İŞLE 524 – İŞLE 531 Yönetim Muhasebesi Maliyet – Hacim İlişkileri Dr. Can Öztürk

Giriş İşletme maliyetlerinin belirlenmesi İş hacmi (faaliyet hacmi, etkinlik hacmi veya çalışma hacmi) Genel olarak İş hacmi toplam maliyet

İş Hacmi Maliyetleri incelenen birimin belirli bir dönemdeki çalışma yoğunluğu Makine Bölüm İşletme İş hacmi ile ilişkilendirilebilen giderler Sabit giderler Değişken giderler

Sabit Giderler Faaliyet hacminden bağımsız olarak ortaya çıkan giderler İki kısıt çerçevesinde sabittirler: Kısa dönem için sabitlik İş hacmindeki değişimler karşısında sabitlik

Sabit Giderler Kısa dönem için sabitlik Kapasitenin değişmemesi esastır Kapasite de herhangi bir değişikliğin öngörülmediği süre Kapasite değişeme her zaman açıktır Yeni tesislerin edinimi Örgüt yapısında değişiklik Yeni finansman kaynaklarının temini

Sabit Giderler İş hacmindeki değişimler karşısında sabitlik Sabitlik mutlak değildir Yenilenen makine maliyetinden kaynaklanan amortisman Reklam giderleri AR-GE giderleri

Sabit Giderler Yapısal(Bağlayıcı) Giderler İşletmenin mevcut yapısına bağlı gider kalemleri Faaliyetler dursa bile devam eden gider kalemleri Amortismanlar Kiralar Bina ve arazi vergileri Sabit tesislerin sigorta primleri Uzun vadeli borç faizleri Kilit personelin aylık ve ücretleri

Sabit Giderler Planlanmış(İstemli – İhtiyari) Giderler Bütçe dönemi içinde yapılacak harcamalar Satış kapasitesini korumak Yeni satışları temin etmek Reklam giderleri AR-GE Giderleri Hizmet içi ve dışı eğitim giderleri Danışman ücretleri Pazarlama araştırması giderleri

Sabit Giderler Örnek A sanayi işletmesinin sabit giderleri aşağıda verilmiştir Amortismanlar……………………10.000 TL Üst yönetici aylıkları…………….20.000 Reklam giderleri…………………..15.000 AR-GE Giderleri………………………5.000 Aylık ücretim kapasitesi……….5.000 adet mamul Sabit giderlerle üretim hacmi arasındaki ilişki ????

Sabit Giderler

Değişken Giderler Sabit giderler Değişken giderler Faaliyette bulunmaya yöneliktir Faaliyet için alt yapı oluşturur Faaliyet için kapasite oluşturur Değişken giderler Kapasiteden yararlanılması Faaliyet hacmine bağlı olarak giderler

Değişken Giderler İş hacmi ile doğrudan ilişkilidir Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Bir kısım genel üretim giderleri(makine yağı ve elektrik enerjisi tüketimi) Satılan malın maliyeti Satış komisyonları Ambalaj malzemesi tüketimi Nakliye ve teslim giderleri

Değişken Giderler Üretilecek olan mamul açısından toplam değişken gider Toplam değişken giderler = Değişme oranı x İş Hacmi Değişme oranı şöyle hesaplanır: Bir mamul için birim başına 2 kg hammadde Hammadde kg fiyatı 5 TL Her mamul için değişme oranı = 2 x 5 = 10 TL Bu mamul başına 10 TL’lik hammaddedir

Birim Mamule Kullanılan Miktar Değişken Giderler Türü Birim Fiyatı Birim Mamule Kullanılan Miktar Değişme Oranı İlk madde 5 TL x 2 Kg/adet = 10 TL Direkt işçilik 6 TL 3 Saat/adet 18 TL Enerji giderleri 0,5 TL Kwh/adet 1,5 TL Ambalaj malzemesi 2,5 TL 1 Adet/adet 32 TL

Değişken Giderler Toplam değişken giderler = 32 x Üretim miktarı Eğer üretim miktarı 5.000 birim mamul ise toplam değişken giderler ???? 32 x 5.000 = 160.000 TL

Değişken Giderler

Karma Giderler Yarı değişken giderler İş hacmi sıfır olduğunda tamamen ortadan kalkmaz Faaliyet durduğu halde ortaya çıkmaya devam eden kısım = > Sabit kısım Faaliyet hacmi ile orantılı olarak değişme gösteren kısım = > Değişken kısım

Karma Giderler Yarı değişken giderler Sabit kısım + Değişken kısım Sabit kısım + (Değişme oranı x İş Hacmi)

Karma Giderler Örnek İşletmede çalışan satış personeli Aylık maaş tutarı 1.000 TL Satılan her ürünün satış fiyatı üzerinden % 2 prim Ürün satış fiyatı = 100 TL Prim = 100 x 0,02 = 2 TL Memur ücreti = 1.000 + ( 2 TL x Satış Miktarı)

Değişken Kısım (Değişme Oranı) Karma Giderler Türü Sabit Kısım(Aylık) Değişken Kısım (Değişme Oranı) Endirekt işçilikler 17.000 TL 6 TL/adet Su 2.000 TL 2,5 TL/adet Bakım ve onarım 1.000 TL 1,5 TL/adet Toplam 20.000 TL 10 TL/adet

Karma Giderler Yarı değişken giderler 20.000 + (10 TL x üretim miktarı) Üretim miktarı 5.000 adet Toplam 70.000 TL

Karma Giderler

Karma Giderler Yarı sabit giderler Kapasite içerisinde belirli fiyat aralıklarında sabit kalan, ancak bu aralıklar dışında sıçramalar gösteren giderler

Karma Giderler Örnek A Sanayi işletmesi 8’er saatlik iki vardiya Üretim kapasitesi 5.000 mamul/aylık Her vardiyada 3 ustabaşı çalışmaktadır Maaş 3.000 TL/aylık

Toplam ustabaşı ücretleri Karma Giderler Üretim aralığı Ustabaşı sayısı Toplam ustabaşı ücretleri 0 – 2.500 adet 3 9.000 TL 2.500 – 5.000 adet 6 18.000 TL

Karma Giderler

Maliyet Fonksiyonları Toplam maliyet fonksiyonu Değişken giderler + Sabit giderler + Yarı değişken giderler + Yarı sabit giderler

Maliyet Fonksiyonları Değişken giderler (değişme oranı x iş hacmi) a1 * x Sabit giderler b1 Yarı değişken giderler b2 + (a2 * x) Yarı sabit giderler a3 * x + b3 Toplam maliyet = (a1 * x) + b1 + (b2 + (a2 * x)) + a3x + b3

Maliyet Fonksiyonları Toplam maliyet fonksiyonu = (a1 * x) + b1 + (b2 + (a2 * x)) + a3x + b3 a1x + a2x + a3x + b1 + b2 + b3 x(a1 + a2 + a3) + b1 + b2 + b3 ax + b

Örnek Değişken giderler Türü Değişme oranı İlk madde 10 TL/adet Direkt işçilik 18 TL/adet Enerji giderleri 1,50 TL/adet Ambalaj malzemesi 2,50 TL/adet a1 32 TL/adet

Örnek Sabit giderler Türü Aylık Tutarı Amortismanlar 10.000 TL Üst yönetici aylıkları 20.000 TL Reklam giderleri 15.000 TL AR-GE Giderleri 5.000 TL b1 50.000 TL

Örnek Karma giderler Türü Aylık sabit tutarı Değişme oranı Endirekt işçilik 17.000 TL 6 TL/adet Su 2.000 TL 2.50 TL/adet Bakım ve onarım 1.000 TL 1.50 TL/adet b2 20.000 TL a2 = 10 TL/adet

Örnek Yarı sabit giderler Türü Aylık sabit tutarı Değişme oranı Ustabaşı ücretleri 18.000 TL - Kalite kontrol giderleri 3.00 TL b3 a3 = 3 TL/adet

Örnek TM = ax + b a = 32 + 10 + 3 = 45 TL b = 50.000 + 20.000 + 18.000 = 88.000 TL TM = 45x + 88.000 Planlanan üretim = 4.000 adet TM = (45 * 4.000) + 88.000 = 268.000 TL

Örnek

Birim Maliyet Fonksiyonu BM= Toplam Maliyet / İş Hacmi BM = ax + b / x BM = a + b/x İş hacmi birim sabit maliyet

Birim Maliyet Fonksiyonu Örnek 45x + 88.000 / x 45 + 88.000 / x 45 + 88.000 / 4.000 45 + 22 = 67 TL/adet

Birim Maliyet Fonksiyonu

Haftaya: Maliyet – Hacim İlişkilerinin Saptanması İyi akşamlar 