GAZİ ÜNİVERSİTESİ Mesleki Eğitim Fakültesi Yrd.Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU

... konulu sunumlar: "GAZİ ÜNİVERSİTESİ Mesleki Eğitim Fakültesi Yrd.Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU"— Sunum transkripti:

1 GAZİ ÜNİVERSİTESİ Mesleki Eğitim Fakültesi Yrd.Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU
NAKIŞ DESEN TASARIMI GAZİ ÜNİVERSİTESİ Mesleki Eğitim Fakültesi Yrd.Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU

2 TASARIM Tasarım, bir ürün ortaya koymaya yönelik düşünsel ya da maddi çalışmalar sürecidir. Bunu ürünün gerçekleştirilmesi aşamaları izler. Tasarım sözcüğü güzel sanatlarda daha dar anlamda kullanılır ve asıl yapıtın gerçekleştirilmesi sırasında yönlendirici olan proje, çizim, maket v.b.’nin tümüne ‘’tasarım’’ denir. Tasarım belli bir amaç gözeten yaratıcı bir eylemdir. Bu amaç doğrultusunda tasarımcı; duygu düşünce ve hayal gücünü çizgiler, biçimler, renkler gibi fiziki olgulara aktarır ve ürününü ortaya koyar.

3 SÜSLEME TASARIMI Süsleme tasarımının amacı ürünü güzelleştirmektir. Ürünün işlevini değiştirmez, estetik değerini artırır. Süsleme tasarımı, tüm süsleme sanatlarının temelini oluşturur. El sanatları da süsleme tasarımından yararlanır. El sanatlarının konuları; örneğin, işleme, dokuma, deri süslemeleri vb. konular, süsleme tasarımının kapsamındadır. Her tür resim için temel olan iki kaynak vardır; doğal biçimler, soyut biçimler. Estetik etnografik değeri olan ulusal-geleneksel motiflerin de temel kaynağı doğal ve soyut biçimlerdir. Bununla birlikte yüzyıllar boyu süregelen geleneksel üslupları ve teknikleriyle, kendilerine özgü özellikleri ayrı bir grup oluşturmuşlardır.

4 Süsleme Tasarımının Kaynakları Doğa Kaynaklı Biçimler
Doğa Kaynaklı Biçimler Soyut Biçimler Geleneksel Biçimler 1. Kare Tarih ve sanat Doğal Biçimler Yapay Biçimler Üçgen değeri olan ulusal 1. Çeşitli Eşyalar Daire yapıtlar,motifler 2. Mimari Yapılar Nokta Çizgi vb. soyut biçimler Canlı Cansız 2. Yazı 1. İnsan 1.Kuru bitki 2. Hayvan Kabuk vb.ölü doğa 3. Bitki 2.Dağ Deniz vb. peyzaj öğeleri

5 SÜSLEME TASARIMINDA DESEN
Desen : Herhangi bir yüzey üzerine nesnelerin çizgilerle yapılan şekli olarak tanımlanır. Süsleme sanatlarında desen; herhangi bir mekanı veya nesneyi süslemek, süsler oluşturmak amacıyla tasarlanır. Desenler amaca ve gereksinime göre çizildikten sonra renklendirilebilirler. Kumaş, işleme, halı, kilim, deri, kağıt, çini vb. ürünler çeşitli desenlerle süslenmiştir. Bir yüzeyin üzerinde, nesnelerin renklerini değil sadece biçimlerini canlandıran ve çizgilerden oluşan çizimleri desen olarak adlandırmak mümkündür . Mesleği desen çizmek olan tasarımcıya (sanatçıya) “desinatör” denir. Süsleme tasarımında desen çeşitleri şu gruplarda incelenebilir. 1. Etüt Deseni 2. Motif Deseni 3. Su Deseni 4. Yüzey Deseni(Yüzey süslemesi)

