37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü

... konulu sunumlar: "37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü"— Sunum transkripti:

1 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

2 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Artış Hızı F Kütüphane dermeleri her 14 yılda bir ikiye katlanıyor F Internet’te ise bilgi miktarı her yıl ikiye üçe katlanıyor –doğrudan erişilebilen “yüzeysel” Web’de 2,3 milyar belge var –her gün 7,3 milyon yeni belge ekleniyor –Web’e bağlı veri tabanları, intranet üzerindeki belgeler ve dinamik sayfalarla birlikte “derin” Web’de 550 milyar belge var!!! –%95’i kamuya açık!!! F 1997’de 100 milyon civarındaydı. 2007’ye kadar 800 milyona ulaşması bekleniyordu!! F Lyman & Varian, “How Much Information?” www.sims.berkeley.edu/how-much-info/index.html

3 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Miktarı

4 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Depolama Ortamları F İnsan beyni F Kültürel birikim F “Dış” ortamlar F Manyetik ve optik depolama aygıtları F Dağıtık depolama kolaylıkları F 2025 yılına dek makinelerin depolama gücü insan belleğininkine yaklaşacak

5 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. F Ağlar F Saniyede 1,6 trilyon bitlik bilgi aktarma kapasitesi (Nortel) F 14 saniyede Kongre Kütüphanesi’nin içeriğini bir yerden bir yere iletmek mümkün Bilgi İletim Ortamları

6 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi İşleme Ortamları F İnsan beyni F Bilgisayarlar F İnsanlardan daha “akıllı” makineler* F 2030 yılına dek makineler insanlar sinirsel ağın bilgi işleme gücüne erişecek F “Yapay beyin” F (Kurzweil, “The Age of Spiritual Machines”)

7 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi I F Üretim Faktörleri –İş gücü –Sermaye –Bilgi

8 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi II F “Bilgiye dayalı ekonomi zenginlik yaratmada bilgi yaratma ve kullanmanın başat rol oynadığı ekonomidir.” (Birleşik Krallık Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, 1998) F “Zenginlik yaratmak için kullanılan kaynakların hiçbiri bilgi kadar önemli değildir.” (Karaman, 1998, 249) F Türkiye 1996’da dünya bilgi toplumu endeksinde 46. sırada

9 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi Göstergeleri F Bilgiye ve BİT’e yapılan yatırımlar F Sanayi ve hizmet sektöründe bilgi ekonomisinin yeri F Türkiye’de bilim/teknoloji ve AR-GE harcamaları (binde 45) F Devletin ve firmaların AR-GE ve teknolojik yenilikteki rolleri F Küreselleşme, uluslararası ticaret, yabancı sermaye yatırımları, teknolojinin uluslararasılaşması F Verimlilik ve birim işgücü maliyeti

10 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Ekonomi – Bilgi İlişkisi F “Üretim faktörü olarak bilgi hem insanda hem de teknolojide cisimleniyor F Ekonomiye katkısı en yüksek ve sürekli olan yatırım bilgiyi yaratmak, yaymak ve kullanmak için yapılan yatırımdır F Bir ülkenin büyüme kapasitesi, o ülkedeki birey, firma, devlet ve sivil toplum kuruluşlarının öğrenme ve bilgi paylaşım kapasiteleriyle bire bir ilişkilidir.”

11 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Yönetimi F Bilginin demokratikleşmesi F Bilginin giderek dijital ortamlarda üretimi ve saklanması  Kişisel, örgütsel ve toplumsal düzeyde bilgi yönetiminin giderek artan önemi F Sanayi toplumunda malzeme ve hizmet yönetimi önemli F “Bir değer olarak ‘bilgi’ de yönetim gerektirir.” F Bilgi ekonomilerinde “bilgi” en önemli değer olduğuna göre bilginin iyi yönetilmesi gerekir. F “Geleneksel ‘iş gücü + hammadde = ekonomik başarı’ denklemi hızla değişiyor... Şimdi stratejik avantaj bilginin sağlanması ve yönetiminde” (Bendikt, 1991: 383)

12 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Elektronik Bilginin Fiyatlandırılması F Üretimi pahalı, çoğaltması ve dağıtımı ucuz (EB örneği) F İlk kopya maliyeti (derleme, dizme, üretim ve dağıtım)/Batık maliyet F Fazla kopya çoğaltma maliyeti pek değiştirmiyor, doğal kapasiteyle (kağıt vs.) sınırlı değil F Ürünün farklılaştırılması/kişiselleştirilmesi F Gruba/kişiye göre fiyatlandırma

