Türkiye’de Jeotermal Aktivitelerden Kaynaklanan Su Kirliliği

... konulu sunumlar: "Türkiye’de Jeotermal Aktivitelerden Kaynaklanan Su Kirliliği"— Sunum transkripti:

1 Türkiye’de Jeotermal Aktivitelerden Kaynaklanan Su Kirliliği
Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı Türkiye’de Jeotermal Aktivitelerden Kaynaklanan Su Kirliliği Özgür GÜNHAN Orman ve Su İşleri Uzmanı Yeraltı Suyu Kalite Şube Müdürlüğü

2 Sunum İçeriği Jeotermal atıksuların çevresel etkileri
Jeotermal atıksuların arıtım ve bertaraf yöntemleri Türkiye’de jeotermal kaynaklı kirlilik Türkiye’de jeotermal atıksuların yönetimi Türkiye’de jeotermal atıksular ile ilgili mevzuat

3 Jeotermal Atıksuların Çevresel Etkileri
Jeotermal atıksular, genel olarak, metal içeriği bakımından zengin ve sıcaklığı yüksek sulardır. Termal kirlilik → oksijen dengesinde bozulma, ekolojik bozulma Kimyasal kirlilik → sağlık problemleri, ekolojik bozulma

4 Jeotermal Atıksuların Çevresel Etkileri
Arsenik (As), bor (B), florür (F), silis (Si), jeoetermal sularda sıklıkla rastlanan elementlerdir. Dünya Sağlık Örgütü içme sularında As ve F için üst sınırı 0,01 ve 1,5 mg/L olarak belirlemiştir. B için önerilen standart değer 2,4 mg/L’dir. Ancak, dünyanın büyük bir bölümünde B için belirlenen üst sınır 0,5 mg/L’dir.

5 Jeotermal Atıksuların Çevresel Etkileri
As, Yeraltı Suyu Direktifi (2006/118/EC), Ek 2’deki eşik değer belirlenirken dikkate alınması gereken asgari parametre listesinde yer almaktadır. B ve F listede yoktur. 27 ülke arasında, 7 ülke B için, 6 ülke F için, eşik değer belirlemiştir.

6 As için Belirlenen Eşik Değerler
Ülke Değer Birim 1 Avusturya 10 µg/L 2 Belçika 3 Bulgaristan 4 Kıbrıs 5 Çek Cumhuriyeti 6 Danimarka Belirlenmedi 7 Estonya Yeraltı suyunda bulunamadı 8 Finlandiya 9 Fransa Almanya 11 Yunanistan 12 Macaristan Ciddi bir baskı yok 13 İrlanda 7,5 Ülke Değer Birim 14 İtalya 10 µg/L 15 Letonya 7 16 Litvanya 17 Lüksemburg 18 Malta 0,75 - 5 19 Hollanda 1,5 - 22,5 20 Polonya 21 Portekiz Risk yok 22 Romanya 23 Slovak Cumhuriyeti 5, 24 Slovenya 25 İspanya 26 İsveç 27 Birleşik Krallık 7,5

7 B için Belirlenen Eşik Değerler
Ülke Değer Birim 1 Avusturya mg/L 2 Belçika Yok 3 Bulgaristan 4 Kıbrıs 5 Çek Cumhuriyeti 6 Danimarka Belirlenmedi 7 Estonya 8 Finlandiya 9 Fransa 10 Almanya 11 Yunanistan 12 Macaristan 13 İrlanda 0,75 Ülke Değer Birim 14 İtalya 1 mg/L 15 Letonya Yok 16 Litvanya 17 Lüksemburg 18 Malta 0,5 - 1 19 Hollanda 20 Polonya 21 Portekiz 22 Romanya 23 Slovak Cumhuriyeti 24 Slovenya 25 İspanya 0,7 - 1 26 İsveç 27 Birleşik Krallık 0,75

8 F için Belirlenen Eşik Değerler
Ülke Değer Birim 1 Avusturya Yok 2 Belçika 2,5 - 7 mg/L 3 Bulgaristan 4 Kıbrıs 5 Çek Cumhuriyeti 6 Danimarka Belirlenmedi 7 Estonya 8 Finlandiya 9 Fransa 10 Almanya 11 Yunanistan 12 Macaristan 13 İrlanda Ülke Değer Birim 14 İtalya 1,5 mg/L 15 Letonya Yok 16 Litvanya 17 Lüksemburg 18 Malta 1,5 - 2,75 19 Hollanda 20 Polonya 21 Portekiz 22 Romanya 23 Slovak Cumhuriyeti 0,75 - 1 24 Slovenya 25 İspanya 26 İsveç 27 Birleşik Krallık 1,13

