Onkoloji Hemşiresinin Etik Yükümlülükleri

... konulu sunumlar: "Onkoloji Hemşiresinin Etik Yükümlülükleri"— Sunum transkripti:

1 Onkoloji Hemşiresinin Etik Yükümlülükleri
Prof. Dr. Nermin Ersoy Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

2 Onkoloji Hemşiresine, Hemşireliğin etik değerleri,
Hemşireliğin etik ilkeleri , Hemşireliğin temel görevleri ile standartları rehberlik etmektedir. Mesleğin değerleri ve etik ilkeleri ile hastanın değerleri, inançları ve beklentileri arasındaki değer çatışmaları, ciddi etik ikilemler yaratabildiği gibi Kurumlardaki belirsizlikler ya da çözümsüzlükler de etik ikilemleri artırabilmektedir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

3 Etik İkilem Hastalığını soran hastama neyi anlatmalım mıyım?
En az iki ahlaksal/etik ödev, iki etik doğru arasında yaşanan çatışmadır. Onkolojide etik ikilem ise elde edilmek istenen tıbbi yarar ile hastanın, diğer hastaların, sağlık çalışanlarının, kurumun yararları arasında yaşanan çatışmadır. Hastalığını soran hastama neyi anlatmalım mıyım? Tedavi yönteminin başarısı hakkında gerçeği söylemeli miyim? Tedavi edilmediğinde olası yaşam kalitesi ve süresini söylemeli miyim? Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

4 Onkolojide hemşirenin etik İkilemleri
Her bir uygulama için hastayı bilgilendirmeli miyim? Yanlış bildiklerini düzeltmeli miyim? Ailesinin gerçeğin gizlenmesi isteğine uymalı mıyım? Haklarını nasıl ve ne zaman korumalıyım? Ölüme neden olsa bile ağrı kesici yapmalı mıyım? Ölmeye yardım isteğini yerine getirmeli miyim? Meslektaşlarımın hatalarını söylemeli miyim? Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

5 Onkoloji hemşiresinin etik değerleri
Estetik – hoşluk sağlama Fedakarlık – başkalarının iyiliğiyle ilgilenme, Eşitlik – aynı haklara, ayrıcalıklara sahip olma, Özgürlük – seçim yapma kapasitesi, İnsan onuru- bireyin tekliğine ve değerine inanma, Adalet – ahlak ve yasal kurallara itibar etme, Gerçeklik – gerçeğe sadakat Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

6 Kanser hastasının hakları
Her bir kanser hastasının; Tarafsız bir şekilde tüm tedavi seçenekleri hakkında bilgi alma, Testleri, önerilen tedaviyi -cerrahi, ışın, ilaç- reddetme, Karardan önce başka görüş alma, seçenekleri tartışma, İstediği zaman tedaviden çekilme, Kendisiyle ilgili tüm kararlara katılma, Hastalığı ve tedavisiyle ilgili tüm gerçekleri bilme, Kendisi yerine karar vericiyi seçme, Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkı vardır. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

7 Onkoloji hemşiresinin etik ödevleri:
1. Bakım verme ödevi, 2. Aydınlatma ödevi, 3. Gerçeği söyleme ödevi, 4. Ağrı-acıyı dindirme ödevi, 5. Adalet ödevi, 6. Uygun palyatif bakım sağlama ödevi 7. Mahremiyet ve hastanın onurunu koruma ödevi 8. Araştırmalara katılma ödevi 9. Güvene dayalı ilişki kurma ve koruma ödevi. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

8 İnsani ve kaliteli bakım verme ödevi
Onkolojide şefkatli bakım ile kast edilen kanser hemşiresinin hastanın ihtiyaçlarına en uygun yanıtı vermesi, onlar için en iyi bakım seçeneklerini belirlemesi, tedaviyle elde edilecekler ve katlanılacaklar konusunda dürüst davranması, hastanın değerlerine ve beklentilerine uygun bakım planı yapılmasıdır. Bakım şefkati, empatiyi ve sempatiyi içermelidir. Bu hemşirenin hastaya annesi gibi davranmasını (maternalistik) tetikleyebildiği için etik açıdan savunulamayacak tutum ve davranışlara neden olabilmektedir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

9 Şefkatli bakım Üzmemek adına yalan söylemek, önerilen tedaviyi reddedebileceği gerekçesiyle bilgileri gizlemek, ölme talebinde bulunmadığı halde acı çektiği için kolay ölmesini sağlamak şefkatli eylem değildir. Şefkatli bakımda eylem ile bilgi, kanıt ile deneyim arasında denge bulunmaktadır. Bunun için onkoloji hemşiresi hastası için mümkün olabilen en iyi şefkatli bakımı planlarken ulaşılabilir, güvenilir bilimsel kanıtları kullanmalı, mesleki standartlarını ve rollerini hesaba katmalı, destekleyici ve beklendik bakım olmasına özen göstermelidir . Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

