Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Dil yanlışları, dört ana başlıkta toplanabilir: Sözcük Düzeyinde Yanlışlar Tamlama, Deyim, Atasözü Yanlışları Cümle Düzeyinde Yanlışlar Yazım ve Noktalama Yanlışları

A) SÖZCÜK DÜZEYİNDE DİL YANLIŞLARI Bir sözcükte görülen anlam ve biçim yanlışı, tüm cümleyi ilgilendirir. Sözcük düzeyindeki yanlışlar, şu başlıklar altında toplanabilir: 1) Anlama ilişkin Yanlışlar 2)Yapıya ilişkin Yanlışlar 3)Göreve ilişkin Yanlışlar

I) ANLAMA İLİŞKİN YANLIŞLAR 1. Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması Sözcüklerin anlam kapsamını bilmemek ve onları gelişigüzel kullanmak, bu tür yanlışlara yol açar. Anlamları karıştırılan sözcüklerin başlıcaları şunlardır:

tepki - etki "Okul müdürünün yaptığı konuşma, öğretmenler üzerinde olumsuz tepki yarattı,"

Bu cümlede “tepki" sözcüğü yanlışlıkla "etki" sözcüğünün yerine kutlanılmıştır. "Tepki" sözcüğünün yerine "etki" sözcüğü getirilse bile cümledeki anlatım bozukluğu düzelmez. "... öğretmenler üzerinde olumsuz etki yarattı." Bu durumda da "üzerinde etki yarattı" sözlerinin arasında uyumsuzluk görülür.

Doğrusu: Okul müdürünün yaptığı konuşma öğretmenler üzerinde olumsuz etki bıraktı.

alabildiği-olabildiği "Bardağı olabildiğince doldurdu." "Konuşmanızı alabildiğince kısa kesiniz." Bu cümlelerde altı çizili sözcükler birbirinin yerine yanlış kullanılmıştır.

süreli-sürekli "Genellikle üç aydan daha az sürekli işlerde çalıştı." "Hiçbir işte süreli çalışmaz, yer değiştirirdi." Yukarıdaki cümlelerde "sürekli" ve "süreli" sözcükleri birbiriyle yer değiştirmelidir.

çalmak - zorla almak / kapıp kaçmak Yaşlı kadının elinden çantasını çaldılar. "Çalmak" eyleminin anlamı; taşınabilen bir eşyayı, sahibinin haberi olmaksızın, art niyetle, bulunduğu yerden alıp götürmektir. Bir kişinin elinden çantası çalınmaz, zorla alınır ya da kapıp kaçılır. Bu cümlede "çalmak" sözcüğü yanlış kullanılmıştır.

görev - yetki "Polisin yetkisi, huzuru sağlamaktır." "Polisin görevi, huzuru sağlamakla sınırlıdır." Görev ve yetki sözcükleri birbirini bütünleyen kavramlardır. Yetki, görevden kaynaklanır; görev, yetki kullanılarak yerine getirilir. Buradaki cümlelerde, bu iki sözcük birbirinin yerine yanlış kullanılmıştır.

şans - olasılık Bu hastalığa yakalanma şansı çok yüksek.

değin - kadar / denli Korkulacak değin hasta değilsiniz.

yıl-gün Cumhuriyet, 29 Ekim 1923 yılında ilan edildi

ayrıcalık - ayrılık Görüşlerimiz arasında fazla bir ayrıcalık yok.

sağlamak - neden olmak / yol açmak izlenen ekonomi politikası dar gelirlilerin durumlarının daha da kötüye gitmesini sağladı.

tanıştırdı -tanıttı Ben, Ali Bey'in sözünü ettiği kişiyim, diye kendini tanıştırdı.

öğretim-öğrenim Bu konuda dört yıl öğretim gördüm.

görünmek - görülmek Geçmişte görünmeyen olaylara giderek alışıyoruz.

azımsamak- küçümsemek Polonya, sanat alanında azımsanacak bir ülke değildir.

sakınılmaz - kaçınılmaz Sonunda, sakınılmaz olaylarla karşılaşabilirsin.