6 Etüt Deseni Tasarımı Etüt: İnceleme, araştırma veya inceleme amaçlı ön çalışmaları kapsar. Etüt, doğadan alınan nesnelerin özelliklerini incelemek amacıyla; ölçü, ışık gölge, renk,biçim ve yönü hiç değiştirilmeden aynen resmedilmesidir.Gereksinime göre renkli yada renksiz çalışılabilir.Tüm ayrıntılar gösterilmelidir. Süsleme tasarımında etüt çalışmalarının amacı; esas tasarımı yapılacak süslemelere kaynak oluşturmaktır. Herhangi bir yüzey süslenmek istendiğinde etütler değişik yöntemlerle yorumlanarak; sular, motifler yada yüzeyin tamamını dolduracak süsleme tasarımları yapılır.

7 Motif Desen Tasarımı Motif : Süslemeyi oluşturan temel birimdir.
Motifler bağımsız olarak kullanıldığı gibi çeşitli biçimlerde tekrarlanarak daha büyük motifler, sular ya da yüzey kompozisyonları elde edilebilir. Bir motif tek başına ne kadar güzel olursa olsun tasarımın bütünüyle değer kazanır. Tasarım bir planlama işidir Ancak belirli bir iş ve belirli bir yüzey için tasarlanmış motifler işlevseldir. Bir motif oluşturulurken düşünülmesi gereken en önemli nokta amaca uygun olmasıdır. Motif Tasarımının Aşamaları Motif deseninin kullanılacağı konu, yer, teknik, araç-gereç saptanır. Kaynak ve yöntem seçilir. Motif aşamaları parşömen kağıdı üzerine çizilir. Motifler, geometrik biçimlerin yardımıyla kümeleşir. Motifin büyüklüğüne uygun daire, kare, üçgen, oval, dikdörtgen gibi iki boyutlu biçimler yardımcı çizgi olarak alınır. Motifler bu çerçeveye uyum sağlayacak biçimde, kopukluk yapmadan, çeşitli yönlerde yerleştirilir. Bu düzenleme, yerine göre tek kullanılır veya tekrar için bir birim olabilir.

8

9 4. Motifin düzenlenmesinde denge çok önemlidir
4. Motifin düzenlenmesinde denge çok önemlidir. Motifi oluşturan parçalar ister bir biçimin belirli bir bölümüne, isterse biçimin tamamına serbest düzende yerleştirilsin, dikkat edilecek noktalar aynıdır. Önemli olan; yönde, harekette, ölçü-oranda, aralık-boşlukta dengenin sağlanmasıdır. 5. Denge simetrik olacaksa tekrar sistemlerinden yararlanılır. Desen bölünme çizgilerinden katlanarak ya da arka arkaya tekrarlanarak diğer bölümlere kopya edilerek tamamlanır.

10 6. Denge asimetrik olacaksa motif alanının tamamı bir bütün olarak değerlendirilir. Birimler bu alana serbest olarak yerleştirilir. Asimetrik düzenlemelerde dengeleri sağlamak için motif alanı dörde bölünerek kontrol edilebilir. Dört bölüme serbest olarak dağılan birimler; hareket, yön, ölçü, biçim, aralık, boşluk yönlerinden karşılaştırılır. Her bölümde aynı denge etkisini yaratması sağlanır.

11 7. Bitki kaynaklı desenlerde; estetik yönden dallar çiçeklerin, yaprakların altından geçmeli yaprak ve çiçeklerin yerleştirilmesinde üst üste yığılmalar olmamalıdır. 8. Sayılarak işlenecek, dokunacak ya da örülecek tekniklerde tasarım milimetrik kağıt üzerinde sonuçlandırılır.

12 Yüzey Süsleme Tasarımı
Yüzeyin tamamının süslenmesi amaçlanır. Su ve motif tasarımında olduğu gibi yüzeyin belirli bir bölümünde kullanılmak için değil, yüzeyin tamamını doldurarak yapılan desen tasarımlarıdır. Örneğin; kumaş deseni, halı deseni, kağıt deseni, eşarp deseni v.b. Su Deseni Tasarımı Su Deseni: Süsleme tasarımında, sürekliliği olan ince-uzun desendir. Genişliği ve uzunluğu ne olursa olsun bu süsleme tasarımları su deseni grubu içindedir. Su desenleri tekrar sistemiyle istenildiği kadar çoğaltılabilecek kuruluşta tasarımlardır. Motif ve su iki kardeş gibi bazen yan yana bazen ayrı iki desen çeşididir.

