RİSK DEĞERLENDİRMESİ Mehmet Recep Yazgan Em RİSK DEĞERLENDİRMESİ Mehmet Recep Yazgan Em.Baş İş Müfettişi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Eğiticisi

Yasal Hükümler: 4857 sayılı İş Kanunu Madde 77: İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Yapılacak eğitimin usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (26 Aralık 2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.) Risk Değerlendirmesi Madde 6 – İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 6 ncı maddesinin (c) bendi ile 9 uncu maddesinin (a) bendine uygun şekilde, risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılarak, bu Yönetmelikte belirtilen önlemler alınmadan tehlikeli kimyasal maddelerle çalışılması yasaktır.

1) Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, Madde 6 Devamı… a)    Risk değerlendirmesi, aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak yapılır; 1)   Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, 2)   İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu, 3)   Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, 4)   Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, 5)   Bu Yönetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri, 6)   Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, 7)   Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları.

Madde 6 Devamı… İşveren, tedarikçiden veya diğer kaynaklardan risk değerlendirmesi için gerekli olan ek bilgileri sağlar. Bu bilgiler, kullanıcılara yönelik olarak, varsa kimyasal maddelerin yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk değerlendirmelerini de içermelidir. b)   İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 9 uncu maddesine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmak ve bu Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddelerinde belirtilen önlemlerden hangilerinin alınmış olduğunu belirlemekle yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yazılı belge haline getirilerek, istenildiğinde yetkili kişilere gösterilmek üzere işyerinde bulundurulacaktır.

Madde 6 Devamı… c)    Risk değerlendirmesi aşağıdaki hallerde yenilenecektir; 1)   Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde, 2)   Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, 3)   Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, 4)   Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda, 5)   En az beş yılda bir defa. d)   Risk değerlendirmesi, tamir ve bakım işleri de dahil olmak üzere kimyasal maddelerle çalışılan tüm işleri kapsayacaktır. e)    Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri ile etkileşimleri dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılacaktır. f)     Tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir faaliyete ancak risk değerlendirilmesi yapılarak belirlenen her türlü önlem alındıktan sonra başlanacaktır.

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN İŞYERLERİNDE KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Madde 6 — Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aşağıdaki hususlara uyulacaktır: a) İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu donanım, Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak tasarlanmış ve üretilmiş olacaktır. Tüm kişisel koruyucu donanımlar; 1) Kendisi ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır. 2) İşyerinde varolan koşullara uygun olacaktır. 3) Kullanan işçinin sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun olacaktır. 4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır. b) Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımın kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu kişisel koruyucu donanımların bir arada kullanılması uyumlu olacak ve risklere karşı etkin olacaktır.

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Risklerin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi Madde 5 – Risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi aşağıda belirtilen hususlara göre yapılır; a) Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalışmada, işçinin sağlık ve güvenliğine yönelik herhangi bir riski değerlendirmek ve alınması gereken önlemleri belirlemek için, işçinin maruziyetinin türü, düzeyi ve süresi belirlenir. Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu olduğu işlerde risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır. Risk değerlendirmesi, düzenli aralıklarla ve işçinin biyolojik etkenlere maruziyet koşullarını etkileyebilecek herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir. İşveren, risk değerlendirmesinde kullanılan bilgileri, istendiğinde Bakanlığa vermekle yükümlüdür. b) Bu maddenin (a) bendinde sözü edilen risk değerlendirmesi, aşağıdakileri de kapsayan tüm bilgiler dikkate alınarak yapılır; 1) İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması, 2) Yetkili makamların, işçilerin sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri, 3) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler, 4) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler, 5) Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak işçilerin yakalandığı hastalıkla ilgili bilgiler.

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Risk Değerlendirmesine Göre Yönetmelik Maddelerinin Uygulanması Madde 6 – İşyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonucunda: a) Maruz kalınan ve/veya kalınabilecek etken, işçiler için tanımlanabilir sağlık riski oluşturmayan Grup 1 biyolojik etkenler sınıfında ise, bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinden 18 inci maddesine kadar olan maddeleri uygulanmaz. Ancak, bu durumda Ek–VI nın birinci paragrafında belirtilen hususlara uyulur. b) Biyolojik etkenle doğrudan çalışılmayan veya biyolojik etkenin kullanılmadığı ancak, işçilerin biyolojik etkene maruziyetine neden olabilecek Ek–I de yer alan işlerde, risk değerlendirmesinde gereksiz olduğu belirtilmedikçe, bu Yönetmeliğin 7, 9, 10, 12, 13, 14, 15 ve 16 ncı maddeleri uygulanır. Açıklama: a) Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan parazitlerini, b) Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel olmayan mikrobiyolojik varlığı, c) Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in–vitro olarak geliştirilmesini,