çarptırmak - çarpıtmak Sözlerimi neden çarptırıyorsunuz

sömürge - sömürü Geçmişte pek çok ülke İngiliz sömürgesi altında yaşıyordu.

güçlendiren -güçleştiren Öğrencilerin sınıf geçmesini güçlendiren pek çok neden var.

sonucunda - sonunda Bu olayların gerçek yüzü yapılan soruşturma sonucunda ortaya çıkacaktır.

ayrıntı - ayrım İki şehir arasındaki ayrıntıyı saptamak çok kolay.

resim - fotoğraf Başvuru için altı adet renkli resim istiyorlar.

yaklaşık - yakın / bitişik Yeni kurulan mahallelerde evler birbirine çok yaklaşık yapılıyor.

yayın - yayımlamak Bu yıl, geçen yıldan daha çok kitap yayınlandı

süreç - süre Seçim konusunda doğal sürecin dolmasını beklemek zorundayız.

Konuyla ilgili Bozuk Cümleler :

Hastayı kurtarmak için kan basıncını artırmak koşuldur. (Y) gereklidir. (D)

Şimdi sizlere yarınki programımızdan bazılarını anımsatıyorum. (Y) sayıyorum (okuyorum). (D)

Bulvardan söktükleri fidanları Kurtuluş Parkı'na ekmişler. (Y) dikmişler (D)

Ozanımızın ölümünün onuncu yılını kutluyoruz. (Y) Ozanımızı, ölümünün onuncu yılında anıyoruz. (D)

Orman yangınının dikkatsizlikten çıktığı öngörülüyor(Y) sanılıyor. (D)

ÖRNEK SORULAR : 1. "Etken ve etkin" sözcüklerinin aşağıdaki kullanımlarından hangisi yanlıştır? A)Yoksulluğun etken olduğu toplumlarda suç oranı yüksektir. B)Türkiye'de etkin bir yanardağ yoktur. C)Orman, yağmur için önemli bir etkendir. D)Şişmanlığın etkenlerinden biri de yanlış bes lenmedir. E) Bu öğretim yılında en etkin eğitim ilkokulları mızda yapılmıştır.

Çözüm : "Etken" sözcüğü "neden, faktör"; "etkin" sözcüğü ise "etkili, çalışan, işler durumda olan" anlamındadır. Bu sözcüklerin B, C, D, E seçeneklerindeki kullanımları doğrudur. A seçeneğinde ise "etken" sözcüğü "etkin"in yerine yanlış kullanılmıştır. Yanıt A'dır.

2. "Özel" kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış kullanılmıştır? A) Bu, Türkiye'ye özel bir durumdur. B) Çocuk, özel okullardan birinde öğrenciydi. C) Annesi, onun için özel yemekler yapmıştı. D) Her oyunun özel kuralları vardır. E) Kendisine özel işlem yapılmasını istemiyordu. (1987/11)

Çözüm : "Özel" sözcüğü; B'de "kişiye ait olan", C'de "her zamankinden farklı", D'de "yalnız bir şeye ilişkin", E'de "ayrtcalıklı" anlamlarıyla doğru kullanılmıştır. A'da ise, "özellikle bir şeyde bulunan" anlamıyla yanlış kullanılmıştır. Çünkü bu anlama gelen sözcük "özel" değil, "özgü" dür. Yanıt A'dır.

2. Eş ya da Yakın Anlamlı Sözcüklerin Birlikte Kullanılması Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması dil yanlışına yol açar. Bu tür bozuklukları gidermek için sözcüklerden biri atılır.

Okul müdürü, öğrencileri tebrik edip kutladı, (atılmalı)

Tüm güçlükleri, zorlukları aşarak rahatlamıştı, (atılmalı)

Büyüklerine karşı çok saygılı, hürmetli biriydi. (atılmalı)

1. Doktoruna göre babamın, bir ay dinlenip istirahat etmesi gerekiyormuş. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle giderilebilir? A) "doktoruna" yerine "doktora" getirilerek B) "dinlenip" yerine "dinlenerek" getirilerek C) "dinlenip" sözcüğü çıkarılarak D)"istirahat etmesi" yerine "istirahati" getirilerek E) "gerekiyormuş" yerine "zorunluymuş" getirilerek (1986/11)

Çözüm : "istirahat etmek", "dinlenmek" anlamını taşıyan bir eylemdir. Bunların bir arada kullanılması dil yanlışına yol açmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu C seçeneğinde önerilen değişiklikle giderilebilir. Yanıt C'dir. NOT : Duru bir anlatım için "istirahat etmesi" yerine "dinlenmesi" demek daha doğru olur.