9 Jeotermal Atıksuların Arıtım ve Bertaraf Yöntemleri
Element Arıtma Yöntemi As Demir ile birlikte çökelme veya katalize edilmiş fotooksidasyon ile devam eden ozon oksidasyonu İyon değiştirme Sıfır değerlikli demir (adsorpsiyon, çökelme, birlikte çökelme, redoks reaksiyonları) B Elektrokoagülasyon Ultrafiltrasyon ve ters ozmozdan oluşan ikili hibrid sistem Si Suyu sodyum karbonat veya kireç eklemek suretiyle soğutma havuzlarında 3 güne kadar bekletme Yüksek pH’da çeşitli metal katyonları eklemek suretiyle metal silikat olarak çöktürme F Elektrodializ

10 Jeotermal Atıksuların Arıtım ve Bertaraf Yöntemleri
Geri Kazanım ve Deşarj: Mineral açıdan zengin jeotermal su, eğer bu elementler yeniden kazanılabilirse değerli bir mineral kaynağıdır. Literatürde silis, çinko, lityum gibi mineral ve metallerin jeotermal atıksulardan geri kazanımı konusunda çeşitli çalışmalar vardır. California’daki Mammoth Lakes Jeotermal Enerji Santrali’nde ters osmoz ile silis üretimi yapılmaktadır. Jeotermal atıksular uygun bir arıtımdan sonra alıcı ortama deşarj edilebilir.

11 Jeotermal Atıksuların Arıtım ve Bertaraf Yöntemleri
Reenjeksiyon: Doğal yollarla beslenimi sınırlı olan jeotermal sahalara ek besleme sağlayarak sürdürülebilir kullanıma katkıda bulunur. Jeotermal sahalarda gözlenen basınç düşümünü ve çökme riskini azaltır. Rezervuar kayasından daha fazla termal enerji elde edilmesini sağlamak suretiyle üretim kapasitesini artırır. Reenjeksiyon, enerjisi çeşitli amaçlar için kullanılan jeotermal suyun rezervuara tekrar basılmasıdır.

12 Jeotermal Atıksuların Arıtım ve Bertaraf Yöntemleri
Reenjeksiyon, üretim kuyularındaki suyun soğuması gibi sorunlara yol açması sebebiyle dikkatli bir tasarım gerektirir.

13 Türkiye’de Jeotermal Kaynaklı Kirlilik
Türkiye’nin jeotermal potansiyeli; Türkiye’nin teorik potansiyeli MWt’dur. 2012 sonu itibariyle; görünür jeotermal ısı kapasitesi 7000 MWt, keşfedilmiş jeotermal saha sayısı 225, elektrik üretimine uygun potansiyel içeren saha sayısı 25 (tamamı Batı Anadolu’da) 9 adet enerji santralinde 162,2 MW elektrik üretimi.

14 Sıcaklığına Göre Ülkemizdeki Jeotermal Alanların Dağılımı

15 Kurulu güce göre jeotermal enerji
2011 yılına ait TEİAŞ verilerine göre

16 Sıcaklığına Göre Ülkemizdeki Jeotermal Kaynakların Konumları

17 Batı Anadolu’ya Yakından Bakış

18 Ülkemizdeki Jeotermal Kaynaklı Kirlilik
Büyük Menderes Havzası Küçük Menderes Havzası Susurluk Havzası Akarçay Havzası Gediz Havzası Kuzey Ege Havzası

19 Büyük Menderes Havzası
Büyük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı (2010) Termal kirlilik, tuzluluk, B kirliliği Jeotermal elektrik santralleri: Denizli- Sarayköy, Aydın-Köşk (Dora-1 ve Dora-2) ve Aydın-Germencik Reenjeksiyon yapılmaktadır. Ancak by-pass hatları mevcut olup arıza veya bakım zamanlarında alıcı ortama deşarj edilme ihtimali vardır. Denizli Pamukkale çevresindeki termal oteller Akköy Belediyesi AAT’ye bağlıdır. Aydın’da narenciye kalitesinde önemli düşüş * Ü. Gemici and G. Tarcan, Distribution of boron in thermal waters of western Anatolia, Turkey, and examples of their environmental impacts. Environmental Geology * Ş. Şimşek, N. Yıldırım and A. Gülgör, Developmental and environmental effects of the Kızıldere geothermal power project, Turkey. Geothermics * C. Koç, Effects on environment and agriculture of geothermal wastewater and boron pollution in Great Menderes Basin. Environmental Monitoring Assessment * C. Koç, Effects of boron pollution in the Lower Buyuk Menderes. Environmental Progress and Sustainable Energy. 30 (3)

