PSİKİYATRİDE ÖLÇEK KULLANIMI

... konulu sunumlar: "PSİKİYATRİDE ÖLÇEK KULLANIMI"— Sunum transkripti:

1 PSİKİYATRİDE ÖLÇEK KULLANIMI
Prof. Dr. Ömer Aydemir

2 Psikopatoloji Öznel Yaşantılara Dayanır
Karşılaştırma sorunu Aynı dili konuşma sorunu Öznelliği aşma sorunu

3 Psikiyatride Ölçüm Psikiyatri ölçekleri nesnel ölçümler yapmak üzere geliştirilmiştir Hem öznel hem nesnel yaşantıların kantitatif ölçümünü sağlar Değişik bakış açılarını aynı anda yansıtır

4 Kullanım Alanları Araştırma Eğitim Klinik izleme

5 Ölçekleri Kullanım Biçimine Göre Sınıflandırma
Öz-bildirim (self-rated) ölçekleri Refakatçinin doldurduğu (informant-rated) ölçekler Gözlemcinin doldurduğu (observer-rated) ölçekler Doğal gözlem ölçekleri

6 Öz-bildirim Ölçekleri
Öznel içsel durumun en dolaysız değerlendirilmesi Ölçek doldurma hedef bilgiyi etkiler Hafif hastalık formlarına daha duyarlı Emek ve maliyet düşük Kullanım kısıtlılığı fazla

7 Gözlemcinin Değerlendirdiği Ölçekler
Görüşmeciyle ilgili çok fazla değişken Yapılandırılmış görüşme Görüşmecinin deneyimi Klinik yargı

8 Ölçülecek Özelliğin Tanımlanması
Ölçülecek özelliğin belirlenmesi Gözlenebilir ve ölçülebilir bir biçimde işe vuruk tanımlama Ölçek tekniğine uygun biçimde düzenleme Maddeler olumlu ve olumsuz ifadelerden oluşmalı

9 Ölçümde Kullanılan Maddelerin Belirlenmesi
Rolls Royce modeli Volkswagen modeli İfadeler düşünsel, duyuşsal ve eyleme yönelik olmalı Tüm yönleri kapsamalı Yanıtlayıcı kitle tanınmalı Tüm kaynaklar taranmalı

10 Ölçek Kullanımı Klinisyenin amacı sorun alanını tanımlayıp girişimde bulunmak Araştırmacının amacı sorunu saptamak ve karşılaştırma yapmak

11 Psikopatoloji değerlendirmesi tanım gereği öznel yaşantılara ve belirtilere dayanır

12 Öznel Yaşantının Değerlendirilmesi Ölçeklerle Olur
Psikopatolojideki bozulmayı ölçer Psikopatolojide etkilenme alanlarını belirler Tanı koymaya yaramaz Risk gruplarını belirleyebilir

13 Öznel Değerlendirmede 4 tip Hata Vardır
Yorum hatası Bireysel hata Değişken hatası Sabit hata

14 Yorum Hatası Psikopatoloji değerlendirmesinde mutlak sıfır noktası yoktur Deneğin elde ettiği puan tek başına anlam taşımaz Yorum hatasını aşmanın yolu standardizasyondur

15 Yorum Hatası Standardizasyon: değerlendirmede kritik işlem noktalarını içerir Elde edilen puan karşılaştırılabilir ve yorumlanabilir olur Karşılaştırmalı çalışmalarda standardizasyon olmazsa olmaz değildir

16 Bireysel Hata Değerlendirmecinin öznelliğinden kaynaklanır
Bireysel hatayı aşmanın yolu nesnelliktir Güvenilirlik hesaplanmasında sabit katsayı olarak bulunur Soru biçimi nesnelliği belirler

17 Değişken Hatası Kontrol edilemeyen dış etkenlere bağlı hatalardan kaynaklanmaktadır Değerlendirme sırasındaki çeşitli koşullardan etkilenir Değişken hatasını aşmanın yolu güvenilirliktir

18 Değişken Hatası Güvenilirlik
Değerlendirme aracında mutlaka bulunması gerekir Bir ölçeğin ölçmek istediği özelliği ne kadar iyi ve doğru ölçtüğünü gösterir Deneklerden birinden diğerine ayrımın tutarlı ölçümüdür Ölçeğin üretkenliğini ve sürekliliğini gösterir Ölçek her durumda güvenilir değildir

19 Değişken Hatası Güvenilirlik İçsel Güvenilirlik (Tutarlılık)
maddeler bir bütün oluşturarak üretken olmalı ölçek maddelerinin birbirleriyle ilişkisine dayanır ölçek puanı ile maddeler ya da alt ölçekler arası ilişki Cronbach alfa Kuder-Richardson 20 Yarıya bölme

