Kişinin kazancının bir b ö l ü m ü n ü insanların hayrına olacak bir iş i ç in ayırmasına denir. # Osmanlı'da ilk vakıf Orhan Bey tarafından kurulmuştur. # Malını vakfeden kişi kadı huzurunda vakıf şartlarının belirtildiği gibi bir s ö zleşme oluşturur. # Osmanlı'da vakıflar din, ırk farkı g ö zetmeden t ü m insanlara hizmet verirdi. Vakıf malları satılamaz, miras bırakılamazdı.

# Vakıf eserlerinin korunması ve verilen hizmetin devamı i ç in 2 Mayıs 1924'te Vakıflar Genel M ü d ü rl ü ğ ü kurulmuştur. G ö revleri: 1-Vakıf eserlerinin restorasyonu. 2-Vakıfların devamı. 3-Muhta ç kişilere yiyecek ve giyecek yardımı. 4-Burs ( ö ğrenciler i ç in). 5-Anne ve babası olmayan ç ocuklara maaş.

# Her yıl mayıs ayının 2. haftası Vakıf haftası olarak kutlanır.2006 yılı Vakıf Medeniyeti Yılı olarak ilan edilmiştir.(2008 su yılı). TEMA(T ü rkiye Erozyonla M ü cadele, Ağa ç landırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı) TEGV(T ü rkiye Eğitim G ö n ü ll ü leri Vakfı) # Vakıf sistemi sayesinde Osmanlı alınan yerlerin T ü rkleşmesini sağlamış, bayındır hale getirilmesini sağlamıştır. Ticareti canlandırmış, Eğitim ve sağlık i ç in b ü tçeden para ayırmasına gerek kalmamıştır.

MESLEK Ahi Teşkilatı: Ahi Evren tarafından kuruldu. Ahi kelimesi kardeş anlamına gelir. 13.yy'da Anadolu'da Moğol baskısı hakimdi. Anadolu'ya d ü zensiz bir şekilde T ü rkler geliyordu. Bunlara bir sanat ve g ü zel ahlaki beceriler kazandırmak amacıyla Ahi (lonca) Teşkilatı kuruldu. Ç ırak, kalfa, usta sistemi vardı. Hem teorik hem de pratik eğitim verilirdi. Her Ahi birliğinin sandığı vardı. Bu sandık sayesinde esnaf tefecilerden korunur, zor durumda kaldığı zaman yardım edilirdi.

Ahi Teşkilatının Ö zellikleri: Devletle esnaf arasında k ö pr ü g ö revi yapardı. Verdiği eğitimle mesleklerin devamlılığı sağlamıştır. İhtiya ç sahibi esnafa yardım edilmiştir. İnsanlara meslekle birlikte iş ahlakı kazandırılmıştır. Kalitesiz veya pahalı mal satılması ö nlenmiştir.

Teşkilata yeni giren gence feta (yiğit) denir. Ahlaken olgunlaşan feta ö nce ç ırak, kalfa sonrada Şed t ö reni ile destur verilerek usta olurdu. # Karamanoğlu Mehmet Bey T ü rk ç e'yi resmi dil ilan etmiştir. Keth ü da: Kanunları, mesleğin inceliklerini iyi bilir. Esnafın d ü r ü stl ü ğ ü n ü ve ç alışma d ü zenini denetlerdi. Yiğitbaşı: Bilirkişi konumundadır. Bug ü nk ü T ü rk Standartları Enstit ü s ü 'n ü n(TSE) g ö revini yapardı. Hileli mal yapanı tespit eder, keth ü daya bildirirdi.

Medrese: (Bug ü nk ü ü niversite). Sel ç uklularda ilk medrese Nizam ü lm ü lk tarafından (Nizamiye Med.) Şiilikle m ü cadele amacıyla kuruldu. Osmanlılarda ilk Orhan Bey İznik'te medreseyi a ç tı. Fatih Sahn-ı Seman, Kanuni S ü leymaniye Medresesini a ç tı. Medreselerdeki eğitim vakıflar vasıtasıyla y ü r ü t ü l ü rd ü. Ö ğrenci se ç iminde yaş şartı olmasa da daha ç ok gen ç ve bekarlar tercih edilirdi. Bir m ü derrisin okuttuğu ö ğrenci sayısı 20'yi ge ç mezdi.

Sınavla se ç ilen ö ğrenciler kendi zeka ve yeteneklerine g ö re ayrı sınıflarda eğitim g ö r ü rlerdi. Medreselerin y ü ksek b ö l ü m ü de ü cretsiz ve yatılıydı. Y ü ksek b ö l ü mden mezun olanlar m ü derris, kadı, kazasker ve m ü ft ü olabilirdi. Ö ğrencilere softa, asistanlara muit denirdi. Medresede dini bilimler (kuran, fıkıh, kelam, hadis) ve pozitif bilimler (tarih, coğrafya, matematik, tıp, astronomi, felsefe vs. ) okutulurdu.

# Ö ğrenciler derecelerine g ö re Danişment, suhte olarak adlandırılmaktaydı Dersini başarıyla tamamlayan ö ğrenciye icazetname adlı bir belge verilirdi.

ENDERUN 2.Murat zamanında kuruldu. Bir şeyin i ç kısmı,i ç y ü z ü, harem dairesi anlamına gelir. Devşirme kanunu ile Hıristiyan ç ocukları (8 -10 yaş arası) toplanır. Acemi oğlanları ocağına alınırlardı. Zeki ve kabiliyetli olanlar saraydaki Enderun okuluna alınırdı. Enderun'da iyi bir eğitim alan gen ç ler devlet adamı veya sanatkar olarak mezun olurlardı.

Eğitim- Ö ğretim birbirini izleyen yedi odada yapılırdı. Odalara koğuş denirdi. Her odadaki eğitim 1 ile 2 yıl s ü rerdi. 1909'a kadar devam eden Enderun'da eğitim 4 konu ü zerinde toplanmıştır. -Beden Eğitimi - Uygulamalı saray eğitimi -Sanat eğitimi - İslami bilimler Uygulamalı eğitim saray ve protokol hizmetleri g ü reş, atlama, me ç, ok atma, hat sanatı ve m ü zikten oluşurdu.

Teorik olanlar T ü rk ç e, Arap ç a, edebiyat, Fars ç a, tarih, fen bilimleri, cebir ve İslami bilimlerdir. Bu eğitim kurumu devlete bir ç ok sadrazam vezir, y ü ksek r ü tbeli asker, hattat, şair, m ü zisyen, minyat ü r ustası yetiştirmiştir. Odalar: B ü y ü k oda, k üçü k oda, doğancılar odası, seferli odası, kiler odası hazine odası ve has oda.

Meslek se ç iminde rol oynayan fakt ö rler *Cinsiyet ve fiziksel ö zellikler *Meslek hakkında bilgi *Arkadaşların etkisi *Ailenin sosyo “ ekonomik durumu *Ailenin beklentisi *Okul başarısı ve ö ğretmenlerin d ü ş ü nceleri *Mesleğin toplumdaki yeri ve geliri *Ç evrenin etkisi *Yetenek ve zeka *İstek ve hayaller

EROL OKUTAN ESKİŞEHİR / 2014