PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları

... konulu sunumlar: "PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları"— Sunum transkripti:

1 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI Sunum: Burcu BAL PLN Mesleki Uygulama Esasları

2 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Bu çalışmada yararlanılan kaynaklar: ERÇAKAR, M. E Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Türkiye Uygulaması. Mevzuat Dergisi, sayı:153 GÖNÜL, D Bölge Planlama Politikaları ve Bir Araç Olarak Kalkınma Ajansları TUTAR, F. Ve DEMİRAL,M Yerel Ekonomilerin Yerel Aktörleri: Bölgesel Kalkınma Ajansları. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi APALI, A Bölgesel Kalkınma Ajansları ve İzmir Kalkınma Ajansı Örneği T.C Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı resmi web sitesi İzmir Kalkınma Ajansı resmi web sitesi, 5449 sayılı kanun 1 PLN Mesleki Uygulama Esasları

3 Kavramsal açıklamalar:
Bölgesel kalkınma ajanslarını incelemeden önce “kalkınma” ve “bölgesel kalkınma” kavramlarını tanımlamak gerekmektedir. “ En dar anlamıyla kalkınma, ulusun her yönüyle arzu edilebilir bir seviyeye gelmesidir” (Apalı A. 2009,16) Bölgesel kalkınma ise kendine özgü ekonomik, sosyal, kültürel özellikler taşıyan mekan parçalarının ekonomik ve sosyo-kültürel yapısının değiştirilmesi/yenilenmesidir. Bölgesel kalkınma ajansları (BKA) da bölgelerarası farklılıkları azaltmak amacıyla kurulan birimlerdir. GİRİŞ 2 PLN Mesleki Uygulama Esasları

4 Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Ortaya Çıkışı:
Yaklaşık 80 yıllık bir geçmişe dayanan ve bugünkü gibi Amerika Birleşik Devletleri (ABD) merkezli bir ekonomik kriz ortamında ilk örnekleri görülmeye başlayan Bölgesel Kalkınma Ajansları (BKA), bugün başta Amerika ve Avrupa kıtalarında olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerinde kurulan önemli aktörlerdir. Resmi olarak ilk kuruldukları dönem 1950’li yılları işaret etse de, Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın fiili kuruluş tarihleri, günümüzden neredeyse 80 yıl öncesine, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) yaşanan ve etkisi tüm dünyaya yayılan ekonomik kriz dönemine kadar uzanmaktadır. . Bu krizden diğer bölgelere göre daha fazla etkilenen Tennessee Vadisi’nde 1933 yılında başlatılan bölgesel kalkınma programı hem böyle bir gerekliliğin sonucu hem de tarihte bilinen ilk BKA örneği olmuştur. Tennessee Valley Authority (TVA) adıyla kurulan bölgesel kalkınma idaresi, bölgede büyük baraj projelerini devreye sokarak düzensiz su rejiminin önüne geçmiş, elverişli hale gelen tarım alanları ve ürettiği elektrik enerjisi ile bölgeye sanayi yatırımlarını ve tarımsal işgücünü çekerek, bölge ekonomisini canlandırmış ve istenilen kalkınma hedefine ulaşabilmiştir (Dinler, 1994; Filiztekin, 2008). TARİHSEL SÜREÇ 3 PLN Mesleki Uygulama Esasları