3. Çelişen Sözler Birbiriyle anlamca çelişen sözcüklerin aynı cümlede kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar: Kesinlikle dostlukların uzun sürmediğini sanıyorum. (Cümlede altı çizili sözcükler, biri kesinlik, diğeri olasılık bildirdiği için, anlamca çelişmektedir. "Kesinlikle" sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır.)

Belki ülkemizde sorumluluğunun bilincinde olan yöneticilerimiz kuşkusuz vardır. (Cümlede "belki" ve "kuşkusuz" sözcükleri anlamca çelişmektedir. "Belki" sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır.)

4. Dilde Kararsızlık Arı bir anlatımda kimi yabancı sözcüklere yer verilmesi, anlatıcının dilde kararsızlığını gösterir: Hane başına iki ton kömür dağıtımı uygun görüldü. Bu güncel konuyla ilgili neşriyat süreceğe benzer. Çiftçimize yardımı ödev telakki ederiz. "Dağıtım, güncel, ödev" gibi Türkçe sözcükleri yeğleyen bir anlatıcının "hane, neşriyat, telakki etme"yi kullanması dilde kararsızlığını gösterir. Bunların yerine "ev, yayın, sayarız" sözcükleri kullanılmalıydı.

II) YAPIYA İLİŞKİN YANLIŞLAR Dilbilgisi kurallarına aykırı biçimlendirilmiş sözcükler, önemli bir dil yanlışıdır: Öğrencilere konularla ilgili örnekler verilebilinir. Bu yeterlik eyleminin edilgen çatılı geniş zaman üçüncü kişisi "verilebilir" dir.

Yanlış yapılı sözcüklerin başlıcaları ve bunların doğruları şunlardır:

deyilip - denip koşaraktan - koşarak erdemlik - erdemlilik güvencelik - güvence alıkoyulmuş - alıkonulmuş hoşgörülük - hoşgörürlük çirkinletmek - çirkinleştirmek yesyeni - yepyeni ' yepyeşil - yemyeşil

III) GÖREVE İLİŞKİN YANLIŞLAR Sözcüğün görevinin tam bilinmemesinden doğan yanlışlar da anlatım bozukluğuna yol açar. Bu duruma en çok, edat ve bağlaçların kullanılmasında rastlanır:

ile: Gel seninle birlikte biraz söyleşelim. "ile" edatı birliktelik anlam ı taşır. "Birlikte" sözcüğü, bu cümlede gereksizdir. ama : Bu bağlaç ve benzerleri karşıt cümleleri bağlar. Karşıt olmayan cümlelerin arasında kullanılması dil yanlışına yol açar: Havası güzel, ama suyu çok temiz.

eğer: Bu sözcük, cümle başı bağlaçlarmdandır ve koşul bildirir. Türkçedeki"- se / - sa" koşul eki, aynı görevi karşılar. Bu sözcüğün kullanılmaması, anlamda bir daralma yaratmayacağından, daha doğrudur: Eğer gelirse, beni arasın. Gelirse, beni arasın.

ÖRNEK SORU: içtenlikle söylüyorum; eğer vapur biletini I II III almamış olsaydım, bu geziden IV V vazgeçerdim. Bu cümleden altı çizili sözcüklerin hangisi çıkarılırsa cümlenin anlamı değişmez? A) I B) II C) III D) IV E) V(1988/1)

Çözüm : Cümlede "olsaydım" sözcüğü koşul anlamı verdiğinden "eğer" sözcüğü gereksizdir. Yanıt B'dir.

ise: Aynı görevi üstlenen başka bağlaçların bulunduğu cümlelerde "ise" bağlacı gereksizdir; anlatımı bozar: Ancak, uygulamada ise böyle bir durum görülmez. Buna karşılık, klasik edebiyatın dili ise oldukça ağırdır. Bu cümlelerdeki "ise" sözcüğü çıkarılarak anlatım bozukluğu giderilir.