20 Küçük Menderes Havzası
Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı (2010) Jeotermal enerji 10 yılı aşkın süredir ısınma amaçlı kullanılmaktadır. Ergenli Barajı su toplama alanı içerisinde sıcaklığı 40oC’yi aşan jeotermal su belirlenmiştir. Olası etkiler incelenmelidir. Alaçatı, Ilıca ve Şifne’deki jeotermal tesislerden kaynaklanan atıksular Alaçatı Barajı’nda; Narlıdere ve Balçova’daki jeotermal tesislerden kaynaklanan atıksular ise Balçova Barajı’nda B konsantrasyonu açısında risk oluşturmaktadır.

21 Susurluk Havzası Susurluk Havzası Koruma Eylem Planı (2010)
Tavşanlı ve Emet’deki jeotermal tesislerden kaynaklanan atıksular Emet ve Orhaneli Çayı vasıtasıyla Uluabat Gölü’ndeki; Simav, Balıkesir-Merkez, Sındırgı ve Bigadiç’teki jeotermal tesislerden kaynaklanan atıksular ise Simav Çayı’ndaki B konsantrasyonunu arttırıcı unsurlar arasındadır.

22 Akarçay Havzası Akarçay Havzası Koruma Eylem Planı (2008)
Afyonkarahisar → termal turizm ve konut ısıtması Yüzey sularındaki etkisi → Kullanım sonrası veya verimsiz işletilen arıtma tesislerinden sonra Akarçay’a deşarj Yeraltı sularındaki etkisi → soğuk-sıcak su dengesinin bozulması ve sıcak suların soğuk su sistemine girişimi "Akarçay Havzasının Hidrojeolojisi ve Yeraltısuyu Akım Modeli" projesi, Hacettepe Üniversitesi Hidrojeoloji Mühendisliği Bölümü ile birlikte 1998 yılı sonunda başlatılarak, Mayıs 2002'de tamamlanmıştır . Havza içerisinde yer alan jeotermal alanlar, bu alanların kullanımı sırasında oluşan deşarjların meydana getirdiği kirletici parametreler ile diğer tüm kirleticilerin belirlendiği harita, kimyasal deney sonuçlarını içeren tablo, grafik ve değerlendirmeler bilgisayar ortamına aktarılarak, tespit sonuçlarının ilgili birimlerce değerlendirilmesine veri oluşturarak, zamana bağlı kirletici parametrelerin izlenmesine başlangıç oluşturmuştur.

23 Akarçay Havzası Ömer Hamamı suyu deşarjı → TÇM = 3800 mg/L
Afyon şehir ısıtmasından dönen suların (AFJET) deşarjı → TÇM = 5000 mg/L TÇM (AFJET) = 5000 mg/L < 350 mg/L 450 mg/L Akarçay 100 m 1145 mg/L (kurak dönemde) Mart ayında Toplam Çözünmüş Madde Termal su deşarj noktasına kadar Akarçay’ın TÇM miktarı yağışlı dönemde (Mart) 350 mg/lt’nin altında iken, deşarjın yapıldığı noktadan 100 m aşağıda TÇM 450 mg/lt değerindedir. Akarçay’da akımın az olduğu kurak dönemde ise bu katkı ile TÇM miktarı mg/lt değerine ulaşmaktadır.

24 Akarçay Havzası TÇM (Gazlıgöl kaplıcası) = 2000 mg/L
350 mg/L (yağışlı dönemde) Sivrikaya Deresi 1500 mg/L (kurak dönemde) TÇM (Heybeli kaplıcası) = >3000 mg/L 440 mg/L (yağışlı dönemde) Akarçay

25 Akarçay Havzası Maksimum B konsantrasyonu → Ömer-Gecek termal sahasının çıkışında ve Afyonkarahisar Ovası’nın kuzeybatısındaki sıcak su kuyularında As (Ömer hamamı deşarjı) = 176,6 mg/L As (AFJET deşarjı) = 173,9 mg/L As (Heybeli kaplıcası) = 168,6 mg/L İçme sularında maksimum As = 0,01 mg/L

