ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

... konulu sunumlar: "ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME"— Sunum transkripti:

1 ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME
1 Eğitimde Hedef Yazma Hedef Yazmanın Temel Kuralları Ölçüt Dayanaklı Hedef Yazma ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

2 Eğitimde Bir Ders İçin Hedef Yazarken Uyulacak Temel Kurallar
1) Hedef cümlesinin sonunda “bilgisi, becerisi, gücü, yeteneği, oluş, ilgililik, farkındalık, hoşgörürlük” gibi sözcüklerden biri bulunmalıdır. Ancak “yapar, çizer, keser, bilir, bilmeli, yapmalı, öğretmeli, yapmak, bilmek” gibi sözcüklere hedef cümlelerinde yer verilmez. Matematik dersinde, dört işlemden yararlanarak problem çözebilme 2) Hedefler öğrenci davranışına dönüştürülecek ve öğrenme özeliğini belirtecek nitelikte yazılmalıdır. Çünkü hedefler, öğrenciye kazandırılmak istenen davranış değişikliklerini kapsar. Öğretmenin yapacakları ya da okulun görevi, hedef olamaz. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

3 3) Hedefler öğrenme ürününü dile getirmelidir
3) Hedefler öğrenme ürününü dile getirmelidir. Öğrenme sürecine dönük ifadeler hedef olamaz (dersi ya da okulu başarıyla bitiren bir öğrencinin ne yapacağı hedeftir). “Öğrenci bilimsel yöntemi kullanır” ifadesi yanlış; burada ürün değil, süreç söz konusu. “Fen bilgisi dersinde verilen doğal problemlerin çözümünde bilimsel yöntemi kullanabilme” ifadesi doğru olur.

4 4) Konu başlıkları hedef olamaz; çünkü bu konuda, hangi davranışların bulunduğu bu ifadelerden çıkarılamaz. 5) Hedef, kapsamlı ve sınırlı olmalıdır. Yani her hedef bir öğrenme ürününü kapsamalıdır. Hedefler tek tek ifade edilmelidir. “Duygu ve düşüncelerini yazılı ve sözlü olarak anlatabilme” ifadesi yanlış (iki ürün var). “Cumhuriyet devrindeki belli başlı tarihi olgular bilgisi” ifadesi hem kapsamlı, hem de sınırlı olabilir. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

5 6) Hedeflerin hangi konu ile ilgili olduğu belirtilmelidir
6) Hedeflerin hangi konu ile ilgili olduğu belirtilmelidir. Yani hedeflerde ders veya konular açıkça belirtilmelidir. “Kavramların anlam bilgisi, bilimsel yöntemi kullanabilme” gibi ifadelerde hangi ders veya konu ile ilgili olduğu belli değildir. Oysa “Felsefede geçen belli başlı kavramların anlam bilgisi”, “Psikolojide kişiyi tanıma tekniklerini kullanabilme” ifadeleri, doğru belirlenmiş hedeflerdir.

6 7) Hedefler binişik olmamalı, tamamlayıcı yani bitişik olmalıdır
7) Hedefler binişik olmamalı, tamamlayıcı yani bitişik olmalıdır. Bir hedefin kapsamı, diğer hedef ya da hedeflerin kapsamına girmemelidir. “Toplumun bir ögesi olduğunu bilip kurallara isteyerek uyma” gibi bir ifade hedef olamaz; çünkü bu ifadede “toplumun ögesi olmanın bilgisi”, “kuralları benimseme” ve “kurallara uyma” gibi üç ayrı basamakta ve iki ayrı alanda hedef özellikleri vardır. Oysa bir hedefin kapsamının bittiği yerde, diğer bir hedefin kapsamı başlamalıdır. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

7 8) Hedefler hangi alanla ilgili yazılıyorsa, o alanın niteliklerine ve basamaklarına uygun olmalıdır. Bilişsel özelikleri ağır basan davranışlar bilişsel alana, devinişsel özelikleri ağır basan davranışlar devinişsel alana, duyuşsal özelikleri ağır basan davranışlar duyuşsal alana giren hedef ifadeleriyle belirtilmelidir. Türkçe dersinde bilgi, kavrama, uygulama basamaklarında hedef yazdık; fakat analiz basamağında hedef yazmadan sentez basamağı için hedef öneremeyiz; çünkü analiz düzeyinde bazı hedefler bu derste, ya da başka derslerde kazandırılmamışsa, sentez düzeyindeki hedef öğrenciye mal edilemez.