5 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
1950’li yıllara kadar ABD, Avusturya, Fransa, İrlanda ve Belçika’da kurulmaya başlanan BKA’lar; Güney İtalya örneğinde olduğu gibi 2. Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkilerini silmek ve ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla 1950’li ve 1960’lı yıllarda ağırlıklı olarak Avrupa ve Kuzey Amerika’da kurulmaya başlamıştır. Almanya, İngiltere, İtalya, Hollanda, İskoçya ve Galler’de 1960’lı ve 1970’li yıllarda, Yunanistan, İspanya, Danimarka ve Finlandiya’da ise 1980’li yıllarda kurulmaya başlanmıştır ( 1980 sonrası yeni dünya düzeni, mekanın algılanma biçimini değiştirmiş, bölgesel ölçeğin önemi yeniden keşfedilmiştir. Bu dönemde Avrupa ve Avrupa Birliği tabanlı çalışmalarda bölge kavramı, ekonomik kalkınmanın sağlanabileceği ve bölgesel dengesizliklerin giderilebileceği en uygun politika ölçeği olarak kabul gördüğünden, BKA’ların önemi daha da artmıştır. 1990’lı yıllarda Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Polonya, Portekiz, Slovakya, İsveç ve Ukrayna gibi ülkelere BKA kurmaları Avrupa Birliği tarafından telkin edilmiş ve ajansların kuruluş aşamasında kendilerine finansman ve uzman desteği sağlanmıştır (Yılmaz., 2007). Bu ajansları ortak bir platformda buluşturma ihtiyacıyla 1991 yılında Avrupa Bölgesel Kalkınma Ajansları Birliği (European Association of Development Agencies-EURADA) kurulmuş ve esas görevi AB’deki BKA’lar ile dünyadaki BKA’lar arasında ortak projeler yürüterek, AB adına danışmanlık hizmeti vermek olarak tanımlanmıştır ( Erzi, 2005). TARİHSEL SÜREÇ 4 PLN Mesleki Uygulama Esasları

6 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu Türkiye’de BKA’ların kurulması yönündeki çalışmalar 14 Nisan 2003 tarihinde Türkiye ile AB arasında imzalanan ikinci Katılım Ortaklığı Belgesi ile birlikte başlamıştır. Bu belgede kısa vadeli hedefler arasında gösterilen BKA’ların kurulmasına yönelik ilk ve zorunlu adım Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) yapılmasıdır. İBBS’nin temel amacı; bölgesel tabanlı olacak şekilde istatistikleri toplamak, sosyo-ekonomik analizler yapmak ve topluma yönelik bölgesel politikaların çerçevesini oluşturmaktır (Yılmaz, 2007). Türkiye’de de Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) desteği ile Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından 2002 yılında tamamlanmıştır. İBB sınıflandırmasında iller "Düzey 3" olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri dikkate alınarak "Düzey 1" ve "Düzey 2" olarak gruplandırılarak, hiyerarşik İBBS yapılmıştır. Düzey 1 olarak 12, Düzey 2 olarak 26 ve Düzey 3 olarak da 81 (il) İstatistiki Bölge Birimi tanımlanmıştır. İstatistikî Bölge olarak bilinen bu AB (NUTS) sistemi 22 Eylül 2002 tarih ve 4720 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kabul edilmiştir. TÜRKİYE’’DE BKA’LAR 5 PLN Mesleki Uygulama Esasları

7 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Düzey-2 Bölgeleri TÜRKİYE’NİN İBBS’İ 6 PLN Mesleki Uygulama Esasları

8 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Türkiye’de kalkınma ajanslarının kuruluş süreci; 25 Ocak 2006 yılında yasalaşan 5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kurulusu, Koordinasyonu ve Görevleri hakkındaki kanun ile başlamıştır (Apalı 2009, 62). Bu kanunla birlikte DPT koordinatörlüğünde 26 adet İBBS-2 biriminde kalkınma ajansı kurulması hedeflenmiştir Sonrasında, Bakanlar Kurulu’nun, 31 mayıs 2006 tarihinde kabul edilen, Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansı Kurulmasına Dair Karar’ı ile iki kalkınma ajansı kurulmuştur. Bunlar 2006 yılında kurulan, Adana ili merkez olmak üzere Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukuorova Kalkınma Ajansı ile İzmir ilini kapsayan İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) dır.2008 yılının sonuna gelindiğinde İstanbul, Konya, Samsun, Erzurum, Van, Gaziantep, Diyarbakır ve Mardin kalkınma ajanları da resmi olarak kurulmuştur yılından sonra 16 kalkınma ajansı daha kurularak 2011 yılı itibarıyle toplam 26 kalkınma ajansı faaliyete geçmiştir. Kurulan ajansların merkezleri şöyledir: İzmir, Adana, İstanbul, Konya, Samsun, Erzurum, Van, Gaziantep, Diyarbakır, Mardin, Tekirdağ, Balıkesir, Denizli, Kütahya, Bursa, Kocaeli, Ankara, Isparta, Hatay, Nevşehir, Kayseri, Zonguldak, Kastamonu, Trabzon, Kars ve Malatya YASAL SÜREÇ 7 PLN Mesleki Uygulama Esasları