20 Değişken Hatası Güvenilirlik Test-yeniden test güvenilirliği
zaman içindeki istikrarı gösterir koşulları yerine getirmek zordur anımsama ve değişkenlik temel sorun

21 Değişken Hatası Güvenilirlik Eşdeğerli (paralel) ölçek güvenilirliği
aynı yolla aynı değişkeni ölçen ayrı ölçekler kullanılır anımsama riski en aza indirilir değişken durumlarda kullanışlı

22 Değişken Hatası Güvenilirlik Değerlendirmeciler arası güvenilirlik
aynı grubu değerlendiren farklı değerlendirmecilerin uyumu yineleyen ölçüm olanaklı değilse kullanılır uyumsuz maddeler iyi tanımlanamamıştır

23 Sabit Hata Değerlendirmenin doğrudan değil, dolaylı yapılmasından kaynaklanır Amaca uygun ya da özgü değerlendirme aracı ile aşılır Sabit hatayı aşmanın yolu geçerliliktir

24 Sabit Hata Geçerlilik Doğruluğa ve gerçekliğe dayanır
Bir ölçeğin ölçmeyi amaçladığını ölçüp ölçmediğini belirtir

25 Sabit Hata Geçerlilik Üç temel geçerlilik alanı vardır
içerik geçerliliği...ölçek performansı ile ilişkili deneysel/yapı geçerliliği...davranışı belirleyen özellik ile ilişkili deneysel geçerlilik...ölçüt ile ilişkili

26 Sabit Hata Geçerlilik yüzey geçerliliği (face validity)
öznel değerlendirmeyle ne ölçülebileceği ortaya konur doğruluğu en az kanıtlanabilir

27 Sabit Hata Geçerlilik mantık ya da örneklem geçerliliği
tanımlanmış evreni temsil yeteneği konuyla ilişkili kaynaklar ve referanslar incelenir ölçeğin soru örüntüsü incelenir

28 Sabit Hata Geçerlilik Faktör geçerliliği
ölçeğin ne ölçüde istenilen alanları kapsadığı ortaya konur ölçeğin kendi içindeki ayrık ana alanlar da belirlenir atanan alanların nasıl bir model oluşturduğu belirlenir kurulan modelde uyum verileri (goodness of fit, comparative fit index, root mean square error of approximation)

29 Deliryum Derecelendirme Ölçeği
Açıklayıcı Faktör Geçerliliği Deliryum Derecelendirme Ölçeği Faktör 1 Faktör 2 psikomotor etkinlik 0.69* 0.43 yönelim 0,91* 0,02 dikkat 0,80* 0,16 bellek 0,84* algılama 0,38 0,73* düşünce süreci 0,62* 0,55 düşünce içeriği 0,22 0,76* uyku uyanıklık döngüsünde bozulma 0,52* 0,51 güniçi değişkenlik/dalgalanma 0,26 duygudurumda dalgalanma 0,64* 0,18 özdeğeri (eigenvalue) 5,21292 1,16872 toplam varyans (%) 52,1 11,7

30 Açıklayıcı Faktör Geçerliliği Hastane Anksiyete-Depresyon Ölçeği
BELİRTİLER HAD # Faktör 1 Faktör 2 Emosyonel gerginlik 1 0.68* 0.45 Zevk alamama (şiddet açısından) 2 0.32 0.72* Korku 3 0.77* 0.44 Gülememe 4 0.31 0.71* Endişe verici düşünceler 5 0.38 Neşesizlik 6 0. 41 Psikomotor ajitasyon 7 0.65* Psikomotor retardasyon 8 0.67* 0.61 Tedirginlik hissi 9 0.76* 0.46 Dış görünüşe ilgi kaybı 10 0.40 Huzursuzluk hissi 11 Geleceği hevesle beklememe 12 .37 0.61* Panik duygusu 13 0.83* 0.42 Zevk alamama (sıklık açısından) 14 Özdeğeri 5,64481 1,43870 Toplam varyans (%) 40.3 10.3

31 Doğrulayıcı Faktör Analizi Bipolar Bozukluk İşlevsellik Ölçeği

32 Sabit Hata Geçerlilik Deneysel geçerlilik
ölçüt ile ilişkili etkinliğin ortaya konması hem geçerliliğe hem güvenilirliğe katkısı var

33 Sabit Hata Geçerlilik Deneysel geçerlilik
Yordama geçerliliği: standarda göre yordama özgüllük: sağlıklı grupta sağlıklıları ayırt etme duyarlılık: hasta grubunda hastaları ayırt etme negatif ve pozitif yordama değeri ROC eğrisi

34 Deliryum Derecelendirme Ölçeği
ROC Eğrisi Deliryum Derecelendirme Ölçeği

35 Calgary Depresyon Ölçeği
ROC Eğrisi Calgary Depresyon Ölçeği