Risk değerlendirmesinin tarihi

A) RİSK DEĞERLENDİRMESİNE NEDEN İHTİYAÇ DUYULMUŞTUR ? Risk değerlendirmesinin temel amacı kazaların önlenmesidir. Derin ve daha sistemli bir analiz, risklerin anlaşılmasını geliştirerek tehlikelerin azaltılmasına destek olur. Bu nedenle risk değerlendirmesini; tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin vereceği zarar olasılığını göz önüne alarak risk analizi yapılması ve buna göre alınacak önlemlerin belirlenerek uygulanması, bu önlemlerin yeterliliğinin kontrol edilmesi diye tanımlayabiliriz. Diğer bir deyişle iş sağlığı ve güvenliğinin temel prensiplerinin sistematik bir şekilde uygulamak için yapılan değerlendirmedir diye de tanımlayabiliriz. Yürürlükteki mevzuatın da gereği olarak iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak risk değerlendirmesi aşağıdaki sıralamayı takip etmelidir. .Tehlikenin ortadan kaldırılması, Tehlikesiz olanla değiştirilmesi, Daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi, Önleme faaliyetlerinin yapılması, Koruma faaliyetlerinin yapılması, a) toplu koruma b) örgütsel düzenleme c) kişisel korunma

Daha geniş bir çerçeveden bakarsak risk yönetimi ise bu önlemlerin uygulanmasının kontrolünü, yeniden değerlendirilmesini aksayan hususların saptanmasını ve gerekiyorsa yeniden risk değerlendirme yapılmasını kapsar. Risk değerlendirmesi aynı zamanda tehlikelerin zarar verme olasılığı ile ortaya çıkabilecek zararın boyutlarının göz önünde tutularak değerlendirmeye alınmasını ve bu değerlendirme sonucu önceliklerin belirlenmesini de sağlar. Risk değerlendirme veya analiz yöntemleri 1950 yıllarından beri dünyada sistematik olarak uygulanmaktadır. Metotların geliştirilmesi ise gereksinimlere göre gelişim göstermiştir. Bir örnek vermek gerekirse, özellikle kimya sanayinin hem çalışanlar hem de çevre açısından önemli kaza riski taşıması bu alana ilişkin özel risk değerlendirme yöntemlerinin geliştirilmesine neden olmuştur. Risk değerlendirmesi ve risklerin derecelendirilmesindeki kriterler: Risk değerlendirme ve derecelendirmede öncelikle işyeri politikası oluşturulur. Bu politika çerçevesinde öncelikler belirlenir. Risk değerlendirmesi sonucu önlemler belirlenip uygulamaya konulurken fayda maliyet analizleri de yapılır. İşyerinin politikasından, analizi yapanın subjektif değerlendirmesine, konuya yaklaşımına göre çok farklı sonuçlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle risk değerlendirmesinin asgari koşulları belirlenmelidir.

B) TERMİNOLOJİ VE FARKLI TANIMLAR Kazalarla ilgili kullanılan tehlike, risk ve güvenlik gibi terimler birçok durumda farklı anlamlar ifade edebilir. Bunlara yüklenen anlamlar geniş çapta farklı akademik disiplinlerce oluşturulan geleneklere bağlı olup çeşitli teknik durumlar için kullanılır. Bu tanımlarda ki ifadelerin anlamları konusunda ortak bir dil kullanmak ve farklı terimler kullanıldığında bunun anlamının benzer şekilde anlaşılmasını sağlamak önemlidir. Bu konuda sık karşılaşılan kelimeler ve anlamları aşağıdadır.  Kaza  Risk analizi  Olay (Ucuz Atlatma)  Risk Değerlendirmesi  Önemli Kaza  Risk algılaması  Yaralanma  Güvenlik kültürü  Mesleki Yaralanmalar  Tehlike Değerlendirmesi  İş Kazası  Risk yönetimi  Meslek Hastalıkları  Güvenli sistem  Tehlike - Risk Kaynağı  Güvenlik analizi  Zarar  Sistematik yaklaşım  Risk

C) MEVZUATIMIZDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ (AB direktifleri uyum çalışmaları ve 4857 sayılı İş Kanunu açısından) AB katılım ortaklığı belgesi, ulusal program gereği AB müktesebatına uyum sürecinde çıkarılan ve yürürlüğe konulan direktiflerde temel yaklaşım üç ana başlıkta ele alınabilir. 1) Tüm tehlikelerin değerlendirilmesi, risk gruplarının dikkate alınması, 2) İşyerlerinde risk değerlendirmesi yapılarak bu çerçevede önceliklerin belirlenerek önlemler alınması (Önleyici faaliyetlerin koruma faaliyetlerine göre , toplu korumanın bireysel korumaya göre önceliğinin olması), 3) Çalışanların veya temsilcilerinin her aşamada bu faaliyetlere katılması. 4857 sayılı Kanun açısından bakıldığında ise genel yaklaşım açısından 1475 sayılı Kanunla önemli bir farkının olmadığı AB düzenlemelerinde bulunan birkaç düzenlemenin yeni kanuna eklenmesinin dışında önemli bir değişiklik içermediği görülmektedir.(İş güvenliği uzmanı eklenmesi, işyeri hekiminin kanunda yer bulması, eğitimin ve işi reddetme hakkının tanınması gibi). Ancak bunlar bağımsız maddeler halinde düzenlendiğinden sistematik bir yaklaşım oluşturmamaktadırlar.

Her ne kadar yasanın genel gerekçesinde AB uyum sürecinde bu düzenlemelerin bir başlangıç olduğu kanunun yeniden gözden geçirileceği belirtiliyorsa da, katılım ortaklığı belgesinde ki zamanlama açısından uyarlanması taahhüt edilen AB direktiflerinin uyum süreci ve uygulamaya koyma tarihi göz önüne alınmamıştır. 4857 Sayılı İş Kanununda yer almayan, ancak AB direktifleri açısından alınacak tüm önlemlere, yapılacak ölçümlere ve sağlık gözetimlerini temel olan risk değerlendirmesi, sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi, işçinin işi bırakabilmesi, işyerini terk edebilmesi hatta işe müdahale etmesi ve bundan dolayı zarar görmemesi gibi temel hususlar uygulama alanı bulamamaktadır. Yönetmelik olarak düzenlenen AB direktifleri özellikle 391 sayılı çerçeve direktif temel prensipleri içermektedir ve tüm diğer yönetmeliklerle hukuki açıdan aynı yaptırım gücüne sahiptir. Bu durum da AB direktiflerinin temel prensibini oluşturan risk değerlendirmesini, yaptırımlar açısından sıradan bir noksan düzeyine indirmektedir.

MEVZUATIMIZDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği İşverenin Genel Yükümlülükleri Madde 6 - İşveren aşağıda belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili hususları yerine getirmekle yükümlüdür: Teknolojinin, iş organizasyonunun, çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 2) Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verir.

D) RİSK DEĞERLENDİRME – ANALİZ YÖNTEMLERİ – YAKLAŞIMLAR D) RİSK DEĞERLENDİRME – ANALİZ YÖNTEMLERİ – YAKLAŞIMLAR BU YÖNTEMLERİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Risk değerlendirme yöntemleri a) Teknik eksenli yöntemler b) İnsan eksenli yöntemler c) Görev analizi. d) Yönetim eksenli yöntemler e) Kaza araştırması f) Kaba analizler.

a) Teknik Eksenli Yöntemler Teknoloji, tesis, donanım hatalarını ve bunların sebep olacağı kazaları incelemeyi esas alan yöntemlerdir.  Enerji Analizi  HAZOP  Hata Ağacı Analizi  Hata Modu ve Etkiler Analizi (FMEA)  Olay Ağacı Analizi  Sebep-Sonuç Diyagramı  Reaksiyon Matrisi  Sonuç Analiz Modelleri

b) İnsan Eksenli Yöntemler İnsan hatalarını ve görevlerini analiz etmek için birtakım teknikler bulunmaktadır. Buların çoğu ileri düzeydedir ve uygulaması zordur. İnsan hataları konusundaki genel alan bir geniş bir literatüre sahip bir uzmanlık alanı haline dönüşmüştür. Genelde, bu tür bir analizin amacı tanımlanmış bir görevde insan hatasını tahmin etmek ve neyin yanlış gidebileceği üzerinde durmaktır. Analiz, örneğin, kontrol odasındaki belli operasyonlar üzerinde veya belli bir problemin nasıl çözüleceği ile ilgili çalışabilir. İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment.) İnsan Hata Tanımlaması (Aksiyon Hata Yöntemi) (Human Error Identification) İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (THERP) Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (CREAM) HAZOP- insan hatalarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Görev Analizi Sapma Analizi