13 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Ekonomik Sorunlar F Bilgi “tecrübi bir meta” F Tekel gücü F Talep esnek değil F Elektronik bilgilerin ek maliyeti var –Basılı dergilerde basım ve dağıtım maliyetleri toplam maliyetin %25-%30’u F Kütüphane bütçelerinin %10-%15’i elektronik bilgi için ayrılıyor

14 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Sanayi Toplumu F Kitlesel üretim –Sanayi ürünleri, yiyecek-içecekler, evler, otomobiller, kitaplar, vs. F Kitlesel dağıtım –Gazete, radyo, TV, vs. F Toplumun “McDonaldslaştırılması” F Rekabet –ABD’de 260 farklı araba modeli, 87 çeşit kola, 3000 bira çeşidi, 340 mısır gevreği, 50 farklı şişe suyu vs. F Çeşitlilik zengin ve karmaşık bir toplumun göstergesi

15 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Kişiselleştirme F Vizyoner tanım : “Müşterilere istedikleri şeyi istedikleri zamanda istedikleri mekanda istedikleri biçimde sağlama yeteneği” F Pratik tanım : “Çoğu zaman kişiye özel olarak üretilen çeşitli ürün ve hizmetleri standart kitlesel üretim sistemininki kadar ucuza üretmek için esnek süreçlerin ve örgütsel yapıların kullanılması” (Wok, Stutts, Wong, 2000) F Alvin Toffler, “Şok” (1970) “standart olmayan mal ve hizmetler” F Teknoloji kişiselleştirmeyi ucuz hale getiriyor

16 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Örnekler F Bilgisayar donanım ve yazılım firmaları F Giyim sanayii F Otomobiller F Oteller F Sağlık hizmetleri (lensler, vitaminler, vd.) F Hava yolu şirketleri F İmalat sanayii (MyFactory.net)

17 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Örgütlenme F Kitlesel üretim ve dağıtım –“Mekanistik örgütlenme” –“Sürekli geliştirme” –Geleneksel eğitim –Katı/hiyerarşik yönetim F Kitlesel kişiselleştirme –“Dinamik örgütlenme” –Müşteri odaklı eğitim/sürekli eğitim –Gevşek/yatay yönetim

18 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Kişiselleştirilmesi F Aracısızlaştırma F Portallar (My Yahoo! Vs.) F Haber siteleri (My CNN, Hürriyetim, Arabul) F Kişisel bankacılık hizmetleri F İstek üzerine yayıncılık F Amazon.com F MyLibrary F Bilgi robotları (takvimle birleştirme)

19 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. My Yahoo!

20 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. MyCNN

21 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Amazon.com

22 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. MyLibrary

23 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T.

24 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T.

25 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T.

26 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T.

27 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Örgütlenmesi I F Pratik tanım: “Çoğu zaman kişiye özel olarak üretilen çeşitli ürün ve hizmetleri standart kitlesel üretim sistemininki kadar ucuza üretmek için esnek süreçlerin ve örgütsel yapıların kullanılması” (Wok, Stutts, Wong, 2000) F Katalog tarama hizmetleri F Kullanıcı eğitimi F Güncel duyuru hizmetleri F Seçmeli bilgi duyurusu F Referans hizmetleri

28 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Örgütlenmesi II F Elektronik belge sağlama (Docster) F Elektronik veri tabanlarına ve dergilere erişim, (hak ve yetkilerin kişişel düzeyde tanımlanması ve saydam biçimde erişim) F Kütüphane otomasyon sistemleri ve bilgi hizmetlerinin kişiselleştirilmesi (kullanıcının tanınması, önerilerde bulunulması) F Uygulama Hizmeti Sağlayıcı (ASP) modeli

29 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Ekonomik Modeller F Kitlesel üretim-kitlesel dağıtıma dayalı ekonomik modeller –Sabit fiyatlara, üyeliğe dayalı abonelik –Sahip olmak = Erişmek F Kişiselleştirmeye dayalı modeller –İşleme dayalı (transaction-based) –Kupona dayalı –“Kullandıkça öde” (pay-per-view) –Kişisel-kurumsal-konsorsiyal lisans anlaşmaları –Erişmek = Hemen hemen sahip olmak

30 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Elektronik Bilgi Hizmetleriyle İlgili Sorunlar F Ağlar F Bilgi işleme gücü F Kullanıcı arabirimleri (Mooers yasası) F Ekonomik sorunlar F Elektronik bilgi kaynaklarının bibliyografik denetimi F Elektronik bilgilerin depolanması ve arşivlenmesi F Bilgi profesyonellerinin eğitimi F Kullanıcı eğitimi F...

31 37. Kütüphane Haftası 26 Mart – 1 Nisan 2001, İstanbul Y.T. Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html