8 ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME
9) Hedefler birbirlerini destekler nitelikte olmalıdır. Bir ders için belirlenen hedefler, kendi içinde mantıksal açıdan tutarlı olmalıdır. Ayrıca bir derste belirlenen hedefler, diğer ders ya da derslerdeki hedeflerle çelişir nitelikte olmamalıdır. Bunun yanı sıra, dersin hedefleri sınıfın; sınıfın hedefleri okulun; okulun hedefleri milli eğitimin; milli eğitimin hedefleri devletin uzak hedefleniyle kenetli olmalı ve birbirlerini desteklemelidirler. 10) Ders düzeyinde yazılan hedefler, ünite ve bir, iki, üç saatlik dersler için belirlenirken kapsam ve sınırlılık açısından daralabilir. Ders Düzeyinde: Günümüz Türkçesiyle yazılmış, düzeyine uygun bir metni anlayabilme Ünite Düzeyinde: Günümüz Türkçesiyle yazılmış, düzeyine uygun bir öyküyü anlayabilme Bir iki saatlik ders düzeyinde: Ömer Seyfettin’in “Forsa” adlı öyküsünü anlayabilme ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

9 ÖLÇÜT DAYANAKLI HEDEF YAZMA
Hedefler saptandıktan sonra, bunların her biri ölçüt dayanaklı hale getirilmelidir; çünkü programın değerlendirilmesinde, belirlenen ölçütler kullanılmalıdır. Ölçüt dayanaklı hedef yazmanın diğer bir nedeni de her hedef davranışın ne kadar sürede ve hangi yeterlikte öğrenciye kazandırılacağının belirlenmesidir. “Giyim dersinde istenilen basit bir etekliği iki saatte dikebilme”, “beden eğitimi dersinde, yüz metreyi 13 seniyenin altında koşabilme”, “dört işlemle ilgili verilen on problemden en az sekizini, yirmi dakikada doğru olarak çözebilme”, “verilen on kavramdan altısının tanımını derste geçen ifadeleriyle doğru olarak sekiz dakikada yazabilme” hedeflerinde olduğu gibi, hem ne kadar sürede hem de hangi yeterlikte yapacağı belirtilmelidir. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

10 Ölçüt dayanaklı hedef yazmanın ilkeleri
1) Öngörülen zaman, hedef davranışın niteliğine ve öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır. “Yüz metreyi beş saniyede koşabilme” gibi bir hedef yanlış; ama “yüz metreyi üç saatte koşabilme” hedefi de yanlış. Bundan dolayı, zaman ne çok kısa ne de çok uzun olmalıdır. Ayrıca öğrencinin bulunduğu yaş ve okul düzeyine de uygun olmalıdır. 2) Her hedef için belirlenen ölçüt, o hedefte bulunan özellikleri kapsamalıdır; çünkü bu özelikler değerlendirmede neyi arayacağımızı belirler. “Verilen on yeni cümleden en az sekiz tanesinin ögelerini doğru olarak on dakikada bulabilme” hedefinde derste işlenmemiş on tane değişik tümce verilmeli; öğrencinin tümü on dakikada, bu tümcelerin en az sekiz tanesinin ögelerini tam ve doğru olarak saptamalıdır. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

11 3) Birbirinin ön koşulu olan ve çok sıkı aşamalılık gösteren hedefler için ölçütler çok yüksek tutulmalıdır, çünkü birindeki eksiklik kendinden sonra gelenin tam ve doğru olarak öğrenilmesini etkileyebilir. Örneğin “fen bilgisi dersinde temel deneyleri kendi başına azami iki saatte doğru olarak yapabilme” hedefi, “temel deneylerde kullanılan araç-gereç bilgisi” hedefiyle sıkı bır ilişki içindedir; çünkü araç-gerecin ne işe yaradığını, nerede ve nasıl kullanıldığını bilmeyen öğrenci, belirlenen sürede ve nitelikte deneyleri yapamaz. Bu nedenden dolayı, bu türden hedeflerdeki ölçütler (süre) yüksek tutulmalıdır. 4) Eğer hedefler arasında sıkı bir aşamalılık ilişkisi yoksa, süre ölçütleri %50’ye kadar indirilebilir. Çünkü öğrenciler dersle ilgili birçok kavramların genel anlamlarını biliyor olabilir. Örneğin, öğrencilerin %80’i pek çok kavramın tanımını derste geçen ifadeleriyle yazamadıkları halde, kavrama ve uygulama düzeyindeki hedef davranışları %85 yerine getirebilirler. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