13 Su Deseni Tasarım Aşamaları
Su deseninin kullanılacağı yer, teknik, araç-gereç saptanır. Kaynak ve yöntem seçilir. Parşömen kâğıdı ve kalem hazırlanır. Su deseni tasarımına, desenin genişliği belirlenerek başlanır. İstenilen genişlikte iki paralel çizgi çizilir. Kaynaktan beğenilen bölümlerden birimler alınır. Birimler yan yana getirilirken dengeli olmasına dikkat edilir. Asimetrik ya da simetrik düzenlemeler yapılabilir. Su deseninde tekrar zorunludur. Tekrar ilkesi değişik yorumlarla uygulanır (tam tekrar, tekrar, değişken tekrar, aralıklı tekrar) İki ayrı su deseni iç içe geçirilerek tek bir desen oluşturulabilir.

14

15

16

17

18

19 İşlemede Kompozisyon ve Özellikleri
Kompozisyonun genel anlamı, parçaların bir bütün içinde, bir düzen gösterecek biçimde bir araya getirilmesi olarak açıklanır. Kompozisyonu ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma işi olarak tanımlamak mümkündür. Kompozisyon, bir tasarımın biçimi olarak da değerlendirebilir. Biçim parçaların düzeni ve dış görünüşüdür. Kompozisyon, tek bir motifle oluşturulabileceği gibi motifler yan yana getirilerek bordür şeklinde de hazırlanabilir. Bunun yanı sıra iki ya da daha fazla motif yan yana getirilerek veya motiflerin simetrisi alınarak da kompozisyon oluşturulabilmektedir. Yapılacak ürüne göre kompozisyonda farklılıklar meydana gelebilir .

20 Kompozisyonun Çeşitleri
Tasarımda iki çeşit kompozisyon kuruluşu görülür. Sanatçı kompozisyonunu kurarken aklına ve içgüdülerine dayanır. Bu yollardan birini seçebileceği gibi, biraz birini, biraz da diğerini kullanabilir. Kapalı (Klasik) Kompozisyon: Konunun en önemli bölümünün tasarımının merkezine ya da merkeze yakın yerleştirilmesidir. Ana motifleri oluşturan öğeler tasarımın sınırlarının dışına taşmazlar, tasarımın sınırları içinde tamamlanır ve bütünlenirler. Açık (Barok) Kompozisyon: Konu kompozisyonun bütün yüzeyine dağıtılmıştır ve dışarı doğru gelişir. Tasarımı oluşturan öğeler, sanki tasarımın dışında da devam ediyormuş gibi bir etki bırakırlar. Sınırlanmamış, sonsuza değin çoğalabilecek düzende olanları vardır. Örneğin, kumaş desenleri, kağıt desenleri v.b.

21 Kompozisyon İlkeleri Kompozisyon ilkeleri, çeşitli düzenlemeleri yapmakta kolaylaştırıcı ve yol göstericidirler. Bunlar tasarımda çok kullanılan temel prensiplerdir. Dikkate alınması yararlı olur. Buna karşın sanatta hiçbir ilke çok katı ve değişmez değildir. Sanatçı, deneyimleri arttıkça bu ilkeleri kendine göre değiştirir. Tekrar (Yineleme) : Bir öğenin aynen ya da yakın değerde, birden fazla sayıda kullanılması tekrarı oluşturur. Birbirinin çok yakını olan öğeler, nesneler, biçimler yan yana görüldüklerinde yadırganmadıklarından aralarındaki benzerlik birleştirici bir bağ görevi yapar. Bu özelliğiyle tasarı oluşturmada tekrar çabuklaştırıcı rol oynar. .Tam Tekrar: Nesnelerin ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk ve dokuların tam anlamıyla aynı olması, bunların eşit aralık ve aynı yönde kullanılmasıyla oluşur. .Tekrar : Nesnelerin ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk, değer ve dokuların bütünüyle aynı olması, buna karşılık aralık ve yönlerinin değişik kullanılmasıyla oluşur. .Değişken Tekrar : Birbirlerinin aynı ve aralarında küçük farklar olan nesnelerin bir arada kullanılmasıyla oluşan tekrara değişken tekrar denir. . Aralıklı Tekrar : Değişik biçimlerde ve ölçülerdeki öğeler, belirli aralıklarla ve değişik yönlerde kullanılırsa aralıklı tekrar oluşur.

