Yrd.Doç.Dr. Banu ATREK Prof. Dr. Canan MADRAN Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi Ulusal Alanyazınında Sürdürülebilir Tüketim: Tüketici Perspektifinden.

... konulu sunumlar: "Yrd.Doç.Dr. Banu ATREK Prof. Dr. Canan MADRAN Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi Ulusal Alanyazınında Sürdürülebilir Tüketim: Tüketici Perspektifinden."— Sunum transkripti:

1 Yrd.Doç.Dr. Banu ATREK Prof. Dr. Canan MADRAN Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi Ulusal Alanyazınında Sürdürülebilir Tüketim: Tüketici Perspektifinden Sistematik Derleme Çalı ş ması

2 İçerik 2 Kavramsal Altyapı Araştırmanın Tasarım ve Yöntemi Bulgular Sonuç ve Öneriler

3 Sosyal, Ekonomik ve Çevresel Sorunlar 3 Doğal kaynakların hızla tüketilmesi Bazı bölgelerde temel gereksinimlerin bile karşılanamaması, Doğanın hızla kirlenmesi, Küresel ısınma, Gelir adaletsizliği

4 4 Sürdürülebilir kalkınma, 1987 Brundtland Raporu “ Bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma ” Sürdürülebilir tüketim (Oslo Roundtable on Sustainable Production and Consumption, 1994). “gelecek kuşakların ihtiyaçlarını da dikkate alarak, yaşam döngüsü bakış açısı ile doğal kaynakların, toksik maddelerin, atık salımının ve çevreyi kirletici maddelerin kullanımını en aza indirgerken, temel gereksinmeleri karşılayan ve daha iyi bir yaşam kalitesi sunan malların ve hizmetlerin kullanımı”

5 5 Sürdürülebilir tüketim sosyal politikanın göreceli olarak yeni ve güçsüz alanı (Heiskanen ve ark., 2014, s.32). Problemlerin çözümü için toplumun örgütlenme biçiminin bir paradigma değişimi ile dönüşmesi (Grant 2010, s.5, Jackson, 2005, s.4) Bilgi paylaşan ve gerçek yaşam problemlerini araştıran bir yapı kurmak

6 Çıkış Noktamız... 6 1990 – 2016 yılları içerisinde Türkiye’de yapılan Sürdürülebilir Tüketim araştırmaları, tüketim yapılarında bir dönüşüme işaret ediyor mu?

7 Çalışmanın Amacı 7 Türkiye’de “tüketici perspektifiyle sürdürülebilir tüketim” konusunda yapılmış çalışmaları sistematik derleme yöntemi ile incelemek, tasnif etmek ve özetlemek, araştırmaların kapsam ve gelişimini anlayarak ileriki çalışmalara yön göstermek

8 Araştırma Soruları 8 1) Alanda yapılmış olan çalışmalar hangi kurum ve bölgelerde gerçekleşmiştir? (2) Araştırma tasarım ve yöntemleri nelerdir, konu genel olarak nasıl araştırılmıştır? (3) Türkiye’de “sürdürülebilir tüketim” kapsamında “tüketici perspektifinden” yapılan uygulamalı çalışmalarda, araştırılan değişkenler nasıl eğilimler göstermektedir?

9 Araştırmanın Tasarım ve Yöntemi 9 Sistematik Derleme (Tranfield, vd. (2003)) objektif, tekrarlanabilir, açık, net ve geniş kapsamlı bir araştırma yöntemi I. Adım: Planlama Uzman görüşleri: tematik alanlar ve anahtar kelimeler 15 akademisyen II. Adım: Derlemenin Yürütülmesi Araştırma Protokolünün oluşturulması III. Adım: Bulguların Raporlanması

10 Araştırmanın Tasarım ve Yöntemi 10 Araştırma Protokolü Zaman, yer ve dil kriteri: 1990-2016 Türkiye’de İngilizce ve Türkçe dillerinde yapılmış akademik çalışmalar Disiplin, konu ve yayın türü kriterleri: genel işletme ve pazarlama disiplinleri sürdürülebilir tüketim makale, bildiri ve tezler Anahtar kelimelerin belirlenmesi: "Sürdürülebilir tüketim", "bilinçli tüketim", "sustainable consumption", "conscious consumption", "Turkey", "Turkish"

11 Araştırmanın Tasarım ve Yöntemi 11 Araştırma Protokolü Veritabanlarının belirlenmesi: Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM), Akademia Sosyal Bilimler Indeksi (ASOS Index) YÖK tez tarama veritabanı Google Scholar arama motoru Dokuz Eylül Üniversitesi abone veritabanları Kalite Değerlendirmesi: Greenhalgh vd.’nin (2008) kullanmış olduğu kalite değerlendirme kontrol listesi

12 12 - - + - -

13 13

14 14 - - + - -

15 Bulgular

16 16

17 Araştırma Sorusu (1) Alanda yapılmış olan çalışmalar hangi kurum ve bölgelerde gerçekleşmiştir?

18 İ ZM İ R MU Ğ LA ED İ RNE İ STANBUL KOCAEL İ SAKARYA ESK İŞ EH İ R ANKARA BALIKES İ R BURSA ERZURUM KARS S İ VAS ADANA AKSARAY KÜTAHYA NEV Ş EH İ R KAYSER İ

19

20 20 Araştırma Sorusu (2) Araştırma tasarım ve yöntemleri nelerdir, konu genel olarak nasıl araştırılmıştır?