c) Görev Analizi Görev analizi çok çeşitli insan faktörleri tekniklerini kapsayan bir metodolojidir. Birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemlerin amacı kişinin özellikle manuel iş yapan işçilerin, proses operatörlerinin ve bazen operatör timlerinin yaptıkları ile ilgilenmektedir.  Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis)  Kavramsal Görev Analizi (Cognitive Task Analysis)

d) Yönetim Eksenli Yöntemler Organizasyonel aktiviteler, bir kuruluşun nasıl tasarlanacağı, işin nasıl yürütüleceği, tesiste kimlerin çalışacağı, güvenlik rutinlerinin neler olduğu vb. konularını belirlemektedir. Bu aktivitelerin kalitesi ve yoğunlaşma noktaları tehliklerin olup olmaması ve risklerin nasıl kontrol edileceği noktasında kesin bir öneme sahiptir. Bu yöntemlerin listesi aşağıda verilmiştir.  Tetkikler-genel olarak  Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (MORT)  Uluslar arası Güvenlik Derecelendirme Sistemi (ISRS)  Güvenlik, Sağlık ve Çevre Tetkiki (Safety, Health and Environment)  Güvenlik Kültürü Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması (SCHAZOP)

e) Kaza Araştırması  Sapma Analizi (Deviation Analysis)  Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis)  Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis)  Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (MORT) (Management Oversight and Risk Tree)  Güvenlik Fonksiyon Analizleri (Safety Function Analysis)  Kaza Evrimi ve Bariyer Fonksiyonu (Accident Evoluation and Barrier Function)  Değişim Analizi (Change Analysis)  Multilineer Olaylar Sıralaması (Multilinear Events Sequencing)  STEP

f) Kaba Analizler  Çeklist kullanımı  Kayıtlara geçmiş tehlikelerin dökümü  Bilinen tehlikelerin dökümü  Benzer kuruluşlarla karşılaştırma  Direktif ve normlarla karşılaştırma  Kabaca tehlike analizi  Ne – eğer (What – if)  Kaba enerji analizi  Kaba sapma analizi

tamamlayıcı analiz yap Güvenlik Analizi Planla Bilgi Topla Tehlikeleri Tanımla Riskleri Değerlendir Güvenlik Önlemleri Öner Özetle Karar ver Uygula Gözden Geçir Gerekli ise tamamlayıcı analiz yap

Pek çok metot bulunmakla beraber bazı farklılıklarla risk değerlendirmesi ve yönetimi belirli aşamaları içerir. RİSK DEĞERLENDİRME AŞAMALARI  Politika belirlemek  Hazırlık yapmak ve sınırları belirlemek  Tehlikeleri belirlemek  Riskleri belirlemek  Önlemleri belirlemek  Uygulamak  Uygulamayı ve yeterliliğini kontrol etmek  Gerekiyorsa yeniden analiz yapmak

Yöntem Açıklama Teknik Eksenli 1. Enerji Analizi İnsanlara zarar verebilecek enerjileri belirler. 2. Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışmaları Ekipmanın planlanan tasarımındaki sapmaları belirler. 3. Hata Modu ve Etkileri Analizi Bileşenlerdeki (veya modüllerdeki) hataları belirler 4. Hata Ağacı Analizi Belli bir istenmeyen olaya neden olan mantıksal bağlantıları ve zinciri analiz eder. 5. Olay Ağacı Analizi Belli bir tehlikeli olayın sonuçlarını analiz eder. İnsan Eksenli 6. Aksiyon Hata Yöntemi Çalışma prosedürlerindeki tehlikeye neden olabilecek sapmalar Sistem Eksenli 7. İş Güvenlik Analizi Çalışma prosedürlerindeki tehlikelerin belirlenmesi 8. Sapma Analizi Planlanmış veya normal üretim prosesinden sapmalar 9. Güvenlik Fonksiyon Analizi Sistemin güvenlik fonksiyonları ve zayıf yönlerinin incelenmesi

Tehlike ve Risk? Tehlike: Bir durum, bir faaliyet, bir ekipmanla ilgili potansiyel zarar. Risk: Söz konusu tehlikenin, yani potansiyel zararın, olma ihtimali ve sonucuna (şiddetine) göre belirlenmiş değeridir. Yani, Tehlikeye ait ihtimal ve şiddetin bileşkesidir. Risk= OlasılıkxŞiddet

Risk Değerlendirmesinde beş temel adım: Tehlikelerin tanınması Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi Risklerin önlenmesi veya en düşük seviyeye düşürülmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilmesi Kontrol tedbirlerinin tamamlanması Alınan tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilmesi

Risk değerlendirmesi çalışmasının adımları aşağıda belirtilmiştir: Önce her bölüm için iş sağlığı ve güvenliği tehlikeler belirlenmiştir. Yasal mevzuat, hukuki ve teknik normlar esas alınarak önlemler belirlenmiştir. Aşağıdaki tablolara göre tehlikenin “gerçekleşme ihtimali=olasılık” ve tehlikenin gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacak “sonuç=şiddet” değerleri ve “Risk=Olasılık x Şiddet” formülüne göre risk değeri (puanı) bulunarak risklerin derecelendirilmesi yapılmıştır. Olasılığın belirlenmesinde, sektöre ait ve/veya işyerine ait söz konusu tehlike ile ilgili iş kazası ve meslek hastalığı istatistiki bilgileri de değerlendirilmiş, işyerinde iş kazası veya meslek hastalığı olmuşsa, risk değeri bir üst dereceye yükseltilmiştir. Önlemlerin uygulanmasıyla ilgili eylem planı belirlenerek, her risk için sorumlu ve süre tespit edilmiştir. Böylece kontrol tedbirlerine karar verilmiştir. Sorumlu kişi, belirtilen önlemin alınmasını sağladıktan sonra kalite bölüm yöneticisine “tamamlanma tarih-imza” bölümünü doldurarak dönüş yapacaktır. Böylece kontrol tedbirlerinin tamamlanması sağlanacaktır. Sağlık ve güvenlik birimi, her bölümde yapacağı belirli aralıklı denetimlerle tehlike ve önlemleri izleyecek, gözden geçirecek ve güncelleyecektir. M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

1. İşyeri bölümleri esas alınarak, 2. Faaliyet bazlı. Risk değerlendirmesi yapılmasında iki türlü yol izlenebilir (aşağıdaki usullerden biri veya her ikisi bir arada uygulanabilir). 1. İşyeri bölümleri esas alınarak, 2. Faaliyet bazlı.

TEHLİKE BELİRLENMESİ İşyeri Ortamı: Fiziksel ve ergonomik şartlar, Kimyasal maddeler, Ekipmanlar, Elektrik, Acil durumlar, Organizasyon tedbirleri: Kurul, İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (işyeri hekimi, uzman vb) Yasal evraklar, Çalışma saatleri vb.

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Tablo 1. Bir olayın gerçekleştiği takdirde şiddeti PUANI SONUÇ (şiddet) DERECELENDİRME 1 ÇOK HAFİF İş saati kaybı yok, hemen giderilebilen, ilk yardım gerektiren 2 HAFİF İş günü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan, ayakta tedavi 3 ORTA Hafif yaralanma, yatarak tedavi/yaralanma 4 CİDDİ Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı 5 ÇOK CİDDİ Ölüm, sürekli iş göremezlik M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

Olasılık Kriterleri 1-İstatistiki bilgiler (İşyeri kaza ve meslek hastalığı kayıtları, SGK İstatistikleri, Uluslar arası istatistikî bilgiler vb): O tehlike ile ilgili gerçekleşen iş kazası sayısı. 2-İşin yapılma-tekrarlanma aralığı (Frekans) 3-İşçi sayısı 4-Güvenlik Tedbirleri: Mevzuat hükümleri Teknik Şartnameler Ulusal ve Uluslar arası Standartlar Deney ve araştırmalar Mevzuata uygunluk Kontrol Tedbirleri-Denetim Vb.

A)ASIL OLASILIK KRİTERİ Olasılık Kriterleri: A)ASIL OLASILIK KRİTERİ Güvenlik önlemleri: Mevzuat hükümleri Teknik Şartnameler Ulusal ve Uluslar arası Standartlar Deney ve araştırmalar Mevzuata uygunluk Kontrol Tedbirleri-Denetim vb B)TALİ OLASILIK KRİTERLERİ 1-İstatistiki bilgiler (İşyeri kaza ve meslek hastalığı kayıtları, SGK İstatistikleri, Uluslar arası istatistikî bilgiler vb): O tehlike ile ilgili gerçekleşen iş kazası sayısı. 2-İşin yapılma-tekrarlanma aralığı (Frekans) 3-İşçi sayısı VB