22 Kompozisyon Ögeleri Tasarımı oluşturan temel öğeler nokta, çizgi, biçim, doku, açık – koyu, ışık – gölge, renk olarak belirlenmiştir. Bu öğeler, kompozisyon ilkelerinden yararlanılarak belli bir düzende gerçekleştirilirken dikkate alınması gereken yeni kavramlarla karşılaşılmaktadır. Yön, aralık, ölçü, hareket tüm tasarımlarda düzenlemenin önemli öğeleridir. Yön: Gerek çizgiler, gerek tasarımı oluşturan biçimler, konumları ile bazı yönler gösterirler. Bu yönler yatay, dikey ya da ikisi arasında birçok ara eğik yönlerden oluşur. Hareket: Genellikle hareket yöne bağlı olarak oluşur. Bir tasar öğesi olarak, onun gerektirdikleri ele alınmalıdır. Tasarımda kullanılan öğeler karşıtlık düzeni içinde farklı anlamlarda hareket etkisi yaratabilirler. Ölçü: Biçimler farklı büyüklükte kullanıldığında farklı etkiler elde edildiğinden, ölçü bir tasar öğesi olarak kullanıldığında daima önemli bir rol oynar. Büyük ya da küçük motiflerin tasarımda yer alması, aynı zamanda ölçülerin düzenlenmesi demektir. Aralık: Biçimler daima yan yana ve aynı aralıkta düzenlenmezler. Herhangi bir gereksinme nedeniyle bazılarının yakın, bazılarının ise daha uzakta bulunması gerekebilir. Bir araya gelen değişik ölçüdeki biçimlerin her birinin daha iyi algılanmasında ve dengelenmesinde, bunlar arasında kalan aralıklardaki farklılığın önemi büyüktür. Hacim: Biçimlerin ve mekanların anlatımının üçüncü boyut, derinlik kazanmasıdır. Resimde hacim; ışık – gölge kullanılarak açık, koyu aracılığıyla verilir. Süsleme sanatlarında ise hacim söz konusu değildir. Tekniğe göre süslenen yüzeyde en çok kabarıklıklar, çukurlar oluşur.

23 Kompozisyonda Boşluk (Zemin): Tasarımda biçimlerin, nesnelerin yerleştirilmesi için bir zemin (yüzey – fon) gereklidir. Üç boyutlu tasarımlarda tasarımcı, elindeki düz yüzeye yerleştirdiği nesnelerle iki boyutlu yüzeyi üç boyutluymuş gibi gösterebilir. İşlemede kullanılan belli başlı kompozisyon çeşitlerini şu şekilde sıralamak mümkündür. Kenardan merkeze doğru yönlendirilmiş düzenlemeler Merkezden kenara doğru yönlendirilmiş düzenlemeler Düzgün tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler Atlamalı tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler Bağlantılı tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler  Grift tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler  Serpmelerle yapılan düzenlemeler Simetrik düzenlemeler Asimetrik düzenlemeler Soldan sağa doğru yönlendirilmiş tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler Sağdan sola doğru yönlendirilmiş tekrarlamalarla yapılan düzenlemeler.