ÖRNEK SORU : Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ise" sözcüğüne gerek yoktur? Mektup yazmış ise gelmekten vazgeçmiştir. Bunun nedeni ise beni çok sevmemesidir. Olayı ancak kendin gördün ise tanıklık yapabilirsin. Bunu yapan o ise gidip kendisiyle konuşun. E) Yanlış öğrenecek ise hiç öğrenmesin. (1986/1)

Çözüm : B seçeneği "Bunun nedeni" ile başladığından "ise" ye gerek yoktur. Yanıt B'dir.

B) TAMLAMA - DEYİM - ATASÖZÜ YANLIŞLARI I) TAMLAMA YANLIŞLARI Tamlama yanlışları; hem ad, hem de sıfat tamlamalarında görülebilir.

A) AD TAMLAMALARIN A iLiŞKiN YANLIŞLAR 1) Belirtili ad tamlamalarında, tamlamayı oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcükler girince, tamlayan ile tamlanan birbirlerinden uzaklaşır. Bu durumda tamlama eklerinden birinin bulunmayışı dil yanlışına yol açar:

Öğretmen, öğrencilerin eğitilmesinde önemli sorumlulukları vardır. Kimin sorumlulukları vardır? Öğretmenin.

ÖRNEK SORU : Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir anlatım bozukluğu vardır? Soğuklar yüzünden okullar bir hafta kapatıldı. Ahmet Bey, derneğimizin üye ve ikinci başkanıdır. Bugünlerde resim yapmaya bir türlü vakit bulamı yorum. Yazarın bu ikinci romanı, beni düş kırıklığına uğrattı. E) Dinlenmek için yaz tatilini iple çekiyorum. (1990/11)

Çözüm : B seçeneğindeki cümlede, belirtili ad tamlamasının, tamlanan eki bulunmadığından anlatım bozukluğu vardır. Doğrusu: "Ahmet Bev. derneğimizin üyesi ve ikinci başkanıdır." Yanıt B'dir.

2) Belirtili ad tamlamalarında tamlamayı oluşturan eklerin gelişigüzel kullanımı, tamlamanın öğeleri ara sındaki anlam ilişkisini bozar: Öğütlerinizden hepsini kulağıma küpe yaptım. Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan sözcük "biri, birkaçı, hangisi vb." olursa, tamlayan sözcük "-den" ekini alabilir; ama "öğütlerinizden hepsi" tamlamasında "- den" in kullanımı yanlıştır. Doğrusu "öğütlerinizin hepsi" olmalıdır.

3) Bir tam lamada birden fazla tamlayan bulunduğu zaman, tamlayan sözcüklerden biri tamlananla anlam uyumsuzluğu gösterebilir: Gece yarısı kurtların, kuşların yırtınırcasına ötmesi. kötü bir doğa olayını haber veriyordu. "Ötme" sözcüğü kurt ve kuş için ortak kullanılmıştır. Kuşlar ötebilir; ama kurtlar ötmez. Doğrusu: Gece yarısı kurtların uluması, kuşların yırtınırcasına ötmesi, kötü bir doğa olayını haber veriyordu.

B) SIFAT TAMLAMALARINA iLiŞKiN YANLIŞLAR 1) "Biraz, birkaç, her, hiçbir, birçok vb." belgisiz sıfatların tamladığı adlar tekil olmalıdır; çoğul olursa anlatım.bozukluğu ortaya çıkar:

Secim döneminde her çeşit sivasal etkinliklerin yasaklanmasına "seçim yasağı"denir, (etkinliğin) Kalbindeki her çarpıntıları, kalp hastalığına yorma, (çarpıntıyı) Birçok kaynaklarda bu konuya geniş yer verildiğini görüyoruz, (kaynakta) Herhangi bir kimselerden sorabilirdin beni. (kimseden)