21 Bulgular 21 (17)(68)(3) (7)(2)

22 Bulgular 22

23

24 24 Araştırma Sorusu (3) Türkiye’de “sürdürülebilir tüketim” kapsamında “tüketici perspektifinden” yapılan uygulamalı çalışmalarda, araştırılan değişkenler nasıl eğilimler göstermektedir?

25 D e ğ e r l e r T u t u m Çevre Tüketici Hakları Çevreci Kadınlar Ç e v r e Organik Ürün Bilinçli Tüketim Tüketici Davranı ş ı Sürdürülebilir Tüketim Davranı ş ı Kadınlar Sürdürülebilir Tüketici Çevre Organik Ye ş il Pazarlama Çevre Bilinci Ye ş il Reklam Pazarlama Geri Dönü ş üm Enerji Kolektivizm Çevresel Bilinci Planlı Davranı ş Teorisi Sürdürülebilir Gıda Tüketimi Sürdürülebilir D e ğ e r l e r T u t u m Ç e v r e Tüketici Çevre Geri Dönü ş üm GDO Duyarlılık Pazarlama Çevresel 1999-20072008-2016

26 26 KATEGORİLER DAVRANIŞ NİYET TUTUM EĞİLİM ÇEVRECİLİK VE BİLİNÇ Bulgular- Bağımlı Değişkenler İçerik Analizi

27 Davranış Kategorisi

28 BAĞIMLI DEĞİŞKENLER n Sürdürülebilir tüketim davranışı10 Yeşil/ekolojik ürün satın alma/tüketim davranışı 8 Çevreci/çevre bilinçli tüketim davranışları 5 Satın alma davranışı3 Sürdürülebilir Tüketim Davranışı Sıklığı 2 Sosyal ve Çevresel Ürün Satın Alma1 Tüketicilerin Geri Dönüşüm Davranışı 1 Gönüllü Sadelik Davranışı1 Giysi Satın Alma ve Elden Çıkarma Davranışı 1 Çevreci Davranış Düzeyinin Arttırılması 1 Bağımsız, Aracı, Düzenleyici veya Kontrol Değişkenleri Değerler Çevresel Farkındalık/Bilinç Çevresel Kaygı Algılanan tüketici etkinliği Tutum

29 Niyet Kategorisi 29

30 Eğilim Kategorisi 30

31 Tutum Kategorisi BAĞIMLI DEĞİŞKENLER n Yeşil Pazarlama Karmasına Yönelik Tutum 6 Çevreye Yönelik Tutum3 GDO’ların Güvenirliğine Yönelik Tutum 2 Organik Gıdalara Yönelik Tutumlar2 İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Performansına Yönelik Tüketici Tutumları 1 Sürdürülebilir Tüketime Yönelik Tutum 1 Bağımsız, Aracı, Düzenleyici veya Kontrol Değişkenleri Demografik Değişkenler Çevre Bilinçlilik Kollektivist Kültür Değerleri Çevresel Sorumluluk Çevresel Kaygı

32 Çevrecilik ve Bilinç Kategorisi Bağımsız, Aracı, Düzenleyici veya Kontrol Değişkenleri Demografik Değişkenler Kişisel Değerler Ürün Ömrüne İlişkin Tercihler Çevreye Yönelik Tutum Çevreye Yönelik Bilgi Düzeyi BAĞIMLI DEĞİŞKENLER n Sürdürülebilir Tüketime İlişkin Bilinç Düzeyi 7 Genetiği Değiştirilmiş Ürünlere İlişkin Fayda-Risk Algıları 3 Çevreci Ürün Tercihi2 Çevreye Karşı Duyarlılık2 Tüketici Haklarının Bilinme Düzeyi2 Sürdürülebilir Tüketime İlişkin Kişisel Değerler 2 Çevre Algısı1 Çevre Dostu Marka Tercihi1 Genetiği Değiştirilmiş Kozmetiklere İlişkin Etik İnançlar 1 Çevre Eğitimi1

33 Sonuç ve Tartışma 33 Tüketici yönlü sürdürülebilir tüketim çalışmaları - - 2007, - 2013 ve 2015 Kolayda örnekleme yöntemi Analiz birimi ön lisans, lisans ve yüksek lisans öğrencileri 2007 - yeşil reklam, GDO, gıda güvenliği, kollektivizm, geridönüşüm, gönüllü sade yaşam tarzı

34 Sonuç ve Tartışma 34 Davranış (değerler) / Niyet (tutum, algılanan elde edilebilirlik, algılanan tüketici etkinliği) / Eğilim (demografik değişkenler) / Tutum (demografik değişkenler) / Çevrecilik ve Bilinç (demografik değişkenler) Kavramsal ilişkiler ve kavramsal harita Uluslararası karşılaştırma ve ulusal yazındaki boşluk ve ilerleme alanları

35 35 Bireysel boyut kitleler, gruplar ve toplum bazında araştırmaların yapılması önerilmektedir davranış değişikliği ve sürdürülebilir ürün satın alma kararını etkileyen bariyerler ile ilgili sınırlı sayıda araştırma Deney Tasarımları Sonuç ve Tartışma

36 Banu Atrek, banu.atrek@deu.edu.trbanu.atrek@deu.edu.tr Canan Madran, canan.madran@deu.edu.trcanan.madran@deu.edu.tr Dinlediğiniz için teşekkür ederiz