26 Akarçay Havzası Tüm sıcak su deşarjları sıcaklık, sodyum, klorür, TÇM ve ÇO içeriği açısından SKKY’ye göre IV. Sınıf (çok kirlenmiş) su sınıfındadır. Parametre IV. Sınıf su kalite kriteri Sıcaklık (oC) > 30 Sodyum (mg Na+/L) > 250 Klorür (mg Cl‾/L) > 400 TÇM (mg/L) > 5000 ÇO (mg O2/L) < 3 “Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği” Ek 5, Tablo 5’e göre sıcaklık ve ÇO içeriği açısından IV. Sınıf su sınıfındadır. Parametre IV. Sınıf su kalite kriteri Sıcaklık (oC) > 30 ÇO (mg O2/L) < 3

27 Akarçay Havzası CaCO3 ve MgCO3 çökelmesine karşı →“inhibitör”
İstanbul Üniversitesi, “Afyonkarahisar termal ve mineralli su kaynaklarının kullanılmasında başlıca ekolojik ve balneolojik sorunlar” CaCO3 ve MgCO3 çökelmesine karşı →“inhibitör” Afyon’da; * ~ 50 sondaj kuyusunda aylık inhibitör tüketimi = ~ 30 ton → Ayda 30 ton katkı maddesi * Yılda → 3,5 milyon ton (enerji) + 1,5 milyon ton (balneoloji) = 5 milyon ton jeotermal su Toprağa verilen inhibitörlü jeotermal sular toprak pH’sını düşürür (bitki örtüsünde çoraklaşma), yer altı ve yerüstü sularının kimyasal bileşimini bozar. Inhibitör pH’sını tamponlamak için → NH4 Yeraltı ve yerüstü sularında NH4 kirliliği Arıtmasız deşarj → yerüstü ve yeraltı sularında As ↑ → içme ve kullanma sularındaki As ↑

28 Akarçay Havzası B ile Mg, Na ve K tuzlarının toprağa ve sulara karışması flora ve fauna dengesini bozar, toprağı bitkilerin yetişemeyeceği bir forma sokarak tarımsal üretimi düşürür. Akarçay’a ve Eber Gölü’ne deşarj edilen sıcak su sonucu ekolojik yönden bir dizi değişiklik → doğal populasyon (bitkisel ve hayvansal organizmalar) sıcaklığın artmasıyla farklılaşır, termofil (sıcağı seven) türlere döner.

29 Yeraltı suyu kirliliği:
Akarçay Havzası Yeraltı suyu kirliliği: Jeotermal alanlara yakın yerlerde Na+K, Cl, Li, B, sıcaklık ve elektriksel iletkenlik ↑ Ömer-Gecek, Gazlıgöl ve Heybeli jeotermal alanlarında termal su kaynak ve üretim kuyularına yakın soğuk su kuyularında kirlilik gözlenmektedir. Jeotermal kökenli kirlenmenin oluşum mekanizması konusunda yeterli bilgi yoktur.

30 Akarçay Havzası Olasılıklar;
jeotermal ve soğuk su akiferleri arasındaki doğal etkileşim sonucu, jeotermal su kuyularının hatalı teçhizi sonucu, doğru teçhiz edilmiş kuyu cidarlarının zamanla yıpranması ile oluşan kaçaklar sonucu. Jeotermal akifer ile soğuk su akiferleri arasındaki dinamik ilişki sayısal modeller aracılığı ile incelenmeli, yeni soğuk su kuyuları modellerin öngörüleri doğrultusunda açılmalıdır.

31 Akarçay Havzası AFJET deşarj suyu için alternatif önlemler:
Reenjeksiyon, Kış aylarında depolanan suyun yaz aylarında buharlaştırılarak iyonlarından arındırılması, İyon değiştirme ile kimyasal arıtma, Buharlaştırma ve kimyasal işlemlerle arındırma yoluyla Br, B, Li, As gibi değerli elementlerin geri kazanılması, Kanalet sistemi ile tuzlu ve kullanılamaz özellikte su içeren Akşehir Gölü’ne iletilmesi.