24 Tekniğe Uygun Kompozisyon Hazırlamak
Kullanılan Araç ve Gereçler : Kopya edilmiş desenler Parşömen kağıdı Kalem ve silgi Cetvel  Beyaz karton İşlem Basamakları : Parşömen kağıdını, önceden belirlemiş olduğunuz ürünün ölçülerinde kesiniz. Deseni değişik şekillerde deneyerek en uygun kompozisyonu belirlemeye çalışınız. Deseni yerleştireceğiniz yeri saptayınız. Oranları kontrol ediniz. Herhangi bir problem yoksa kopya ediniz.

25

26

27 İŞLEMEDE DESEN VE ÖZELLİKLERİ
Desen sözcüğü dilimize Fransızca’dan girmiştir. Sözcük anlamı; herhangi bir yüzey üzerine nesnelerin çizgilerle yapılan şekli olarak tanımlanır. Bir yüzeyin üzerinde, nesnelerin renklerini değil sadece biçimlerini canlandıran ve çizgilerden oluşan çizimleri desen olarak adlandırmak mümkündür. Desen, tüm görsel sanatların temelini oluşturan bir disiplindir. Bütün görsel sanatların temeli olan desen bir sanat eserinin oluşmasında başından sonuna kadar önemli bir rol oynamaktadır. Desen; tasarlamanın yapıldığı, gerekli ekleme ve çıkartmaların yapıldığı, hatta malzemelerin belirlendiği ana işlemlerden biridir. İşlemeler Tasarım açısından ele alındığında iki karakteristik grup ortaya çıkar: Doğa kaynaklı, serbest el hareketleriyle çizilen desenler Soyut ve geometrik karakterli, aletle ya da kareli kağıtlarda çizilen desenler. Sayılarak yapılan işlemelerde doğa kaynaklı desenler geometrik karakterli olarak stilize edilirler.

28 Desen için faydalanılabilecek kaynakları şu şekilde sıralamak mümkündür:
Tabiat Dergiler Desen paftaları Kartlar Tarihi eserler Fotoğraflar Müzeler Eski işlemeler Koleksiyonlar Geleneksel folklor Kumaş, kağıt v.b. üzerine basılı desenler. İşleme tekniklerinin kendine has özellikleri ve karakterleri bulunmaktadır. İşlenecek deseni seçerken; Kullanılacak işleme tekniğine, Kullanılması planlanan kumaşa, İşlemenin yapılacağı ürünün kullanım alanına uygun olmasına dikkat edilmelidir. 

29 Desen çiziminde dikkat edilecek noktalar;
Seçilen desen uygulanacak tekniğe uygun duruma getirilmelidir. Stilize yapılarak fazla olan kısımlar varsa çıkarılmalıdır.  Eksik çizimler bulunuyorsa gerekli ilaveler yapılmalıdır.  Desen üzerinde bulunan gölgeler temizlenmelidir.  Desen üzerinde bulunan kalın çizgiler tek bir çizgi haline getirilmelidir. Desen üzerinde bulunan eğrilikler düzeltilmelidir.  Desen çizerken altına temiz bir beyaz karton konulmalı ve çizim o kartonun üzerinde yapılmalıdır.  Desen parşömen kâğıdı üzerine orta sertlikte bir kalemle çizilmelidir.  Temiz ve net çizmeye özen gösterilmelidir.