2) "Birden büyük sayı adlarıyla kurulan sıfat tamla malarında tamlananın çoğullanması tamlamayı bozar: Bizde, Tanzimat'tan bu yana iki türlü düşünürler vardır, fdüşünür)

3) Bir sıfat birden çok adı nitelerse, sözcükler ara sında anlam uyumu olmalıdır: Pembe güller ve ağaçlar, ay ışığı altında büyülü bir görünüm içindeydi. Bu kullanımda, sıfat ortak olduğu için, "pembe ağaçlar" biçiminde bir sıfat tamlaması da ortaya çık- mıştır. Bu durum, sözcüklerin yerleri değiştirilerek giderilebilir: Ağaçlar ve pembe güller, ay ışığı altında büyülü bir görünüm içindeydi.

II) DEYİM YANLIŞLARI Deyimler, kalıpları bozulamayan söz öbekleridir. Bunlar, anlamlarına uygun durumlarda kullanılması gereken değişmeceli sözlerdir. Deyimlerle ilgili yanlışlar iki türlüdür: Deyimin biçimi bozulmuştur. Deyim doğrudur; ama anlamına uymayan yerde kullanılmıştır.

a) DEYlMlN BlÇlMlNlN BOZULMASI Deyimleri oluşturan sözcüklerin; Yerleri değiştirilemez: Kelin perçeminden tut. (Yanlış) Tut kelin perçeminden. (Doğru)

Yerlerine başka sözcükler kullanılamaz: Su dökmüş kedi gibi.. (Yanlış) Süt dökmüş kedi gibi... (Doğ ru) Ağzına bir kaşık bal çaldılar. (Yanlış) Ağzına bir parmak bal çaldılar. (Doğru) Doğru oturup eğri konuşalım. (Yanlış) Eğri oturup doğru konuşalım. (Doğru)

b) DEYlMlN YERiNDE KULLANILMAMASI Deyimlerin, anlamlarına uygun olmayan durumlarda kullanılması da dil yanlışına yol açar: - Bundan başka bir şey elinden tutmuyordu. (Yanlış) Bundan başka bir şey elinden gelmiyordu. (Doğru) Onun iyiliklerini unutamam; her sıkıntılı anımda elimden tutmuştur. (Doğru)

III) ATASÖZÜ YANLIŞLARI Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış anlatımlardır. Atasözleri yerli yerinde kullanılmalı ve bunların . -kalıpları bozulmamalıdır:

Açma (Açtırma) kutuyu, söyletme kötüyü. Ağaç, dalıyla (vapradıvla) gürler.

Derdini söylemeyen, çare (derman) bulamaz. Can boğazdan geçer (gelir). El ile gelen düğün demek (bayram).

Aşağıdakilerin hangisinde bir dil yanlışı yoktur? Kör ölür zeytin gözlü olur. Sana kaç defa, dereyi görmeden etekleri sıvama, dedim. Birçok insanlarda görülen kusurlardan biri de dü şünmeden inanmaktır. D) Öğrenciler en çok yakındıkları konulardan biri de • • büyüklerin anlayışsızlığıdır. E) Kardeş kardeşin ne öldüğünü ister, ne de ondu ğunu.

Çözüm : A seçeneğinde "zeytin" yerine "badem", B seçeneğinde "etekleri" yerine "paçaları", C seçeneğinde "insanlarda" yerine "insanda", D seçeneğinde "öğrenciler" yerine "öğrencilerin" sözcükleri kullanılmalıydı. E seçeneğindeki atasözü doğrudur. Yanıt E'dir.

DÜZEYİNDE YANLIŞLAR I) YÜKLEM YANLIŞLARI Cümlede gereksiz bir yardımcı eylemin kullanılması, bir eylemin ya da yardımcı eylemin eksik olması; bağlı cümlelerin yüklemleri arasında uyumsuzluk bulunması, dil yanlışlarına yol açar.