Uygulamada çok kullanılan aşağıdaki tablonun olasılık belirlenmesinde asıl olarak ve tek başına kullanılması uygun değildir. TEHLİKENİN GERÇEKLEŞME SÜRESİ (Gerçekleşen iş kazası aralığı veya o işin yapılma aralığı) PUANI OLASILIK YILDA BİR 1 ÇOK KÜÇÜK ÜÇ AYDA BİR 2 KÜÇÜK AYDA BİR 3 ORTA HAFTADA BİR 4 YÜKSEK HER GÜN 5 ÇOK YÜKSEK

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Tablo 2. Bir olayın gerçekleşme olasılığı (Asıl olasılık kriterine göre): PUANI OLASILIK ORTAYA ÇIKMA SIKLIĞI 1 İhtimal Dışı Tüm güvenlik tedbirleri alınmış. 2 KÜÇÜK Büyük oranda güvenlik tedbirleri alınmış 3 ORTA kısmen güvenlik tedbiri alınmış 4 YÜKSEK Güvenlik tedbirleri büyük oranda alınmamış 5 ÇOK YÜKSEK Hiçbir güvenlik tedbiri alınmamış Bu metotta o tehlike ile ilgili (1)Örneğin 1 veya 5 yıllık dönemdeki istatistiki bilgiler (gerçekleşen iş kazası sayısı) var ve/veya fazla sayıda ise, (2)işin yapılma aralığı diğer işlere göre sık aralıkta ise, (3)işçi sayısı birden fazla ise, bu kriterlerin tali olasılık faktörleri olarak, yukarıdaki tabloya göre bulunan olasılık değerinin1-2 derece artırılması şeklinde değerlendirmeye alınması uygun olacaktır. M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

Veya her tali olasılık kriteri için aşağıdakine benzer tablolar kullanıp, olasılığı ve dolayısıyla risk puanı kullanılan metottaki 25’in üzerine çıkarılabilir. Tali Kriterlere göre Olasılık Puanı Derecesi (1)Olan iş kazası sayısı (2)Olayın yapılma aralığı (Frekans) (3)İşçi sayısı 1 Küçük Hiç yok Yılda bir 1-3 işçi 2 Orta 1-3 Ayda bir 3-5 işçi 3 Yüksek 3-5 Her gün 5’en fazla işçi Bu durumda kullanılan metotta 5 olan Olasılığın En üst Puanı=5x3=15 olacak, buna bağlı olarak En yüksek Risk Puanı da 15x5=75 olacaktır. Eğer her tali kriteri ayrı tablo da değerlendirirsek, en yüksek olasılık=5x3x3x3=135, En yüksek Risk Puanı=675 olacaktır. Kabaran rakamlar, riskleri daha fazla ayrıntılayabilirse de, anlaşılabilirliği zorlaştıracak ve çoğu yerde gereksizlik oluşturabilecektir.

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Tablo 2. Bir olayın gerçekleşme olasılığı PUANI OLASILIK ORTAYA ÇIKMA SIKLIĞI 1 İhtimal Dışı Tüm güvenlik tedbirleri alınmış. 2 KÜÇÜK Büyük oranda güvenlik tedbirleri alınmış 3 ORTA kısmen güvenlik tedbiri alınmış 4 YÜKSEK Güvenlik tedbirleri büyük oranda alınmamış 5 ÇOK YÜKSEK Hiçbir güvenlik tedbiri alınmamış Örneklenen bu metotta o tehlike ile ilgili (1)Örneğin 1 veya 5 yıllık dönemdeki istatistiki bilgiler (gerçekleşen iş kazası sayısı) var ve/veya fazla sayıda ise, (2)işin yapılma aralığı diğer işlere göre sık aralıkta ise, (3)işçi sayısı birden fazla ise, bu kriterlerin tali olasılık faktörleri olarak, yukarıdaki tabloya göre bulunan olasılık değerinin1-2 derece artırılması şeklinde değerlendirmeye alınması uygun olacaktır. M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Tablo 3. Risk derecelendirme matrisi RİSK SİDDET OLASILIK 1 (Çok hafif) 2 (Hafif) 3 (Orta derece) 4 (Ciddi) 5 (Çok ciddi) (Çok küçük) Çok hafif seviyeli Düşük (Küçük) 6 Orta 8 10 9 12 Yüksek 15 (Yüksek) 16 20 (Çok yüksek) Tolere Edilemez 25 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Tablo 4. Risk değerlendirme derecelendirme Katlanılamaz Riskler(25) Önemli riskler(15,16,20) Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı, eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmamalıdır. Gerçekleşen faaliyetlere rağmen riski düşürmek mümkün olmuyorsa faaliyet engellenmelidir. Bu riskler için acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir. Orta düzeydeki riskler (8,9,10,12) Belirlenen riskleri düşürmek için hemen faaliyetler başlatılmalıdır. Katlanılabilir riskler (1,2,3,4,5,6) Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol proseslerine ihtiyaç olmayabilir. Ancak mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir. M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