32 Akarçay Havzası - Güncel Durum
DSİ-SVT verilerine göre; As, B veya F parametrelerinden en az birinin ölçüldüğü 16 adet kuyu bulunmaktadır. Ölçüm periyodu ve sıklığı kuyudan kuyuya değişmektedir. En yüksek As 95,3 µg/L ile 2010 yılında Yakasenek Belediyesi kuyusunda, ikinci en yüksek As ise 70,7 µg/L ile 2011 yılında Seydiler Belediyesi kuyusunda gözlenmiştir. En düşük As 1,2 ve 1,08 µg/L ile 2011 ve 2013 yıllarında Yakasenek Belediyesi kuyusunda ölçülmüştür. Yakasenek Belediyesi kuyusu haricinde ölçülen en düşük As 9,3 µg/L ile Çobanlar Köyü kuyusundadır.

33 Akarçay Havzası - Güncel Durum
En yüksek B, 0,589 mg/L ile 1999 yılında Çobanlar Köyü kuyusunda ölçülmüştür. En yüksek F, 1,39 mg/L ile 2011 yılında Bayat Belediyesi ve Gebeceler Belediyesi kuyularında ölçülmüştür.

34 YAKASENEK BELEDİYESİ YAS KUYULARI
95,3 µg/L

35 SEYDİLER BELEDİYESİ YAS KUYULARI
70,7 µg/L

36 ÇOBANLAR KÖYÜ (BESLER) KUYULARI
0,589 mg/L

37 BAYAT BELEDİYESİ YAS KUYULARI
1,39 mg/L

38 İSCEHİSAR BELEDİYESİ YAS KUYULARI

39 SÜLÜMENLİ BELEDİYESİ YAS KUYULARI

40 Akarçay Havzası - Güncel Durum
Toplam 35 adet As ölçümünün 4’ü DSÖ sınır değerinin (10 µg/L) altındadır.

41 Akarçay Havzası - Güncel Durum
Toplam 31 adet B ölçümünün 30’u 0,5 mg/L’nin altındadır.

42 Akarçay Havzası - Güncel Durum
DSİ-SVT verilerine göre; As, B veya F parametrelerinden en az birinin ölçüldüğü 18 adet yüzey suyu ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bazı istasyonlardaki ölçümler 1991 yılından itibaren başlamıştır. Ölçüm periyodu ve sıklığı istasyondan istasyona değişmektedir. En yüksek As 4,8 µg/L ile 2007 yılında Akarçay-Akdeğirmen Barajı Aks Yeri istasyonunda gözlenmiştir. En yüksek F, 0,76 mg/L ile 2011 yılında Akarçay-Akdeğirmen Barajı Yandere istasyonunda ölçülmüştür.

43 Akarçay Havzası - Güncel Durum
En yüksek B, 6 mg/L ile 2006 yılında Araplı Deresi -Akarçay Öncesi istasyonunda ölçülmüştür.

44 Akarçay Havzası - Güncel Durum
2013 yılında yapılan ölçümlere göre, en yüksek B konsantrasyonu 1,04 mg/L ile Akarçay - Şeker Fabrikası Sonrası istasyonunda gözlenmiştir. 1,04 mg/L Eber Gölü - Yalı Mevkii

45 Akarçay Havzası - Güncel Durum
Sonuç olarak; havzadaki temel problem Yeraltı sularında As Yüzey sularında B

46 Türkiye’de Jeotermal Atıksular ile ilgili Mevzuat
Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu (03/06/2007 tarih ve 5686 sayılı) Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Tarih: , Sayı: 26727, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Tarih: , Sayı: 25687, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) Ayrıca; Kaplıcalar Yönetmeliği (Tarih: , Sayı: 24472, Sağlık Bakanlığı)

47 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu
Madde 1 - Amaç Madde 2 - Kapsam Madde 3 - Tanımlar Madde 4 – Mülkiyet ve ruhsat Madde 5- Arama ruhsatı Madde 6- İşletme ruhsatı Madde 7- Teknik sorumluluk ve faaliyet raporu Madde 8 – Mücbir sebep ve beklenmeyen hal Madde 9- Faaliyetlerin denetlenmesi Madde 10- Devir, sicil, ihale, harç, teminat ve idare payı Madde 11- İdari yaptırımlar Madde 12 - İrtifak ve kamulaştırma Madde 13 – Rehin, haciz, ihtiyati tedbir ve ipotek tesisi Madde 14- Kaynak rezervuarının korunması Madde 15-Terk ve tesislerin intikali Madde Çeşitli Hükümler Geçici maddeler