10 Hasta ve ailesini eğitme ödevi
Onkoloji hemşiresi hasta ve ailesini kanserle mücadelede yaşayacakları konusunda eğitmeli, sürece hazırlamalı, Hastayı karar sürecinin asıl tarafı olması konusunda güçlendirmelidir. Hemşirenin hasta hakları savunuculuğu rolüyle desteklenen bu etik ödev, kanser hemşiresine hastasının kendisiyle ilgili gerçek bilgilere ulaşması konusunda yardımcı ve destek olmasını, eksik bilgilerini tamamlamasını, hatalı bilgileri düzeltmesini gerektirmektedir. Bilgilendirme hastanın anlayabileceği şekilde yapılmalı, kendisi ve hekimi tarafından verilmiş olan bilgileri anlayıp anlamadığını kontrol etmelidir. Hastanın şimdisi ve geleceği için tedavi ve bakımı hakkında tercih bildirmesine fırsat vermelidir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

11 Gerçeği söyleme ödevi Gerçek - dürüstlüğün, doğruluğun, güvenin yansımasıdır ve hemşirenin öz değerlerindendir. Hastanın kalan yaşam süresinde yapmak istediklerini yapabilmesine fırsat tanınmaması etik açıdan onaylanamayan bir durumdur. Onkoloji hemşiresi hastasının yada yakınının yanlış yada eksik bildiklerinin düzeltilmesi veya tamamlaması, Tedavi /bir uygulama esnasında verilen ilacın yararı yada riski hakkında sorular ciddi etik ikilem yaratmaktadır. Hastanın hastalığı, tedavisi, gidişatı konusundaki bilgilere ulaşmasına yardımcı olmalı, hekimiyle görüşmesi konusunda yüreklendirmelidir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

12 Ağrı-acıyı dindirme ödevi
Hastasının ihtiyacı olan ağrı kesiciyi sağlaması için ağrı yönetiminde uzmanlaşmış olması, ağrı, acısını dindirilmesi ile ilgili tüm yöntemleri bilmelidir. Hasta ve kanser ekibi arasında iş birliğini gerektiren ağrı, acının giderilmesi, yararlılık ödevinin yerine getirilmesine de fırsat tanımaktadır. Kanser hastasının ölmesine neden olacağı endişesiyle ağrı, acı çekmesine izin verilmesi onaylanmamakta, hastanın farkında olmadığı bir hayatı dayatan tedavilerin –yaşamı destekleyen tedavilerin- sonlandırılması onaylanmaktadır. Temel etik ödevler yaratan bu durum, hastanın ölümüne neden olabilecek olsa bile ihtiyacı olan dozda ağrı kesicilerin yapılması etik açıdan haklılandırılmaktadır. Bu ödev yardımlı intihara ve/veya aktif ötenaziye katılmasını haklı çıkartmamaktadır. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

13 Adalet ödevi Hemşirenin hasta hakları savunuculuğu rolü ile desteklenen bu ödev onkoloji hemşiresi hastasının mevcut tıbbi kaynaklardan adil yararlanma hakkını kullanmasına yardımcı olmasını gerektirmektedir. Hastanın göreceği tıbbi yararın korunması yönünde davranması beklenen onkoloji hemşiresi, hastanın elde edeceği yararla katlanması gereken külfetleri tartmalıdır. Kaynakların nafile kullanılması engellenmelidir. Çünkü nafile, yararsız, boşuna yada gereksiz tedavinin sürdürülmesi kaynakları adil paylaştırma ödevinin ihlali anlamına gelmektedir. Ülkemizde de Hasta Hakları Yönetmeliği ile tıbbi kaynakların adil dağıtımında "ihtiyaca göre" ölçütü getirilmiştir Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

14 Yaşam sonu bakımı sağlama ödevi
Kanser hastasının düşünceli ve saygılı bakım alma hakkı, onkoloji hemşiresinin en uygun yaşam sonu bakımı sağlamasını gerektirmektedir. Hastaya, ailesine, arkadaşlarına ihtiyacı olan fiziksel, duygusal hatta ruhsal desteği vermeyi içeren bu ödev, hastanın ağrı, acısını hafifletmeyi, huzur içinde ölmesine izin verilmesini içerir. Hastaya, yakınlarına ölümünden sonrası için dileklerini söyleme şansı tanınmalı ve bilincini yitirdiğinde bedenine neler yapılmasını istediğine karar vermesi için cesaretlendirilmelidir. Palyatif bakımı planlanmalıdır Onkoloji hemşiresi yaşamın sonuna ait etik konuları iyi bilmeli, her bir etik konuda hastanın korunması gereken hakkını, yararını gözetebilmelidir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