9 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Kalkınma ajanslarına ilişkin kanun, yönetmelik ve kararnameler şöyledir : 5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun Kalkınma Ajanslarının Çalışma, Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği Kalkınma Ajansları Mal Hizmet ve Yapım İşi Satın Alma İhale Usül ve Esasları Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulması Hakkında Karar Karar No:2006/10550 Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Karar Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararlarında Değişiklilk Yapılması Hakkında Kanun YASAL ÇERÇEVE 8 PLN Mesleki Uygulama Esasları

10 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun 5 bölümden oluşmaktadır… Birinci bölümde amaç, kapsam ve yasaya ilişkin tanımlar açıklanmış, ajansların genel koordinasyonundan sorumlu olan Devlet Planlama Teşkilatı’nın görev ve sorumlulukları açıklanmıştır. Bu Kanunun amacı; “kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esas ve usûlleri düzenlemektir” (5449 Sayılı Kanun 2006, 1). İkinci bölüm kalkınma ajanslarının görev ve yetkileri belirlenmiştir. Üçüncü bölüm kalkınma ajanslarının teşkilat yapısı ile ilgilidir. Kanuna göre Kalkınma Ajansları; Kalkınma Kurulu, Yönetim Kurulu, Genel Sekreterlik ve Yatırım Destek Ofislerinden oluşmaktadır. Dördüncü bölümde Personel Rejimi, Bütçe ve Denetim konularıyla ilgili açıklamalar yer almaktadır. Beşinci bölümde ise kanunla ilgili çeşitli hükümler yer almaktadır. KANUN NE DİYOR? 9 PLN Mesleki Uygulama Esasları

11 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Pilot Uygulamalara İtirazlar… Adana-Mersin ve İzmir’de olmak üzere iki ajansın kurulması süreci mahkeme süreciyle sekteye uğramıştır. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) ve CHP ayrı ayrı bazı Düzey 2 bölgelerinde kalkınma ajanslarının kurulmasına dair olan kanunun Anayasa’ya aykırılığı ile iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle dava açmıştır. TMMOB davacı taraf olarak davanın gerekçesini “Kalkınma Ajansları ile Anayasa’nın çizmiş olduğu yönetsel yapı tablosuna uygun olmayan bir yapı ortaya konmakta, Anayasa’dan kaynağını almayan yeni bir yürütme organı oluşturulmaktadır” ( şeklinde açıklamıştır. Ayrıca hem faaliyet alanı belirtilmemesi hem de herhangi bir ölçüt getirilmemesi ve sivil toplum kurulusları ile özel kesimden üye seçme yetkisi tanınması, idarenin kötüye kullanmasına ve keyfiliğe açık hale gelmesine neden olmaktadır. Bu ise Anayasa’nın 2. maddesine aykırı bir durum teşkil ettiği şeklinde gerekçeler sunulmuştur (Apalı 2009, 73). Bu dava sonucunda ise yürütme durdurulmuştur (TMMOB, 2006). Mahkeme, dava konusu olan kanunun 18. maddesinin üçüncü fıkrasının altıncı cümlesi ‘bu fıkra kapsamındaki kişilerden, önceki kamu kurum ve kuruluşlarındaki kadrolarına müşterek kararname ile atananların, bu fıkraya göre yapılacak atama islemleri ilgili bakan onayı ile yapılır’ İle 26. Maddede geçen ‘Ajanslar; bu kanunun uygulanmasıyla ilgili iş ve işlemlerde her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır’ ibaresini iptal etmiştir. Bu kanunun diğer maddeleri ise gerek oybirliği gerek de oy çokluğu ile iptal isteminin reddine karar vermiştir. Bu kararın üzerine İZKA yeniden faaliyetlerine başlayabilmiştir” (Apalı 2009, 74). KANUN NE DİYOR? 10 PLN Mesleki Uygulama Esasları