48 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu
Kaynak rezervuarının korunması MADDE 14- (1)Bu Kanuna tabi faaliyetlerde kaynağı oluşturan jeotermal sistemin korunması, kaynağın israf edilmemesi ve çevrenin korunması esas olup işletme faaliyeti öncesinde kaynağın koruma alanları etüdünün ruhsat sahibi tarafından yaptırılması zorunludur. Aksi takdirde faaliyetler durdurularak koruma alanlarının belirlenmesi için ruhsat sahibine uygun süre verilir. Bu süre sonunda da koruma alanının belirlenmemesi halinde 11 inci madde hükümleri uygulanır. (2)Koruma alanı etüt raporları, MTA‘nın görüşü alınarak, idare tarafından onaylanır. Arazi kullanımı ve yapılaşma ile ilgili kaynak koruma alanları etüdünde öngörülen kısıtlama ve koşullar, imar planlarında esas alınır. Kaynak koruma alanlarında alınacak tedbirlere ilişkin genel ilkeler yönetmelikle belirlenir. (3)MTA tarafından yapılan denetlemelerde faaliyetlerin öngörülen tedbirlere uygun yürütülmediğinin tespiti halinde, faaliyetler idarece durdurulur. Alınacak tedbirler, MTA tarafından belirlenir ve idareye bildirilir. Gerekli tedbirleri almak ve/veya aldırmakla idare yükümlüdür. Gerekli tedbirlerin alınması için en fazla bir yıl süre verilir. Öngörülen tedbirlerin yerine getirilmemesi halinde ruhsat iptal edilir.

49 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu (Madde 14)
Kaynak rezervuarının korunması MADDE 14- (4)Ruhsat sahibi, kullanım sonrası açığa çıkacak akışkanı çevre limitlerini dikkate alarak deşarj edebilir. Akışkan içeriği çevre limitlerine göre deşarja izin vermiyorsa reenjekte etmekle yükümlüdür. Ancak formasyonun fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle reenjeksiyonun gerçekleşmediğinin MTA tarafından onaylanması halinde, çevre kirlenmesini önleyecek tedbirler alınarak deşarj yapılır. (5)Entegre jeotermal kaynak kullanım alanı dışındaki müstakil kaplıca ve doğal mineralli su işletmelerinde reenjeksiyon ve enjeksiyon şartı aranmayabilir. Çevre ve Orman Bakanlığının görüşü doğrultusunda idarece karar verilir.

50 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Madde 6 ve 7)
ARAMA RUHSATI VE FAALİYETLERİ Arama ruhsatı müracaatları İdareye (İl özel idaresi) yapılır İdare müracaat alanı hakkında bilgileri MİGEM’e (Maden İşleri Genel Müdürlüğü) bildirir. Arama ruhsatı talep edilen alan MİGEM tarafından değerlendirilir ve arama ruhsatı verilebileceği İdareye bildirilir. Arama ruhsatı İdare tarafından verilir, ruhsat süresi üç yıldır. Ruhsat verilen alan MİGEM tarafından kayıtlara alınır. Arama ruhsatı döneminde İdareye bilgi verilmek koşuluyla sadece test amaçlı üretim yapılabilir. Bu testler sırasında üretilecek akışkanın çevre mevzuatındaki kapasite ve limitleri aşmaması gerekir. Test amaçlı üretim, dinamik sıcaklık, statik sıcaklık, dinamik basınç, statik basınç, su kaybı, basınç düşümü, basınç yükselimi, injektivite testleri ile su kimyası, izotop hidrolojisi, inhibitör testleri, korozyon ve kabuklaşma parametrelerinin belirlenmesi ve doygunluk indisi gibi hidrojeokimyasal çalışmalar yapılabilir. Arama ve faaliyet raporu, her yıl İdareye verilir ve İdare tarafından bir nüshası MTA’ya gönderilir.

51 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Madde 9 ve 12)
İŞLETME RUHSATI İşletme faaliyetleri; akışkanın üretimi, kullanım alanları, enjeksiyon, reenjeksiyon, deşarj ve bu faaliyetlere yönelik sondaj çalışmaları, testler ve kullanım alanları ile bunlarla ilgili tesisleri kapsar. İşletme ruhsatı için arama ruhsat sahibi İdareye başvurur. İdare tarafından işletme ruhsatı verilir. İdarece verilen işletme ruhsatları, MİGEM’e bildirilir. İşletme ruhsat sahibi, işletme projesinde belirtmiş olduğu faaliyetler dışında İdareden izin almadan proje değişiklikleri ve revizyonlar yapamaz. FAALİYETLERİN DENETLENMESİ Faaliyetlere yönelik denetimler her yıl İdare tarafından yapılır. İdarece talep edilmesi halinde MTA tarafından da denetim yapılır. Yapılan denetimlerde, faaliyetlerin onaylanmış Koruma Alanları Etüt Raporunda öngörülen tedbirlere uygun yürütülmediğinin tespiti halinde, faaliyetler İdarece durdurulur.