1. Gereksiz Yardımcı Eylemler Bir yardımcı eylemin, gerekmediği yerde kullanımı cümlede duruluğu bozabilir:

umut etmek - ummak "Umut" sözcüğünün kökü "ummak" eylemidir. "Umuyorum" yerine "umut ediyorum" demek, gereksizdir ve bir anlatım pürüzüdür:

Biz, uğradığımız haksızlıktan bir an önce kurtulmayı umut ediyoruz, (umuyoruz)

Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım bozukluğu yoJüm? Şimdi size çok istek alan bir parça dinletiyoruz. Bu turnuvada iki yengi, üç yenilgi aldık. Sağlığa etki eden etmenler şunlardır. Şirketler, otel ihalesi için başvuru yapıyor. E) Üç gün boyunca, yollarda, aç insanlar gördük.

Çözüm : A seçeneğinde "istenen", B seçeneğinde "...yengimiz, üç yenilgimiz var", C seçeneğinde "... - ı etkileyen" D seçeneğinde "başvuruyor" sözlerinin kullanılması gerekirdi. Yanıt E'dir.

2. Yardımcı Eylem Eksikliği Bir yardımcı eylemin, gerektiği halde, kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açabilir:

Biraz hasta va da hasta olmavan herkes sabahın köründe hastane kapısına dikiliyor. (Biraz hasta olan yada ...)

insan, yaşamın sorunları karşısında sabırlı ve yılgın olmamalı. (.... sabırlı olmalı ve...)

3. Gereksiz Kip Ekleri Bileşik cümlelerde, aynı kişi ve zaman eklerinin yinelenmesi gereksizdir:

Bir araya gelirdik, akşama kadar çalışırdık. ("gelirdik" değil, "gelir" denmeliydi.)

Kaldığımız otel rahattı ve konforluydu. ("rahattı" değil, "rahat" denmeliydi.)

4. Yüklem Eksikliği Bir olumlu, bir olumsuz yüklemle sıralı cümle yapıldığında; yüklemler ayrı ayrı belirtilmezse, anlatım bozukluğu ortaya çıkar:

içkiyi az, sigarayı hiç içmem. (içkiyi az içerim....) Çocuklar oyunu çok, dersi pek sevmiyorlar. (..... oyunu çok seviyor,...)

5. Yüklemlerin Uyuşmazlığı a) Öznesi ortak sıralı cümlelerde yüklemler kişi, zaman ve çatı açısından uyumlu olmalıdır:

incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş ve yakında Amerika'ya dönecek. ' Zamanları ayrı olan böyle cümlelerle bileşik cümle yapılmaması gerekir: incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş. Yakında Amerika'ya dönecek.

b) Özneleri ayrı olan cümlelerde, eylem kişi ekleri nin ortak düşünülmesi dil yanlışına neden olur:

Siz keyif çatacak, biz güneşin altında çalışacağız, öyle mi? (... çatacaksınız,...)

c) Girişik cümlelerde eylemsi ve eylemlerin çatı açısından uyumu aranır:

Gazetelere göz gezdirerek olay hakkında bilgi edinmek istendi. (... istedi.) Cümlenin yükleminin edilgen değil, etken olması gerekirdi.

II) ÖZNE YANLIŞLARI x 1. Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Sıralı ya da bağlı cümlelerde ortak özneler, yüklemlerin tümüyle uyumlu olmalıdır. İlk cümledö kullanılan özne ilk yükleme uygunken, diğerlerine uygun olmazsa; özne - yüklem uyuşmazlığından kaynaklanan dil yanlışı doğar:

Üyelere birer kâğıt verildi ve yazmaları istendi. ... kâğıt yazmaları istendi. (Yanlış) Üyelere birer kâğıt verildi've görüşlerini yazmaları istendi. (Doğru)

Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek ve üretime geçecektir. ...fabrikanın inşaatı üretime geçecektir. (Yanlış) Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek ve fabrika üretime geçecektir. (Doğru)

itici davranışlarına dayanma gücüm giderek azalıyor ve beni kendisinden soğutuyordu. Soğutan ne? "... ve onun bu davranışları..." (Doğru)

Özne Eksikliği Edilgen çatılı cümlelerde nesne görünümdeki sözcük, sözde özne olduğundan, onun nesne yapısıyla kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar:

Bu sorunları saymakla bitirilmez. (Yanlış) Saymakla bitirilmeyen nedir? Bu sorunlar. (Sözde özne) Yukarıdaki cümle iki biçimde düzeltilebilir: 1. Bu sorunlar, saymakla bitirilemez. (sözde özne) 2. Bu sorunları, saymakta bitiremeyiz* (nesrte) (özne: biz)

Geçişsiz - edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde özne bulunmaz. Öznenin bulunmaması bir dil yanlışı değildir: Bu yolda durulmaz, inşaata izinsiz girilmez. Bu sıcakta uyunmaz.