15 Hastanın mahremiyetini ve onurunu koruma ödevi
Onkoloji hemşiresi hastasının mahremiyetini, yegâneliğini, onurunu, dolayısıyla özerkliğini korumalıdır. Bu ödev hastanın hastalığı, prognozu, klinik durumu dahil olmak üzere saklanmasını istediği bilgileri, izin vermediği sürece ailesiyle paylaşılmaması, kararlarına saygı duyulmasını gerektirmektedir. Ödev hastanın ölümünden sonra da sırlarının gizlenmesini de içermektedir. Onkoloji hemşiresinin hasta haklarını savunma ödevi ile desteklenmekte, Hasta-hemşire ilişkisinde güvenin korunmasına katkı sağlamaktadır. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

16 Eğitime ve kanser araştırmalarına katkı sağlama ödevi
Onkoloji hemşiresi kanser tedavi ve bakımının başarısını ve kalitesini artırmakla ilgili her türlü bilimsel etkinliğe katılmalı, Onkoloji hemşireliğini geliştirecek araştırmalar planlamalı, katılmalı ve/veya yürütmelidir. Onkoloji hemşireliğine ait mevcut sorunları tanımlama ve çözüm önerileri üretmelidir. Kanser tedavi ve bakımına ilişkin bilimsel bilginin üretilmesinde işbirliği yapmalı, klinik araştırmalarında araştırma hemşireliği rolü üstlenmeli, fakat bu rol hasta hakları savunuculuğu rolünün önüne geçmemelidir Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

17 Hasta hakları savunuculuğu ödevi
Çağdaş hemşireye yüklenen bu önemli ödev birey ve müşteri hakları anlayışıyla gelişmiştir. Hastanın kendi hakkında karar verme hakkını kullanmasına, kullanamadığında hemşiresinin onun adına haklarını savunmasına olanak sağlayan bu ödev, hemşirenin hasta hakları savunuculuğu rolü ile temellendirilmektedir. Hemşirelik Etik Kodları içinde tanımlanan hasta hakları savunuculuğu rolü, hemşireyi etik dışı davranmaktan ve yasaya aykırı olmaktan da korumaktadır Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

18 Güven ilişkisini kurma ödevi
Kültürel farklılıklara göre değişiklik göstermekle birlikte, onkoloji hemşiresi tanının açıklanmasından ölümün bakımına kadar olan süreçte hastası ile ilişkisini güven temelli sürdürmelidir. Güven ilişkisinin zedelenmesi hastanın özerkliğinin ihlaline neden olabilmektedir. Hastaya yalan söylenmemesi, aldatılmaması bu ödevin gereğidir. Paternalistik ve maternalistik tutumlara zemin hazırlayan bu durumlar hastanın kendi hakkında karar verme hakkını ortadan kaldırdığı gibi onkoloji hemşiresinin birçok etik ödevini yerine getirmesini de engellemektedir. Bu nedenle hemşire-hasta ilişkisinde hemşire akılcı davranarak, hastanın yararı yönünde (onurunu ve haklarını koruyarak) davranmalı, ailesine karşı olan yükümlülüklerini hastasına karşı olanlardan üstün tutmamalıdır. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

19 Sonuç olarak, Ciddi etik ikilemlerin yaşandığı kanser tedavi ve bakımında önder olan hemşirenin etik ödevlerinin uygulamaya aktarılması; olası etik ikilemlerin engellenmesine, etik sorunun çözümlenmesine, etiğe uygun kanser tedavi ve bakım sisteminin kurulmasına büyük katkı sağlamaktadır. Ayrıca onkoloji hemşireliğinde özel bir öneme sahip olan insani bakım verme, aydınlatma, gerçeği söyleme, ağrı- acıyı dindirme, kaynakları adil paylaştırma, en uygun palyatif bakımı sağlama ödevleri ile hastanın mahremiyetini koruma ödevi hemşireliğin çağdaş değerleriyle, onkoloji hemşiresinin mesleki standartlarıyla ve ahlaki rolleriyle desteklenmektedir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

20 Onkoloji Hemşiresi Mesleğinin etik değerlerini kendi değerlerinin önüne koyması, Etik sorunları öngörebilmesi/önlem alabilmesi, Etik karar verme sürecini işletebilmesi, Etik ikilemlerle baş edebilmesi, Etiğe uygun çözüm yolları üretebilmesi, Kanser hastasının haklarını koruyabilmesi için Etik ödevlerini, yüklenmiş olan yeni rollerini ve mesleğin standartlarını yerine getirmelidir. Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya

21 Çok teşekkür ederim. Hayat kısa, kuşlar uçuyor. Cemal Süreya
Prof. Dr. Nermin Ersoy. 16.Ulusal Kanser Kongresi, Nisan 2009, Antalya