12 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
BKA’lara Yönelik Eleştiriler Kalkınma ajanslarının kurulacağı iller ve etki alanları hususunda seçilecek merkez kentle ilgili bir takım tutarsızlıklar olduğu görülmektedir. Düzey 2 birimlerinin merkez kentleri ile bulundukları düzey içinde ortaya çıkan bu durum 26 adet düzey 2 biriminin 7 sinde gözlemlenmektedir ( . Bu birimlerde merkez kent seçiminde kriterin nüfus olması, çevresel bağlantılar ve temel istatistiki göstergeler yönünden üstün kentlerin merkez kabul edilmemiş olması tartışmalara neden olmaktadır. Örneğin; Ağrı alt bölgesinde merkez kent olarak belirlenen Ağrı ili DPT’nin yaptığı sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 81 il içinden 80. sırada yer alırken diğer tüm iller üstün niteliktedir. Kalkınma ajanslarının örgütlenme yapısı itibariyle kamu, özel sektör ve STK üçlü yapısında düzenleyici olması beklenirken sermayeyi elinde bulunduran yerli-yabancı özel sektörün yatırımlara yön verici olması kamu yararının ne ölçüte gözetildiğinin sorgulanmasına neden olmaktadır (Bal 2007). Kalkınma ajanslarının merkezi yönetim ile bağlantısının net bir biçimde ortaya konmaması ve yasada DPT tarafından koordine edilen birimler olarak yer alması hem yetki karmaşasına yol açmaktadır hem de sürecin aktörler tarafından istenilen yöne çekilmesine neden olmaktadır (Güler 2006). 11 PLN Mesleki Uygulama Esasları

13 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
BKA’lara Yönelik Eleştiriler Bölgesel kalkınma ajanslarının kuruluş nedenlerinde ‘bölge’ kavramının temel olması fakat 5449 sayılı kanun başlığından çıkarılması bölge kavramının demokratik olarak ele alınmadığı tartışmalarını doğurmuştur Plan hiyerarşisi açısından da karmaşalara neden olmaktadır. Günümüz Türkiye planlama hiyerarşisinde eğer bir üst plan varsa uyma zorunluluğu vardır şeklindeki yaklaşım keyfiyete sebep olmaktadır. Bu keyfilik imkanı nedeniyle bölge planı ötelenen bir planlama adımı olarak yer almaktadır bu da kalkınma ajanslarının nasıl faaliyet göstereceği konusunda endişeler yaratmaktadır. Tartışılan bir diğer konu bölgelerarası eşitsizlikleri çözmede nasıl bir yol izleneceğidir. Yatırımcılar yatırım alanı olarak gelişmişlik düzeyi yüksek bölgeleri seçecekler, geri kalmış iller konumlarını koruyacaklardır. Böylece bölgelerarası fark daha da büyüyecektir. Örneğin; İstanbul ve İzmir gibi gelişmiş kentlerde yatırım daha fazla yapılacak veya daha fazla fon ayrılacaktır. Ajansların genel yapılarında temsil sorunu da göze çarpmaktadır. Özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasından kurullara seçilecek üye sayıları ajansların maku yararlı mı ekonomik kalkınma yönelik mi çalışma yapacaklarına yön vermektedir. Böyle bir açmaza düşülmemesi gerekliliği de endişe konusudur. 12 PLN Mesleki Uygulama Esasları

14 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Sonuç olarak; Kalkınma ajansları ülke genelinde her ne kadar dengeli bir dağılım gösterseler de yapılanma biçimleri, yetki dağılımları vb. sebeplerden tartışma konusu olmuştur. Yapılan eleştirilere yönelik çözüm arayışlarına gidilmesi ve yasal mevzuattaki eksiklerin giderilmesi, kalkınma ajanslarının faaliyetlerini yerine getirmede ve kurulma amaçlarına erişmede önemli katkılar sağlayacaktır. Ajanslar tarafından oluşturulan bölge planları plan hiyerarşisi açısından önemlidir. Bu hususta ajansların DPT ile olan koordinasyonu ve planlama sürecine katılımı net bir çerçevede belirlenmelidir. SONUÇ 13 PLN Mesleki Uygulama Esasları

15 PLN 4444 Mesleki Uygulama Esasları - 2011
Teşekkürler… 14 PLN Mesleki Uygulama Esasları