III) NESNE YANLIŞLARI 1. Nesne - Yüklem Uyuşmazlığı Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan nesne, ikinci eylemle uyuşmazsa, ortaya önemli bir dil yanlışı çıkar.

Bir cümlede ortak nesnenin yüklemlerle uyuşup uyuşmadığını denetlemek için, nesneyi yüklemlerin önüne getirerek ayrı ayrı okumak gerekir:

Birkaç asker, bir gece diktatörün evini bastılar; bir kışlaya götürerek kurşuna dizdiler. Neyi bastılar? Diktatörün evini (nesne) Kimi kurşuna dizdiler? Diktatörü.

Bu ikinci nesne söylenmediği için, birincisi ortak nesne durumuna girmiş ve anlatım bozukluğu doğmuştur.

Doğrusu: "... bastılar; diktatörü bir kışlpya götürerek kurşuna dizdiler."

Konuşulanları öğrenmeli ve önlemeliydim. Bu cümlede de aynı dil yanlışı vardır, ikinci cümleye ayrı bir nesne gereklidir. Doğrusu: "... ve olacakları önlemeliydim.

2. Nesne Eksikliği Sıralı cümlelerin birinde dolaylı tümleç, diğerinde nesne kullanılması gerektiğinde, nesnenin bulunmayışı anlatım bozukluğuna yol açar.

Aşağıdakilerin hangisinde, "Sana asla kızmıyor, çok seviyoruz." cümlesindekine benzer bir anlatım bozukluğu vardır? Ağaçları suluyor, ilaçlıyor. Arkadaşlarıyla buluşmuyor, haberleşmiyor. G) Kitaplarını yerlerine yerleştirmiyor, üst üste yığıyor. D) Derslerine çalışmıyor, ihmal ediyor. E) Tarlayı gübreliyor, ekime hazırlıyor. (1988/11)

Çözüm : Örnek olarak verilen sıralı cümlede nesne eksikliği vardır. Cümlenin, "Sana asla kızmıyor, seni çok seviyoruz." biçiminde olması gerekir. (nesne) Aynı bozukluk D'de de vardır. Cümle "Derslerine çalışmıyor, onları ihmal ediyor." biçiminde düzeltilebilir. (nesne) Yanıt D'dir.

3. Nesnelerin Yapısal Uyuşmazlığı Eylemsiler cümlede nesne göreviyle kullanılabilir; ancak nesne olan eylemsilerin biçimlenişleri aynı olmalıdır:

Nedensiz gülmesini, anlamsız bakışını yadırgadım, (gülüşünü) (Eylemsilerin her ikisi ya'"- me", ya da "- iş"le bi-çimlenmelidir.) Ne gelişini ne gittiğini gördüm, (geldiğini)

NOT : Aynı yapısal yanlış, dolaylı tümleç için de geçerlidir: "Onun şiir okumasına ve fıkra anlatışına hayranım." (okuyuşuna)

IV) DOLAYLI TÜMLEÇ YANLIŞLARI Dolaylı tümleçlerle yüklemler uyuşmazsa, anlatım bozukluğu doğar:

a) Cümlede bir nesne bulunması, aynı sözcükten oluşturulacak dolaylı tümleci unutturabilir. Bu tür yan lışlarda dolaylı tümleç eksikliği söz konusudur: Kardeşinizi tanıyor ve güveniyoruz.

Doğrusu: Kardeşinizi tanıyor ve ona güveniyoruz.

b) Yönelme dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuş mayabilir: Arkadaşım bize geldi, geceyi geçirdi. (Geceyi nerede geçirdi? fikaja.)

c) Bulunma dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuş mayabilir:

Mutluluğu sende buluyorum, hoşlanıyorum. fKimden hoşlanıyorum? Senden.)