30 SANAT : Sanat, düşüncelerin, amaçların, duyguların, durumların ya da olayların, beceri ve düş gücü kullanılarak anlatılmasına ya da başkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı insan etkinliğidir (Alpaslan, 2003, s.1). Başka bir deyişle sanat; insanın kendini anlatma, kendi dışındaki dünya ile iletişim kurma ve etkileme gibi dürtüleri ile ortaya çıkan bir olgudur (Alpaslan, 2003, s.1). EL SANATLARI : El sanatları bir milletin milli kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. Bir ülkenin gelenek ve göreneklerinin, yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve geliştirilerek devam etmesinde en büyük rolü oynamaktadır (Onuk, 1998, s.13). Yaratılan biçimler, motifler, renk ve kompozisyonlar, kuşaklar boyunca aktarılarak bugüne gelmiştir. El sanatları bir milletin kültürel kişiliğinin en canlı belgeleridir (Alpaslan, 2003, s.11). El sanatları bireylerin bilgi ve becerisine dayanan özellikle doğal hammaddelerin kullanıldığı elle ve basit araçlarla yapılan ve toplumun kültürünü, gelenek ve görenekleri taşıyan ayrıca yapan bireylerin duygu, düşünce ve becerisini yansıtan, gelir getirici üretime yönelik etkinliklerdir (Onuk, 1998, s.13). TÜRK İŞLEME SANATI : Türk işleme sanatının plastik sanatların arasında önemli bir yeri ve yüzyılları aşan bir geçmişi vardır. Ülkemiz yabancı ülkelerin müzelerinde, özel koleksiyonlarda bulunan, gereği gibi dünyaya tanıtamadığımız bu sanat dalımızın ürünleri süsleme sanatımız, el sanatlarımızın yanı sıra güzel sanatlarımız arasında seçilmektedir (Barışta, 1995, s.1). Türk işleme sanatı tarihi çok eski devirlere Orta Asya’ya dayanır. Uygurlardan günümüze kadar anlam değiştirmeden gelen ‘’bezemek ‘’ sözcüğü, giyim, kuşam ve ev eşyalarının süslenmesinde kullanılmıştır (Özcan, 1994, s.2). İşleme sanatı da diğer el sanatları gibi, insanların günlük ihtiyacı karşılığı, giyecek ve kullanılacak eşyaları bezemek arzusu ile doğmuştur. İnsanoğlunun, iki parçayı birbirine ekleme gereksinimi düz dikişi dikişin dekoratif olarak kullanılması da nakışı oluşturmuştur.

31 İŞLEME : İşleme; çeşitli kumaşlar, deri ve keçe üzerine ,iğne veya tığ ile elde yada makinede çeşitli iplikler kullanılarak yapılan bezemedir. İpek, yün, keten, pamuk, metal v.b iplikler kullanarak çeşitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığıyla; keçe, deri, dokuma v.b üzerine yapılan bezemelere işleme denir. Hun İşlemeleri : Üçgen, kare gibi geometrik bezemelerin yanı sıra stilize edilmiş gül, yaprak, nilüfer gibi bitkisel bezemelerin konu olarak seçildiği işlemelerde; geyik, aslan, yılan balığı, kaplumbağa gibi hayvanlarla birlikte düş ürünü, sembolik nitelikli yaratıklar ve kadın erkek gibi figürlü bezemeler ilgi çekmektedir. Bitkisel bezemenin daha çok elbiseleri bezeyici amaçla seçildiği; figüratif konuların ise eyer örtüleri ya da perdelerde kullanıldığı gözden kaçmamaktadır (Barışta, 1995, s.6). Göktürk İşlemeler: Kuray–Tuyahtı kurganlarında bulunan (7.8.yüzyıl) delikli 12 tane altın plaka dikilmiş kemer ve bitkisel bezeme ile süslenmiş altmış beş plaka ile Orhun harfleri ile bezenmiş toka bu görüşü desteklemektedir (Barışta, 1995, s.9). Uygur İşlemeleri : Bitkisel ve geometrik bezemelerle işlenmiş elbiselerde sarma iğnesinin uygulandığı belirgindir (Barışta, 1995, s.10). 16. Yüzyıl İşlemeleri : Bu yüzyılda bazen somut konular, bazen soyut konular, bazen de her ikisinin bir arada kullanıldığı karma konular seçilmiştir. Yüzyılın düşüncelerini yansıtan konuların çoğu sembolik anlamlıdır ve karma konular çok yaygındır (Barışta, 1995, s.22). Somut konular arasında: Narçiçeği, karanfil, zambak, sümbül, yaban gülü, rozet çiçeği, enginar yaprağı, çınar yaprağı, kozalak gibi bitkisel bezemeler; kuş, ejderha, kuzu gibi figürlü bezemeler dikkati çekmektedir (Barışta, 1995, s.22). Soyut konular arasında: Yıldız, altıgen, madalyon, geçmeli örgü, gibi geometrik biçimler ve ok, üç top gibi geometrik biçimlerden oluşturulmuş nesne değerleri olan geometrik bezemeler ile kufi, nesih yazı türleri ilgi çekene seçimlerdir (Barışta, 1995, s.22).

