Akademik disiplinin BAD etkisi Nazan Uçak Özenç

BİLGİNİN İLETİLMESİ  Bilginin en önemli özelliği iletilebilmesidir.  Bilginin aktarılmasında iletişim kanalları çok çeşitlidir.  Bilginin iletilmesini, iletişim şekline bağlı olarak üç grupta toplamak mümkündür. Bunlar;  sözlü iletişim,  yazılı iletişim ve  elektronik iletişimdir.

BİLGİ KANALLARI  Bilgi kanalı; görüşler, düşünceler, gerçekler ve yorumların iletilmesi anlamındadır. Bu kanallar,  resmi (formal) ve  resmi olmayan (informal) şeklinde ayrılırlar (Ford 1973: 87).

Resmi Bilgi Kanalları (Formal Information Channels)  Mesajların bir sisteme bağlı olarak toplanıp, bir format halinde düzenlenerek resmi bir yolla iletildiği iletişim kanallarıdır.  Bu bilgi iletim kanallarının içine; kitap, dergi, rapor, indeks, abstrakt, yıllık, sayısal veriler, veri tabanları, basılı veya basılı olmayan ders notları, slaytlar, ses bantları, plaklar, filmler ve benzeri materyaller girmektedir (Katz 1982).  Resmi bilgi kanallarını kendi içinde, "birincil" ve "ikincil" olarak sınıflamak mümkündür.  Birincil kanallar asıl mesajı taşırken, ikincil kanallar bizi birincil kanallara ulaştıran kanallardır (Ford 1973: 87).

Resmi Olmayan Bilgi Kanallari (Informal Information Channels)  Bir sisteme bağlı olmayan, yorumlardan çabuk etkilenebilen, konuşmaya dayalı bilgi kanalları resmi olmayan bilgi kanalları olarak tanımlanmaktadır.  Resmi olmayan bilgi kanallarının içine meslektaşlarla yapılan yüz yüze görüşmeler, telefon veya mektupla yapılan tartışmalar, bireyler arasında dolaştırılan taslaklar, toplantı ve seminerler üzerine yapılan konuşmalar ve benzeri görüşmeler girmektedir (Finneston 1975; Katz 1982).  Resmi olmayan kanallar sözlü ve yazılı olabilir  Elektronik olarak iletilen bilgi de, hem resmi hem de resmi olmayan bilgi kanalları içinde sınıflandırılabilir.

 BAD en çok etkileyen unsur meslek  Bir işin yerine getirilmesi, o işle ilgili bilgiyi gerektirir.  İnsanın var olan bilgisiyle, işiyle ilgili gereksinimleri algılayışı arasında farklılıklar insanın işine karşı duyduğu bilgi gereksinimlerini ortaya çıkarmaktadır.  İnsanların işleriyle ilgili bilgi gereksinimlerini algılayıp yorumlamaları, onların daha önce edindikleri bilgilerle, ortaya çıkan bu gereksinimi ilişkilendirme şekillerine bağlıdır.  Aynı meslekte çalışan insanların, işlerini ve bilgi gereksinimlerini algılayışları büyük ölçüde benzerlikler göstermektedir (Belkin,1982). Mesleki bilgi

 Akademik disiplin  bilgi gereksinimlerini  bilgi arama davranışlarını  bilgi kanallarının seçimini  kullanılan kaynak türlerini  elektronik ortamdan yararlanmayı  kütüphane kullanım oranını  konferans ve toplantılara katılımı etkilemektedir. Bazı mesleklerde işin verimli olması, meslektaşlar arasındaki iletişimin yüksek oranda olmasına bağlanırken, bazı mesleklerde bu iletişimin yerini kütüphane kullanımı almaktadır. Akademik disiplinin BD etkisi

 Farklı çalışma gruplarının farklı bilgi arama davranışları geliştirmektedir.  Araştırmalar bu gruplar içinde oluşturulan etkili bilgi akışının verimi arttırdığını göstermektedir.  Özellikle teknik alanda çalışanlar için çalışma grubunun kendisi başlı başına bir bilgi kaynağıdır.  Grup içi iletişim, özellikle mühendisler için önemlidir. Çalışma grupları ve roller