12 ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME
5) Kazandırılmadığı, ya da yeterli düzeyde kazandırılmadığı zaman öğrencinin, başka birinin ya da hizmetin sunulacağı kişinin sakat kalmasına, yaşamını yitirmesine neden olabilecek hedef davranışlarda ölçütler, tam ya da tama yakın olmalıdır. Bu tür hedef davranışlardan taviz verilmemelidir. “Paraşütle 200 metre yükseklikten belirlenen hedefin en fazla bir metre uzağına inebilme” hedefinin her davranışı tam ve istenilen nitelikte öğrenciye kazandırılmalıdır. Aynı şekilde sağlık ve mühendislik bilimlerinde de bu konuya dikkat edilmelidir.. 6) Hedef davranışların yokluğu ya da yeterli düzeyde olmayışı, büyük ekonomik kayıplara, zaman ve emeğin boşa gitmesine neden oluyorsa, yine ölçütler çok yüksek tutulmalı ve bunlardan taviz verilmemelidir. Örneğin “bilgisayarla bir torna tezahını yeni bir iş için azami beş dakikada programlayabilme” hedefinde olduğu gibi bu işi belirlenen sürede kişi yapamıyorsa, geçen her süre büyük ekonomik kayıplara, zaman ve emeğin boşa gitmesine neden olabilir. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

13 ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME
7) Hedef davranışların yokluğu ya da yeterli düzeyde olmayışı, kişinin kendini gerçekleştirmesine, toplumun, ulusun ve insanlığın mutluluğuna engel olacaksa, yine ölçütler yüksek tutulmalıdır. Örneğin “sorunları bilimsel yöntemle çözmeyi bir alışkanlık haline getiriş” hedefinde olduğu gibi. “Demokratik yaşamı düzenleyen kurallara uyabilme”, “vatanın, ulusun bağımsızlığını ve bütünlüğünü her değerin üstünde tutuş” hedefleri bunlar için örnek olarak verilebilir. ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME

14 Hedeflerin Gözlenebilir Öğrenci Davranışlarına Çevrilmesi
Hedefler, belli bir konu içeriğiyle kenetli olarak öğrenci davranışı bakımından ifade edilmiş olsalar bile, yine de, istenilen açıklık ve belirginlikte olmayabilir. Örneğin, Türkçe dersinin hedefleri arasında, okuduğunu tam ve doğru olarak anlayabilme diye bir hedef vardır. Bu hedef, öğrenci davranışı bakımından ifade edilmiş olmasına karşın öğretme durumları düzenlemede ve bu hedefe ulaşılıp ulaşılmadığına ilişkin bilgi toplamada kullanılacak test durumları hazırlamada işe yarar açıklıkta değildir. Onun için, bu hedef kendisine ulaşıldığına isbat olabilecek gözlenebilir öğrenci davranışlarına çevrilmelidir.

15 Hedeflerin davranışlara dönüştürülmesinde, göz önünde bulundurulması gereken belli noktalar vardır.
-Davranış gözlenebilir, doğrudan ya da dolaylı biçimde ölçülebilir olmalıdır. -Bir hedefin altında yer alan her bir davranış, kesinlikle o hedefle ilgili olmalıdır. -Belli bir hedef altında yer alan her bir davranış ifadesinin sınırları belli olmalı ve o hedef altındaki başka bir davranış ifadesinde kapsanmış olmamalıdır. -Davranış kapsamlı olmalıdır. Nasıl ki bir hedef bir davranışlar örüntüsü ise, davranış da bir davranımlar örüntüsü olmalıdır. Bir davranış, ilgili davranımların tümünü kapsamalıdır. Örneğin, 4 ile 5'i toplama, noktalı virgülü yerli yerinde kullanma gibi ifadeler yeterince kapsamlı değildir. Bu konulardaki ilgili davranışlar, sözü edilen davranımları da kapsayacak biçimde 100'e kadar olan sayıları birbirleri ile toplama, noktalama işaretlerini yerli yerinde kullanma diye ifade edilebilirdi.

16 Hedef: Kelime (Sözcük) Bilgisi
Bu hedefe ulaşıldığına isbat olabilecek kritik davranışlar: Bir kelimenin doğru tanımını söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme. Belli bir tanımın karşılığı olan kelimeyi söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme. Bir kelimenin eş anlamlısı olan kelimeyi ya da kelimeleri söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme. Bir kelimenin zıt anlamlısı olan kelime ya da kelimeleri söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme. Bir kelimenin yakın anlamlısı olan kelime ya da kelimeleri söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme. Verilen kelimeler arasından anlam bakımından diğerleriyle uyuşma­yan (diğerlerinden ayrı düşen) kelimeyi seçip işaretleme. Verilen kelimeler arasından anlam bakımından bir grup oluşturanları söyleme, yazma ya da seçip işaretleme. Verilen kelimeleri, eş anlamlılık, karşıt anlamlılık ya da yakın anlamlılık bakımlarından eşleştirme. Birden çok anlamı olan kelimelerin çeşitli anlamlarını söyleme ya da yazma. Yakın anlamlı kelimeler arasından, belli bir anlamı en iyi karşılayanları bulma (söyleme, yazma ya da önerilenler arasından seçip işaretleme).