52 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Madde 23)
KAYNAK REZERVUARININ KORUNMASI (Madde 23) Kaynak koruma alanı etüdü; jeoloji ve hidrojeoloji çalışmaları, çevre mevzuatında yer alan kriterlere göre yüzeysel kirletici unsurların belirlenmesi, jeotermal sistemin unsurlarını oluşturan beslenme alanı, rezervuar, örtü kaya, ısıtıcı kaya, kaynak çıkış alanı belirlenmesi, kaynağın kirletici unsurlardan korunması amacıyla, koruma alanı zonları ve bu zonlarda alınması gereken tedbirleri içerir. Koruma alanı etüdünde rezervuarın korunmasına yönelik tedbirler; üretim testleri sonucunda belirlenen rezervuar parametrelerine göre kuyu bazında ve toplam üretim miktarını; kullanımdan dönen akışkanın miktarı, reenjeksiyonu için uygun lokasyonlar ve uygun kapasitede kuyu sayılarını; üretim testleri sırasında yapılmış ve yapılacak kimyasal testlerle çatlaklı zonların ve üretim kuyularının kısmen veya tamamen tıkanmasına yol açacak bileşiklerin tespit edilmesi durumunda sürdürülebilir üretimin sağlanması için gerekli uygulamaları içerir. İşletme ruhsat sahibi tarafından işletmeye geçilmeden önce koruma alanları etüt raporu, İdare tarafından MTA’ ya gönderilir. MTA en geç iki ay içerisinde masraflar ruhsat sahibi tarafından karşılanmak kaydıyla nazari ve/veya mahallinde inceleme yaparak rapor hakkında görüşünü İdareye bildirir. İdare, raporu MTA’ nın görüşünü aldıktan sonra onaylar.

53 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Madde 24)
Ruhsat sahibi, kullanımdan dönen akışkanın kimyasal analizini akredite olmuş bir laboratuvara yaptırır. Akışkanın kimyasal bileşimi çevre limitlerini aşıyor ise uygun yöntemlerle arıtılarak ilgili çevre mevzuatı limitleri altına düşürülür ve belirlenen alıcı ortama usulüne uygun şekilde deşarj edilir. Arıtma sonrası elde edilen akışkanın üç ayda bir kimyasal analizi yaptırılarak çevre limitlerini aşıp aşmadığı kontrol edilir. Kullanımdan dönen akışkan, içeriği deşarja uygun değil ise, reenjekte edilmelidir. Akışkanın reenjekte edileceği rezervuara etkileri bir ön değerlendirme ile belirlenir. Olumsuz etki yoksa reenjeksiyon yapılabilir, varsa etki kaldırıldıktan sonra reenjeksiyon yapılır.

54 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği (Madde 24)
Reenjeksiyon yapıldığı sürece gözlemler sürdürülür. Rezervuar ve üretim değerleri üzerinde olumsuz etki gözlenirse, reenjeksiyon durdurulur ve yeni bir lokasyon araştırılır. Reenjeksiyonun mümkün olmadığı durumlarda, bu durum tüm bilgi ve belgeler ile birlikte MTA’ya iletilip incelettirilir. Gerekli ise MTA tarafından yerinde tetkik yapılır. Formasyonun fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle işletme ruhsat sahasında reenjeksiyonun yapılamayacağının MTA tarafından onaylanması halinde, çevre kirlenmesini önleyecek tedbirler alınarak deşarj yapılır. Müstakil kaplıca ve doğal mineralli su işletmelerinde, reenjeksiyon şartı aranmayabilir. Akışkan çevre mevzuatı açısından ilgili Bakanlığın görüşü alınarak, belirlenen uygun alıcı ortama usulüne uygun şekilde deşarj edilebilir.