 Bilim adamlarının bilgi arama davranışlarında ve bilgi gereksinimlerini karşılamada belirleyici unsurlardan biri “invisible college”dır.  “invisible college”etkisi mesleklere göre artmakta veya azalabilmektedir.  Fen ve teknik konulu mesleklerde ön plana çıkarken, sosyal ve insan bilimlerinde etkisi ve oluşumu daha zayıfdır. İnvisible college

 Kişilerin akademik geçmişleri, bir konuyu anlamaları ve o konu ile ilgili bilgi edinmek için sordukları sorular üzerinde etkili.  Özellikle disiplinler arası konularda akademik temele dikkat edilmeli  Akademik temeli bilmeden bilgi gereksinimini anlamak ve hizmet tasarlamak zor. Akademik dünya neden önemli ?

 Akademik temel,  kullanıcının kavrayış şeklinde  olayları algılamasında  bilgi gereksinimlerinin açıklanmasında kullanılan dil  seçilen terimler  bilgi isteğinin ifade ediliş biçimi  problem çözümünde belirleyici olmaktadır. Akademik yapının etkisi

 Mesleklerin uzmanlık alanı, amacı, çevresi ve örgütlenmesi farklı  Mesleklere bağlı bilgi arama davranışlarının açıklanmasında mesleğin özelliklerinin ve uygulama alanlarının anlaşılması zorunlu  Belirli meslek gruplarına bağlı insanların bilgi arama modelleri oluşturulurken, bu insanların görevlerinin de dikkate alınması gerekir. Mesleğin özelliklerinin anlaşılması

 BAD ile görevler ve gerektirdiği işler arasında etkileşim var  Bilgi gereksinimi kişinin rol aldığı ölçüde artar  Bir meslek grubuna bağlı olan kişinin bilgi gereksinimini  mesleğin yapısal özellikleri,  kişinin yaşı,  kariyer düzeyi,  uzmanlık alanı etkiler  Bilgi gereksiniminin önemi, aciliyeti, beklenmedik oluşu, güçlülük derecesi dikkate alınmalıdır.  Bilgiden haberdar olma düzeyi ve kaynak seçimi etkilidir (Leckie, 1996 : 183). Görev BD ilişkisi

 Bilinmezi ve belirsizin araştırılması  Evrensel bilgi gereksinimi  Yeni ve son bilgi  Açıklama, kuram oluşturma  Bilginin gelişimi ardışık  Meslektaşlar arası iletişim ve bilgi paylaşımı  “invisible college” bilgi iletiminde önemli Fen Bilimlerinde BAD

 Bilgi erişimde  Süreli yayınlar  Review’lar  El kitapları  İkincil kaynaklar (İndeks, abstrakts, veri tabanları) önemli  Yayın tarama alışkanlığı  Kütüphane kullanımı  Elektronik ortam kullanımı fazla Fen Bilimlerinde BAD

 İlk incelenen kullanıcılar  1950’li yıllarda başlayan çalışmalar mühendisleri de kapsamış  William Paisley sadece fen bilimcilerin BAD inceleyen ilk araştırmacı (ARIst, 1968).  1960 sonrası araştırma sayısında artış var.  En çok çalışılan kullanıcı gruplarından Fen bilimcilerin BAD nın araştırılması

 Bilgi erişimde:  sürekli ve yeni, güncel bilgi  doğru, güvenilir, uygulamaya dayalı ve özgün bilgi  formal ve informal bilgi  görsel ve işitsel kaynaklar  informal bilgi akışı, meslektaşlarla görüşmeler, kongreler, bilimsel toplantılar önemlidir. Tıp alanından BAD

 Literatürü en hızlı artan alan  Süreli yayın kullanımı yoğun  Örtük bilgi önemli  İkincil kaynak kullanımı fazla  Kanıt değeri taşıyan bilgi aranıyor  Araştırmacı, uygulamacı ve eğitimci oldukları için bilgi gereksinimleri çok yönlüdür.  Elektronik ortam kullanımı yoğun  MEDLINE, PubMED, Cochrane Library en fazla kullanılan veri tabanları Tıp alanında BAD

 İlk çalışmalar 1950’li yıllara dayanmaktadır.  İlk çalışmalar bilgi kaynakları kullanımları ile ilgili  Öğrenci, pratisyen ve uzmanların bilgi gereksinim ve kullanımları farklı Tıpta kullanıcı araştırmaları

 Yapılan kullanıcı araştırmalarında :  ilk sırada dergiler olmak üzere indeks ve abstrakt gibi ikincil kaynakları çok kullandıkları,  bilgi kullanımlarında mesleki deneyimlerinin ve çalıştıkları kurumdaki statülerinin etkisi olduğu,  çalışma ortamının, bilgi arama amacının, belirli bilgi kanallarındaki deneyimin ve bilgi kanallarına erişimin etkilediğini saptanmıştır. Tıpta kullanıcı araştırmaları

 Bilgiye gereksinim duyduklarında öncelikle meslektaşlarına danışmayı tercih etmektedirler.  Hekimlerin %30’unun bilgi gereksinimlerini hasta viziti sırasında başka bir hekime danışarak karşıladıkları belirtilmektedir (Dorsey, 2008, s.7).  Son yıllarda araştırmalar «Kanıta Dayalı Tı» alanında bad üzerine yoğunlaşmıştır (Köse, 2011). Tıpta kullanıcı araştırmaları…

 Teknik bilgi önemlidir  Doğanın kullanılması ve işlenmesi ile ilgilidir.  Yeni ürün geliştirmek amacıyla araştırma yaparlar.  Problem çözmek, yeni ürün üretmek için bilgi ihtiyacı duyulur.  Bir alanın keşfi değil yeni bir aracın geliştirilmesi esastır.  Mühendislik disiplinlerarası çalışma gerektirmesi sebebiyle gün geçtikçe daha teknik ayrıntı içeren ve daha karmaşık hale gelen bir bilim dalıdır (Tenopir ve King 2004). Mühendislikte BAD

 Fen bilimlerinde üretilen bilgiyi kullanır.  Ardışık bilgi akışı var.  Güncel, yeni bilgi önemli  «Least effort» kuralı geçerli  En az çabayla en uygun bilgiye erişim esas  Elektronik ortam önemli  Patent, standart, teknik rapor ve bunları veren veri tabanları önemli  Kütüphane kullanımı zayıf  Özel hizmet ihtiyacı var Mühendislikte BAD

 Mühendisler üzerine ilk bilgi arama modeli Richard Orr (1970) tarafından geliştirilmiştir.  İkinci model Brian Vickey ve Alina Vickey’in 1989 yılında geliştirdiği modeldir.  Bu konuda en çok bilinen modellerden birisi Thomas Pinelli’ ye (1991) aittir.  Pinelli çalışmasında mühendislerin bilgi gereksinimini ortaya çıkış nedenlerini, bunların bağlı olduğu içsel ve dışsal unsurları; zaman, ücret ve başarıya bağlı olarak kaynak seçimini modeline yansıtmıştır.  Ellis ve Haugan endüstri alanında çalışan mühendislerin bilgi arama davranışlarını modellemiş ve mühendislerin kullandıkları temel iletişim kanal ve kaynaklarını açıklamıştır (1997). Mühendislikte kullanıcı araştırmaları

 Çalışma alanı değişken  Yerel çalışma alanı ve bilgi üretimi  Bilgiye bakış fen bilimlerinden farklı  Dil ve kültür farklılıkları bulguları etkiler  Araştırma yöntemleri farklıdır.  Geriye dönük bilgi kullanımı  Üretilen bilginin geçerliliği zaman ve bölgeye göre değişir. Sosyal Bilimlerde BAD

 Bilgi erişimde  resmi iletişim kanalları  çekirdek koleksiyon  monograflara kullanımı önemlidir..  Yerel kültürün etkisi altındadır.  Sistematik bilgi arayışı zayıftır.  Yayın taramaları geriye dönük yapılmaktadır. Sosyal bilimlerde BAD

 İlk çalışmalar 1970 yılında İngiltere’de Bath üniversitesinde “Information Requirements of Social Scientists” (INFROSS) adlı toplantıyla başlatılmıştır.  Bu alandaki kullanıcı çalışmaları 1980 yılından itibaren hız kazanmıştır.  “Design of Information Systems in the Social Sciences (DISISS) adlı çalışma ile bu gruplar için bilgi sistemlerinin tasarlanmasına ağırlık verilmiştir. Sosyal bilimlerde kullanıcı araştırmaları

 Bilgi iletişimini sağlayan kaynaklar çok çeşitlidir.  Bunlar; kitaplar, dergiler, resimler, müzik notaları, filmler, video ve ses bandları gibi çok farklı formatta ve türde bilgi kaynağını içine almaktadır.  Bu alandaki bilgi sanatçılar, yazarlar, akademik kurumlar, özel topluluklar, kurumlar tarafından üretilmektedir. İnsan Bilimlerinde BAD

 Yalnız çalışırlar.  Bilgiye bakış yanlı.  Gözden geçirme alışkanlıkları vardır.  Basılı kaynaklar, monograflar önemli  Kütüphane kullanımı yoğun, kütüphaneciden yardım alma zayıf  “Invisible college” oluşumu ve ikincil kaynak kullanımı zayıf  Eski ve geriye dönüşlü değerlendirme yapan bilgi kaynakları değerlidir.  Orijinal çalışmalar önemlidir. İnsan Bilimlerinde BAD

 En fazla ihmal edilen kullanıcı grubu  Bilgi arama davranışları üzerinde en son çalışılan grup  İlk çalışmalar 1970’li yıllarda başlamıştır.  1976 yılında British Library’nin desteğiyle “The Centre for Research on User Studies – CRUS” in kurulmasıyla insan bilimcilerin bilgi gereksinimleri ve bilgi arama davranışları, yapılmakta olan araştırmaların içine alınmıştır.  Konuya ilginin artmasıyla zaman içinde sistematik çalışmalar başlatılmıştır (Stone 1982). İnsan Bilimlerinde kullanıcı araştırmaları

 Sosyal ve insan bilimlerinde bilgi arama davranışları birbirine diğer alanlara göre daha yakın  Mühendislik ile insan bilimleri en farklı özellikleri gösterir.  İkincil kaynak kullanım oran ve davranışları farklı.  Sosyal ve insan bilimleri alanında yayın taramaları daha çok geriye dönük bilgi aramak amacıyla yapılmaktadır.  Fen ve tıp alanında veri tabanları, sosyal ve insan bilimlerde kapsamlı hazırlanmış konu bibliyografyaları kullanılmaktadır.  Fen ve tıp alanında doğruluk, güncellik, güvenilirlik önemli  Mühendislikte bilginin elde edilebilirliği, ucuzluğu, isabeti önemlidir. Disiplinler arası farklılıklar

 Fen, teknik alanlarında yabancı yayın kullanımı  Sosyal bilimlerde yerel bilgi kullanımı  Çok yazarlık fen, tıp, teknik alanlarında yoğun  Yayın eskime oranı sosyal ve insan bilimlerinde daha yavaş  Bilgi iletişim hızı disiplinlere göre farklı Disiplinler arası farklılıklar

 Elektronik ortam kullanımının gereksinim duyulan bilginin niteliğiyle yakından ilişkili  Güncel bilgiye duyulan gereksinim, bilgi aramada sistemli ve düzenli yayın tarama alışkanlığını sağlamakta  Güncel bilgi gereksinimini en yoğun duyan araştırmacılar veri tabanlarını daha fazla kullanmakta Disiplinler arası farklılıklar

 İkincil kaynakların oluşumunda alanların etkisi var  Fen ve mühendislik alanlarında terminolojinin yerleşmiş, evrensel ve değişmez oluşu indeks, abstrakt ve veri tabanlarının hazırlanmasını ve kullanımını kolaylaştırmakta  Sosyal bilimlerin konusunun yerel kültürlere ve toplumsal olaylara dayanması, bu olay ve olguların sürekli değişmesi, terminolojide yaşanan karmaşa bu alanda ikincil kaynakların oluşturulmasını olumsuz yönde etkilemekte  İnsan bilimleri alanında bireysel yaklaşım özelliği, kaynak çeşitliliği ve orijinal bilgiye duyulan bilgi erişimde sorun yaratmakta

Ne anladık ??