17 Hedef: Belli bir metni doğru anlamlandıracak biçimde sesli olarak okuyabilme.
Bu hedefe ulaşıldığına isbat olabilecek kritik davranışlar: Dik, düzgün ve rahat oturma ya da durma. Okunacak yazıyı gözden uygun uzaklıkta (yaklaşık 33 cm) tutma. Parmakla satır izlemeden, başı ve gövdeyi sallamadan okuma. Kitabı sol elle tutup (okuduğu kitapsa) sayfaları sağ el parmaklarıyla çevirme. Konuşma hızıyla okuma. Konuşma sesiyle okuma. Soluğu cümlelere göre ayarlama. Söz noktalamasını yerinde ve cümlenin anlamına göre yapma. Noktalama işaretlerine uygun duraklamalar yapma. Sözcükleri doğru ve anlaşılır biçimde söyleme. Cümlenin türüne göre yerinde ses değişiklikleri yapma. Ses tonunu, metinde işlenen temaya ve metnin maksadına uydurma. Ses gürlüğünü, dinleyicilerin rahatça işitebileceği biçimde ayarlama. Metindeki tamlamaları bölmeden okuma. Alıntıları, dinleyicilerce metnin diğer kısımlarından ayırt edebilecek biçimde okuma.

18 Eğitim Durumu Nasıl öğretilecek? Belirlenmiş olan hedeflere nasıl ulaşılabilir? Program açısından hedeflerin gerçekleşmesi, öğrenci açısından ise öğrenmenin ortaya çıkması, öğrencinin içinde bulunduğu çevrey­le etkileşimi yoluyla olur. Yaşantı, birey ile çevresi arasındaki etkileşimin bireydeki izlenimleri olarak görülebilir. Öğrenme yaşantısı ise, "nisbeten kalıcı izli bir değişmeye vesile olan yaşantı"dır. Tanımlardan da anlaşılacağı gibi, öğrenme yaşantısı, konu içeriği ya da öğretmenin yaptıkları demek değildir. öğrenme yaşantısının iki yanı vardır: Öğrencinin kendi iç koşulları ve öğrencinin etkileşeceği dış koşullar. Dış koşullar, iç koşullara göre düzenlenmelidir ki, öğrenci istenilen yaşantıları geçirebilsin. Aslında bir öğrenci ile çevresi arasındaki etkileşim demek, öğrencinin iç koşulları ile dış koşulları arasındaki etkileşim demektir.

19

20 Eğitim Durumlarının Düzenlenmesi
Istenilen öğrenme yaşantılarını oluşturabilecek eğitim durumlarının seçilip düzenlenmesinde uyulması gereken bazı ilkeler vardır. Bu ilkeler şöyle sıralanabilir: Eğitim durumları hedefle ilgili olmalıdır Eğitim durumları öğrenci düzeyine uygun olmalıdır. Öğrenciler, yeni öğrenme yaşantılarına geçmek için ilgili önkoşul davranışları edinmiş olmalıdır. Öğrenciler, öğretilmek istenilene karşı güdülenmiş olurlarsa, yani öğretilecekleri öğrenmek isterlerse öğrenme daha kolay ve etkili olur. Öğrenciye, öğrenme sürecindeki durumuyla ilgili sık sık bilgi verilmelidir. Eğitim durumları, öğrencilerin "zengin yaşantılar" geçirmelerini sağlayıcı nitelikte olmalıdır. Bir yaşantının zengin sayılabilmesi için de, o yaşantının, en azından (1) çok sayıda duyu organıyla ilgili olması, (2) yeni ve ilginç olması, (3) kişisel bir başarı duygusu verebilmesi gerekir. 3. Eğitim durumları, hem birden çok hedefe hizmet etmeli hem de istenmeyen sonuçlar ortaya çıkarmaktan ırak olmalıdır. Matematikte, problem çözme gücü hedefini gerçekleştirmeye yönelik bir eğitim durumu, asıl maksadı yanında ve onunla birlikte, öğrencide matematiğe karşı bir ilgi ve sevgi de uyandırabilir;