32 Kullanılan nesnelerin biçimine uygun düzenlenen kompozisyonlar iki ana başlık altında toplanmaktadır. Bir motiften oluşturulmuş kompozisyonlar Birden fazla motifin tekrarlanması ile oluşturulmuş kompozisyonlar Bir motiften oluşturulmuş kompozisyonlarda: Ustalar bir motifi oluşturan birimleri birleştirerek tek bir ünite olarak sunmuşlar ve bir noktaya oturtulan bu motifi aynen tekrarlamamışlardır. Çok az sayıda karşılaşılan bu türde; birbirinden bileşimleri açısından farklı, birbirinden kopuk motifler aynı yüzeyi bezemede kullanıldığı gibi ayrı yüzeyler üzerinde de aynı kompozisyondan gelişen veya elde edilen farklı bileşimler ‘’serpme’’ biçiminde kullanılmıştır. Zaman zaman resim sanatına kapalı kompozisyonlarla yaklaşılan bu kümede saray örnekleri çeşitlemeler içermektedir (Barışta, 1995, s.32). Çok yaygın görülen, birden fazla motifin tekrarlanması ile oluşturulmuş kompozisyonlarda işlemeciler ya aynı motifi ya da aynı ana ve yardımcı motifleri tekrarlayarak aynı yüzeyi bezemişlerdir (Barışta, 1995, s.33).

33 17. Yüzyıl İşlemeleri : Önceki yüzyılda olduğu gibi bu yüzyılda da soyut, somut ve karma konular seçilmiştir ve sembolik anlamlı karma konular yaygındır (Barışta, 1995, s.38). Somut konular arasında küpe, ful, buhar dalı, çarkıfelek gibi çiçeklerle artış gösteren bitkisel bezemelerde selvi ağacı, hurma ağacı gibi yeni motifler ilgi çekmektedir. Enginar yaprakları, nar gibi bitkilerin seçiminde bir azalış ve lale, gül, nar çiçeği gibi motiflerin seçiminde bir sürelilik fark edilmektedir (Barışta, 1995, s.38). Soyut konular arasında geometrik bezeme ve yazı giderek azalmış ve örtülerin kenar bordürlerini bezeyici bir niteliğe bürünmüştür. Bu arada bir grup örnek üzerinde oklar arttırılarak kullanılmıştır (Barışta, 1995, s.39). 16. yüzyıl kompozisyon çeşitlemelerinin yenilendiği bu yüzyılda giderek tek motiften oluşan kompozisyonların ve birden fazla motifin tekrarlanması ile oluşan kompozisyonlar arasında bordür biçiminde yapılan düzenlemelerin ağırlık kazandığı gözlenmektedir. Bu arada bütün yüzeyi bezeyen kompozisyon çeşitlemeleri arasında bir merkeze doğru yönlendirilmiş sıralamalarla düzenlenen kompozisyonlar gelişen yeni bir düzenleme biçimi olarak görülmektedir (Barışta, 1995, s.48). 18. Yüzyıl İşlemeleri : Bu yüzyılda önceki yüzyıllarda görülen somut, soyut ve karma konularla sanatçıların duygu ve düşüncelerini ifade etmeye devam ettikleri görülmektedir. Bu aktarımlarda karma konuların ağırlıklı seçildiği gözden kaçmamaktadır (Barışta, 1995, s.53). Somut konulardan bitkisel bezemelerin boru çiçekleri gibi yeni çiçekler yanı sıra önceden seçilen çiçeklerle sürdürüldüğü, sümbül ve bahar dalları ile zenginleştirilmiş gül dallarının beğeni kazandığı gözlenmektedir. Ağaç türlerinden ise selvi gibi uzun gövdeli ağaçların yanı sıra yuvarlak gövdeli ve çiçek açmış ağaç türlerinin seçildiği de dikkati çekmektedir (Barışta, 1995, s.53). Nesneli bezemelere tabak, çadır gibi yeni konuların katıldığı ve rumi, ejder gibi figürlü bezeme türlerinin giderek azaldığı fark edilmektedir (Barışta, 1995, s.53). Soyut konular arasında geometrik birimler ikinci derecedeki dar bordürleri bezeyici nitelikte kullanılmış ve ok biçimleri de aynı işlevle yerleştirilmiştir. Bu arada üç top motifleri giderek kaybolmuştur. Yazı türleri ise giderek yaygınlaşmıştır (Barışta, 1995, s.53). 18. yüzyılda 16. ve 17. yüzyıllarda karşılaştığımız kompozisyon çeşitlemelerinin süregeldiği ve önceki yüzyıllara kıyasla bordür biçiminde yapılan düzenlemelerin arttığı görülmektedir. Bütün yüzeyi bezeyen kompozisyonların ise giderek azaldığı fark edilmektedir (Barışta, 1995, s.63).