ç) Çıkma dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuşmayabilir: Ondan ayrılamam, çünkü mutluluğu buldum. (Mutluluğu kimde buldum? Onda.)

V) ZARF TÜMLECİ YANLIŞLARI Bağımlı bileşik cümlelerde, bir cümlenin zarf tümleci, diğerine uymayabilir: Yardımcısı ilgiyle dinliyor ve yazıyordu. ... ilgiyle yazıyordu. (Yanlış) ikinci cümleye, yükleme -uygun bir tümleç getirmek, anlatım bozukluğunu giderir: ... ilgiyle dinliyor ve duyduklarını yazıyordu.

VI) EDAT TÜMLECİ YANLIŞLARI Kimi zaman bir nesne ya da dolaylı tümleç, edat tümlecini karşılayacak gibi kullanılır ve ortaya edat tümleci eksikliği çıkar: Bu güçlüklere nasıl göğüs çerdi, nasıl başa çıktı. Doğrusu: "....., bunlarla nasıl başa çıktı.

VII) YERLERİ YANLIŞ SÖZCÜKLER Sözcüklerin, cümle içinde bulunmaları gereken yerden başka bir yerde bulunması, anlamın bulanık olmasına ya da iki türlü algılanmasına yol açar. Sözcükler, cümlede kullanılırken her sözcüğün en uygun yerde olmasına özen gösterilmelidir.

örneklerde yanlış yerlerde kullanılmış sözcükler vardır:

BuJcarar, 279'a karşı 138 oyla alınmıştır. (. 138'e karşı 279 oyla....)

Cesetler çok denizde kaldıkları için tanınamadı. (. denizde çok kaldıkları )

Her Tanrı 'n/n günü.... (Tanrı'nın her günü )

Her devrik cümle doğru değildir: Demek ki, kurallara uymakla olmuyor yalnızca bu işler. , Bu cümlede "yalnızca" sözcüğü "ki" bağlacından sonra kullanılmalıdır.

"Üyeler, bir türlü görüşülmek üzere gündeme l II III IV alınmayan konuvu sordular." V vı Bu cümlede sözcüklerin yeri yönünden bir yanlışlık vardır. Yanlışlığı aşağıdakilerden hangisiyle giderebiliriz? ll'yi l'in önüne getirerek l'i lll'ün sonuna getirerek ll'yi IV'ün önüne getirerek lll'ü IV'ün sonuna getirerek E) l'yi Vl'nfn önüne getirerek

Çözüm : "Bir türlü" sözü, "alınmayan" eylenrisinin zarfı oldu-/ ğundan, "görüşülmek üzere" sözünden sonra kullanılması gerekirdi. Yanıt C'dir.

VIII) GEREKSİZ KULLANILMIŞ SÖZCÜKLER Cümlede gereksiz sözcüklere yer vermek anlatımı bozar.

aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler gereksizdir: Aramızdaki mevcut ikilik sonuna kadar sürecek anlaşılan. Üç saat süre ile görüşmüşler. Karşılıklı tanışmalarımıza ara verdik. Geçen yıl da yine böyle olmuştu. Elli adet sıra alır mı burası? Yapılı basının önemli bir ustasını daha yitirdik.

"iyi bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz. Bunu şöyle anlayabiliriz: Bir sözcüğü attığımızda cümlenin anlam ve anlatımında bir daralma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir."

Bu ölçüte göre, aşağıdakilerden hangisi iyi bir cümle değildir? Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı. Yağmur, sabaha değin aralıksız yağdı. Bütün gün tarlada hiç ara vermeden çalıştık. Doğadaki çaplılar üzerinde sayısız inceleme yapıldı. E) Ormanların iklim üzerindeki etkisi anlatıldı. (1981/1)

Çözüm : A seçeneğindeki "neşeli" ve "şen" sözcükleri, eşanlamlı olup biri kullanıldığında diğerine gerek yoktur. Yanıt A'dır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim