2. Ders Sendika Kavramı, Kuruluş, Organlar Yönetici Güvencesi Toplu İş Hukuku 2. Ders Sendika Kavramı, Kuruluş, Organlar Yönetici Güvencesi

Sendika Kavramı Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için sendika kurarlar. Sendikalar aynı mesleğe mensup çalışanlar tarafından kurulabileceği gibi, tek bir işyerinde ya da o işyerini içine alan bir işkolunda çalışan kişilerce de kurulabilir.

Sendikanın Tanımı 1982 Anayasası’nda sendikaya ilişkin bazı esaslara yer verilmiştir. m. 51: «Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir».

STİSK m. 2 Kuruluş: Sendika ve konfederasyonları, Üst kuruluş: Konfederasyonları, Sendika: İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşları, Konfederasyon: Değişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşu İfade eder.

Sendikaların Unsurları 1. Ortak Amaç Sendikaların amacı; işçilerin ya da işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve yararlarını korumak ve geliştirmektir. 2. Serbestçe Kurulabilme Anayasa, çalışanlara ve işverenlere önceden izin almaksızın sendika ve üst kuruluş kurma hakkı tanımıştır. Bu kavram sendika özgürlüğünü oluşturur. 3. Bağımsızlık A. Devlete ve Siyasi Partilere Karşı Bağımsızlık STİSK m. 28/2: «Kuruluşlar; kamu kurum ve kuruluşları, siyasi partiler, esnaf ve küçük sanatkâr kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz»

B. Diğer Sosyal Tarafa karşı Bağımsızlık İşçi sendikalarının işverenlere, işveren sendikalarının işçilere karşı bağımsız olması gerekmektedir. Sendikanın Saflığı: İşverenlerin işçi sendikalarına, işçilerin işveren sendikalarına üye olamamaları. STİSK m. 26/6: «İşçiler ve işçi kuruluşları işveren kuruluşlarına, işveren kuruluşları da işçi kuruluşlarına üye olamaz; gerek doğrudan doğruya, gerek temsilcileri veya mensupları veya araya koyacakları diğer kimseler aracılığıyla biri diğerinin kurulmasına, yönetim ve faaliyetine müdahalede bulunamaz». STİSK m. 28/3: «İşçi kuruluşları, işverenler ve bu Kanun ve diğer kanunlara göre kurulan işveren kuruluşlarından; işveren kuruluşları da işçilerden ve bu Kanun ve diğer kanunlara göre kurulu işçi kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz». STİSK m. 28/4: Bu «hükümlere aykırı olarak yardım ve bağış alınması hâlinde üyelerden birinin veya Bakanlığın başvurması üzerine, mahkeme kararıyla, alınan yardım Hazineye aktarılır».

4. Demokratik Esaslara Uygun Olması Anayasa m. 51/son: «Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz». STİSK’da da bazı örnekler; Sendika tüzüklerine delege seçilmeyi önleyici hükümlerin konulamaması (m. 10/son) GK’da zorunlu organlara delege veya üye seçimlerinin yargı gözetimi altında serbest, eşit, gizli oy, açık sayım esasına göre yapılacağı…(m. 14/1) 5. Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması Sendikalar ve üst kuruluşlar tüzel kişiliğe sahiptirler. STİSK m. 7/1: «Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır».

Kuruluş Sistemleri İzin Sistemi Serbest Kuruluş Sistemi Karma Sistem

Sendika ve Konfederasyonların Kuruluşu Genel Olarak İşçi veya işveren ya da sendika veya konfederasyon kuruluş yöntemleri arasında fark yoktur. Sadece kurucuların nitelikleri açısından fark vardır. İşçi sendikalarına: Gerçek kişiler İşveren sendikalarına: Gerçek & tüzel kişiler. Konfederasyonlar: Tüzel kişiler.

Kuruluşa Hakim Olan İlkeler A. Genel Olarak Sendikalaşma İlkeleri Meslek esasına göre sendikalaşma Marangozcular, fırıncılar sendikası İşyeri esasına göre sendikalaşma İşyerinde çalışan işçilerin sendika kurmaları (2821 s. Kanun’a kadar) İşkolu esasına göre sendikalaşma İşyerinde yapılan işin niteliğinin esas alındığı sendikalaşma

B. İşkoluna Göre Sendikalaşma Ortak mesleki menfaat / Endüstri kolu STİSK m. 3: «Kuruluşlar, bu Kanundaki kuruluş usul ve esaslarına uyarak önceden izin almaksızın kurulur. Sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunur». İstisna: «Kamu işveren sendikalarının, aynı işkolundaki kamu işverenleri tarafından kurulması ve faaliyette bulunması şartı aranmaz.» İşkolu esasına göre sendikalaşmada, işçiler sendika kurma ya da sendikaya üye olmada mesleklerine göre değil, çalıştıkları işyerinin girdiği işkolu grubuna göre sınıflandırılmaktadırlar.

1. İşkollarının Kanunla belirlenmesi Sendikaların kurulabileceği işkolları kanunla düzenlenmiştir. STİSK m. 4/1’e göre «İşkolları bu Kanuna ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir».

İşkolları

2. İşyerindeki Faaliyetin Hangi İşkoluna Girdiğinin Tespiti 6356 sayılı STİSK m. 5’ e göre Bir işyerinin girdiği işkolunun tespiti Bakanlıkça yapılır. Bakanlık, tespit ile ilgili kararını Resmî Gazete’de yayımlar. Dava ve İtiraz: Bu tespite karsı ilgililer, kararın yayımından itibaren on beş gün içinde dava açabilir. Mahkeme iki ay içinde kararını verir. Kararın temyiz edilmesi hâlinde Yargıtay uyuşmazlığı iki ay içinde kesin olarak karara bağlar. 3. İşyerinde Birden Fazla İşin Görülmesi Halinde Asıl İşin Tespiti STİSK m. 4/II’ye göre “Bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işler de, asıl işin girdiği işkolundan sayılır.” Buna göre işyerinde birden fazla faaliyetin bulunması halinde o işyeri için işyerinin teknik amacını oluşturan mal ve hizmet üretimi esas alınacaktır

C. Sendika Çokluğu İlkesi Aynı işkolunda aynı anda birden çok sendikanın kurulabilmesi ve faaliyette bulunabilmesidir. Hukukumuzda kural olarak sendikada çokluk, sendika üyeliğinde teklik ilkesi benimsenmiştir.

Melikşah Üniversitesi 