34 19. Yüzyıl İşlemeleri : Sanatçılar bu yüzyılda da öncekilerde olduğu gibi yine konularını somut, soyut, karma konulardan seçmişlerdir ve karma konularla aktarımlara özen göstermişlerdir (Barışta, 1995, s.69). Somut konular arasında mine, orkide, sarmaşık gülü, leylak, başak, asma yaprağı, defneyaprağı, kavun, karpuz, fındık, salkım, söğüt, çam ağacı yeni bitkisel bezeme türlerine yönelen işlemeciler; önceden kullandıkları gül dalı, çarkıfelek, selvi gibi motifleri unutmamışlardır. Bu arada önceki yüzyıllarda seçilen bitkisel bezemeleri yeniden seçerken bazen hikâyeci bir üsluba zemin hazırlamışlardır. Bazen sembolik nitelikli bezemelere yönelmişlerdir (Barışta, 1995, s.70). Diğer süsleme sanatlarıyla benzerlik gösteren nesneli bezeme türlerinde sepet, kama, yelken, kayık, havuz, kuyu ve ev gibi konuları da kullanmışlardır(Barışta, 1995, s.70). Bütün yüzeye dağılan çizgisel nitelikli düzgün, atlamalı sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonların azaldığı, buna karşılık bağlantılı ve geçmeli sıralamalarla düzenlenen kompozisyonların yaygınlaştığı görülmektedir (Barışta, 1995, s.88). Bir merkeze oturtulmuş bir motifin egemen olduğu kompozisyonların daha da yaygınlaştığı ve seccadeler yanı sıra bu tür kompozisyonların yastık, duvar halısı ile kapı perdeleri gibi türlere de uygulandığı dikkati çekmektedir (Barışta, 1995, s.88). Kuşkusuz bir merkezden dağılan motiflerden oluşan kompozisyonlar arasında en ilgi çeken çeşitlemeler yıldız, çokgen, kare, üçgen gibi geometrik biçimlerden oluşturulan en girift, radyal bir sistemle dalga dalga açılarak yayılan kompozisyonlardır.

35 KAYNAKÇA ALPASLAN, Sabiha, ”Tasarım Mesleki Resim”, Ya-Pa Yayıncılık, İstanbul, BARIŞTA, H.Örcün, ”Türk İşleme Sanatı Tarihi”,Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basım Evi, Ankara, ÇIRAKOĞLU, Huriye,”Makine Nakışları”,Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Yayın No:9, Ankara,1994 KÖKLÜ, Hülya, ”El İşlemeleri”, Ya-Pa Yayınları, İstanbul, ONUK, Taciser, AKPINARLI Feriha, ORTAÇ H.Serpil, ALP Özlem, ”Tarsus El Sanatları”, Ergün Matbaacılık, Ankara, 1998.