FALİYET/BÖLÜM/EKİPMAN: Bodrum kat Güvenlik Kamera Merkezi Tarih: TEHLİKE YANGIN SONUÇ YARALANMA-ÖLÜM İLK OLASILIK : 2 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 5 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 10 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: Yangın Söndürücü var ALINACAK TEDBİRLER: Isı ve dumana duyarlı dedektör Yangın söndürma cihazları üzerine kontrol etiketleri konulması 6 ayda bir yangın tatbikatı ve rapor SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

FAALİYET/BÖLÜM/EKİPMAN: Bodrum Kat Bilgi işlem Odası Tarih:02.12.2009 TEHLİKE YANGIN SONUÇ YARALANMA-ÖLÜM İLK OLASILIK : 2 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 5 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 10 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: Yangın Söndürücü ve uygun ekipman var Yangın ekibi var Ekipman periyodik kontrolü var Tatbikat var ALINACAK TEDBİRLER: Genel yangın tatbikatının itfaiye yönetiminde yapılması uygundur. SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

3.FALİYET/BÖLÜM: Çamaşırhane Tarih:02.12.2009 TEHLİKE ACİL ÇIKIŞ SONUÇ YARALANMA-ÖLÜM İLK OLASILIK : 3 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 4 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 12 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: ALINACAK TEDBİRLER: Acil çıkış kapısının dışarı açılması Uygun işaretleme (levha) konulması SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

1.Faaliyet/bölüm/Ekipman: Mutfak Kıyma Makinesi 09.02.2010 TEHLİKE KIYMA MEKİNESİNE EL KAPILMASI SONUÇ YARALANMA-UZUV KAYBI ÖNCEKİ TESPİTE AİT OLASILIK 4 BU TESPİTTEKİ OLASILIK : 1 ÖNCEKİ TESPİTE AİT ŞİDDET 5 BU TESPİTE AİT ŞİDDET: ÖNCEKİ TESPİTE AİT RİSK DEĞERİ 20 BU TESPİTE AİT RİSK DEĞERİ: 5 ALINAN (MEVCUT) TEDBİRLER: Elin dişli helezonlara ulaşmasını önleyecek koruyucu huni yapılmış. ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER: MÜDAHALE : Danışman SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA 09.02.2010 ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 TAKİP EDİLECEK: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN- Sinem ARSLAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı

10.FALİYET/BÖLÜM: Kazan Dairesi Tarih:02.12.2009 TEHLİKE EKİPMANLARIN PERİYODİK KONTROLÜ SONUÇ Yaralanma-ölüm İLK OLASILIK : 3 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 4 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 12 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: 1. Periyodik kontrol raporları var ALINACAK TEDBİRLER: 1. Periyodik kontrol raporlarında, “çalıştırılabilir” ibaresinin yazılması SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA TEHLİKE YANGIN MOTOPOMPLARI SONUÇ Yaralanma-ölüm İLK OLASILIK : 2 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 4 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 8 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: ALINACAK TEDBİRLER: 1. Motopompların 6 ayda bir çalıştırılarak deneye tabi tutulması, yetkilisince belgelendirilmesi, SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6

11.FALİYET/BÖLÜM: Jeneratör Dairesi Tarih:02.12.2009 TEHLİKE MAZOT TANKI: 1-Taşma sızma sonucu yangın 2-Statik elektrik yangın SONUÇ Yaralanma-ölüm İLK OLASILIK : 3 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 4 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 12 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: ALINACAK TEDBİRLER: Tank etrafına, kap hacminin ½’si oranında taşma havuzu veya uygun drenaj kanalı-toplama çukuru yapılması Statik topraklamasının yapılması ve yetkili elektrikçi tarafından belgelenmesi Kullanma talimatı asılması SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