55 Kaplıcalar Yönetmeliği (Madde 22 - Değişik: RG 9/12/2004-25665)
Tesisin kurulmasını müteakip, işletmeci tesisini tamamladığını valiliğe yazı ile bildirir. Valilikçe tesisin uygunluğunun belirlenmesi için inceleme ve tespit kurulu görevlendirilir. Kurulca tesisin mahallinde incelenmesi sonucu, bu Yönetmelik hükümlerine ve projelerine uygunluğunun belirlenmesi halinde, tedavi amaçlı kullanım yerlerinden örnekler alınarak aşağıdaki belgeler istenir. e) İçme ve kullanma suyunun ne şekilde temin edildiğinin belgelendirilmesi, f) Atık suların ne şekilde bertaraf edileceğinin belgelendirilmesi. (Değişik ikinci fıkra:RG-16/4/ ) Belgelerin eksiksiz olması ve bu Yönetmelikte belirtilen şartları taşıması halinde bu tesislere Valilikçe işletme izni verilir.

56 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Madde 27)
Doğal olarak kendiliğinden çıkan sıcak ve mineralli sulardan veya herhangi bir su ortamından alarak kullandıkları suyun kalitesini hiçbir şekilde değiştirmeden aynı su ortamına deşarj ettiklerini belgeleyen kurum, kuruluş ve işletmeler, bu kapsama giren su miktarı için deşarj standartlarını ihlal etmemiş sayılırlar. Ancak bu işletmelerin yukarıda belirtilenden başka kalitede ayrı bir su kaynağını kullanmaları veya atıksu üretmeleri halinde bu istisna hükmü, kalitesi değiştirilerek atılan miktardaki sular için geçersizdir. Bu madde, Taslak SKKY, Madde 30-(3)’te şu şekilde değiştirilmiştir: Doğal olarak kendiliğinden çıkan sıcak ve mineralli su kaynaklarından veya herhangi bir su ortamından alarak kullandıkları suyun kalitesini hiçbir şekilde değiştirmeden aynı su ortamına ayrı bir kanal ile deşarj ettiklerini belgeleyen kurum, kuruluş ve işletmeler, bu kapsama giren su miktarı için deşarj standartlarını ihlal etmemiş sayılırlar.

57 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Madde 27- Değişik son fıkra: RG-13/2/2008-26786)
Yeraltından çıkarılarak enerji üretme ve ısıtma gibi çeşitli amaçlarla kullanılan jeotermal kaynak sularının debisi 10 L/sn ve üzerinde ise suyun alındığı formasyona reenjeksiyon ile bertaraf edilmesi zorunludur. Reenjeksiyon ile bertaraf etmeyenlere işletme ruhsatı verilemez. Ancak, reenjeksiyonun mümkün olmadığının bilimsel olarak ispatlanması hâlinde; alıcı ortama deşarj edilecek olan suların içerisinde çözülmüş hâlde bulunan mineral ve elementlerin miktarlarının belirlenmesi için yapılacak jeokimyasal analizlerin sonucuna göre Bakanlıkça belirlenecek deşarj standartları esas alınarak izin verilebilir. Bu madde, Taslak SKKY, Madde 30-(5)’te şu şekilde değiştirilmiştir: Yeraltından çıkarılarak enerji üretimi, ısıtma ve ısınma gibi amaçlarla kullanılan jeotermal kaynak suların suyun alındığı formasyona geri enjeksiyon ile bertarafı zorunludur. Reenjeksiyon ile bertaraf uygulamayanlara işletme ruhsatı verilemez. Ancak, reenjeksiyon mümkün olmadığının uzman kurum ve kuruluşlarca hazırlanan bilimsel raporla ispatlanması halinde; alıcı ortama deşarj edilecek olan sulardaki çözünmüş mineral ve elementlerin miktarlarının belirlenmesi için yapılacak jeokimyasal analizlerin sonucuna göre alıcı ortamın su kalitesi ve kullanım durumları da dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenecek özel deşarj standartları esas alınarak izin verilebilir.

58 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Tablo 9.5)
Tablo 9.5: Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Jeotermal Kaynaklar ve Çeşitli Amaçlarla Kullanılan Sıcak Sular) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK KOMPOZİT NUMUNE 24 SAATLİK KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) (mg/L) 60 30 YAĞ VE GRES 20 10 TOPLAM SİYANÜR (CN‾) -   0,5 SICAKLIK (°C) 35 pH  - 6-9 Bu tablo, Taslak SKKY, Ek 1’de şu şekilde değiştirilmiştir: Tablo 9.5: Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Jeotermal Kaynaklar ve Çeşitli Amaçlarla Kullanılan Sıcak Sular) PARAMETRE BİRİM TEMSİLİ ANLIK VEYA 2 SAATLİK KOMPOZİT NUMUNE KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) (mg/L) 60 SICAKLIK (°C) 35 pH  - 6-9

59 ARZ EDERİM….