FAALİYET/BÖLÜM: Laboratuar Tarih:02.12.2009 TEHLİKE GÜRÜLTÜ SONUÇ İşitme kaybı İLK OLASILIK : 3 SON OLASILIK: ? İLK ŞİDDET : 4 SON ŞİDDET : ? İLK RİSK DEĞERİ: 12 SON RİSK DEĞERİ: ? MEVCUT TEDBİRLER: ALINACAK TEDBİRLER: Gürültü ölçümü (maruziyet) ölçülmesi 80 desibel üstünde ise, kulaklık kullanılması Periyodik odyometrik test yapılması SORUMLU TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 SÜRESİNDE: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Faaliyet/ Bölüm Tehlike Sonuç İlk Olasılık İlk Şiddet İlk Risk Puanı Mevcut Tedbirler Alınacak Tedbirler Sorumlu-Tamamlanma Tarihi Son Olasılık Son Şiddet Son Risk Puanı 31. Tıbbi Cihaz Arıza Tedavi aksaması 1 4 1-Uygun ekipman 2-Periyodik bakım, kalibrasyon ve kontrolü 3-Eğitim ve denetim 4-İlgili prosedürlere uyma 32. Kontamine atıklar Enfeksiyon-bulaşma Hastalık 1-Uygun şekil de uygun kaplarda toplanması 2-İlgili prosedür ve talimatlara uyulması 33. Tekerlekli hasta sandalyeleri Çarpma Yaralanma 3 1-Sandalye tekerleklerini kilitli bulundurmak 2-Eğitim 34. Enjeksiyon İğne batması 2 6 1-Kullanılan iğnenin kapatılmaması ACİL-HEMEN 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN8,9,10,12 SÜRESİNDE1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh . Faaliyet/ Bölüm Tehlike Sonuç İlk Olasılık İlk Şiddet İlk Risk Puanı Mevcut Tedbirler Alınacak Tedbirler Sorumlu-Tamamlanma Tarihi Son Olasılık Son Şiddet Son Risk Puanı 31. Elektrik kesilmesi ve arızası Karanlıkta kalma, tedavi kesilmesi Yaralanma-Ölüm 1 5 4 1-Jeneratör 2-Acil akülü aydınlatma 3-Bakım ve kontrol 32. İlaç order Yanlış ilaç veya uygun olmayan dozda ilaç verilmesi Hastalık-ölüm 1-Eğitim, kontrol ACİL-HEMEN 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN8,9,10,12 SÜRESİNDE1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

FAALİYET/EKİPMAN: ELEKTRİK PANOSU Tarih: TEHLİKE ELEKTRİK ÇARPMASI SONUÇ ÖLÜM, YARALANMA OLASILIK 3 ŞİDDET 5 RİSK DEĞERİ 15 MEVCUT TEDBİRLER: Kaçak akım rölesi ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLERİ: Panonun kablo bağlantı kısımları kapalı (kilitli) olmalıdır. MÜDAHALE : Danışman-İş Güvenliği Saha sorumlusu SORUMLU Elektrik birimi TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 TAKİP EDİLECEK: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

FALİYET: TABANCA BOYASI Tarih: TEHLİKE ELEKTRİK ÇARPMASI SONUÇ ÖLÜM, YARALANMA OLASILIK 3 ŞİDDET 5 RİSK DEĞERİ 20 MEVCUT TEDBİRLER: ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLERİ: STATİK ELETRİK TOPRAKLAMA TERTİBATININ TABANCAYA BAĞLANMASI MÜDAHALE : Danışman-İş Güvenliği Saha sorumlusu Uyarıldı. SORUMLU Birim sorumlusu TAMAMLANMA SÜRESİ TAMAMLANMA TARİHİ İMZA ACİL-HEMEN: 15,16,20,25 GECİKTİRMEDEN: 8,9,10,12 TAKİP EDİLECEK: 1,2,3,4,5,6 M.Recep YAZGAN Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh .

PROJE ADI : FAALİYET: KALIP ÇALIŞMASI TEHLİKE DÜŞME SONUÇ ÖLÜM VEYA YARALANMA OLASILIK 5 ŞİDDET RİSK DEĞERİ 25 MEVCUT TEDBİRLER:YOK ALINACAK TEDBİRLER: 1.UYGUN KORKULUKLU KALIP İSKELESİ 2.EMNİYET KEMERİ KULLANIMI 3-EĞİTİM 4-DENETİM SORUMLU 1-PROJE MÜDÜRÜ/ ALT İŞVEREN V. 2-İŞ GÜVENLİĞİ MÜH. TAMAMLANMA SÜRESİ HEMEN TAMAMLANMA TARİHİ İMZA M. Recep YAZGAN-Em.Baş İş Müfettişi-İş Güvenliği Uzmanı-İnş.Müh.

RİSK ANALİZ FORMU 1 2 3 4 5 Tarih: S.No: ALT İŞVEREN/BÖLÜM SORUMLUSU: Tarih: S.No: İşin Yapılış Adımlarının Tanımları Potansiyel Tehlike Düzeltici ve Önleyici Tedbirler sorumlu 1 2 3 4 5