Hazırlayan: Doç. Dr. Kenan ACAR BEKİR ÇOBANZADE’NİN HAYAT HİKÂYESİ 1. DOĞUM TARİHİ 15 Mayıs 1893.

... konulu sunumlar: "Hazırlayan: Doç. Dr. Kenan ACAR BEKİR ÇOBANZADE’NİN HAYAT HİKÂYESİ 1. DOĞUM TARİHİ 15 Mayıs 1893."— Sunum transkripti:

1

2 Hazırlayan: Doç. Dr. Kenan ACAR

3 BEKİR ÇOBANZADE’NİN HAYAT HİKÂYESİ 1. DOĞUM TARİHİ 15 Mayıs 1893

4 2. Doğum Yeri Kırım’ın kuzeyindeki Tavriya Vilâyetine ba ğ lı KARASUBAZAR’ın KÖPRÜLÜ KÖYÜ

5 3. Ailesi Babası Annesi KURTVAAP (ABDÜLVAAP ) ÖMEROĞLU Vefatı: 1920 veya 1932 VAİDE ŞERİFE Lâkabı: Hacı Abla Zaydabay Vefatı: 1931’de kızının yanında Öğretmen ve halk hekimi Kızkardeşi ZÜLEYHA Öğretmen Vefatı: ?

6 4. Kullandığı İmzalar ve ve Lâkabı 1. Çobanzad-Bekir 2. Çobanoğlu Bekir Bavbek 3. Bekir Cavbek / Bekir Yavbek 4. Kırımlı Çobanoğlu Bekir Sıdkı 5. Bekir Vağap/Vahap Çobanzade 6. Bekir Vağapoviç / Vahapoviç Çobanzade Lâkabı: ÇEL İ K MANTIK

7 5. Bildiği Diller Almanca İngilizce Fransızca Rusça vb. Slav dilleri Macarca Çekçe Lehçe Avusturya Dili Arapça Farsça Ermenice Gürcüce

8 6. Çocukluğu Okumayı annesinden öğrendi. İlkokulu Karasubazar’da köy mektebinde okudu. Ortaokulu Karasubazar Rüşdiyesi’nde okudu. (1905/1906 – 1909 ; 43 numaralı talebe) 12 yaşında (1905) şiir yazmaya başladı. 13 yaşına kadar (1906)çobanlık yaptı.

9 7. İstanbul Yılları Öğrenim Faaliyet 1909 : Cemiyet-i Hayriye’nin mülâkat sınavını kazanarak parasız yatılı okumak üzere İstanbul’a Galatasaray Sultanisi’ne kaydoldu. Galatasaray Sultanisi’nde TEVFİK FİKRET’in öğrencisi oldu. 8 Aralık 1915: Galatasaray Sultanisi’nde n mezun oldu. 1910: “Yaş Tatar Yazgıçları Cıyını”nı kurdular. (Numan Çelebicihan vd. ile) Burada T. Fikret’in hediye ettiği şiir defterinden şiirler okudu. 1911: İlk şiir kitabını yayımladı. (Altın Yarık, antoloji, Anan Kayda vd. ) Meşrutiyet, milliyetçilik duygularını geliştirdi.

10 8. Macaristan Yılları :1 Üniversite 1916 : Pazmany Peter Tudomany Egyetem Ün. Doğu Dilleri Fakültesi’ne sınavla girdi. L. Rasony ve H.Z. Koşay’la beraber G.Nemeth’in öğrencisi oldu. Ün. Rektörünün teklifiyle ders ve Baron Eotvos Josef Collej’de seminerler verdi. 15 Mayıs 1919 : Felsefe doktoru olarak mezun oldu. Tezi: “KIPÇAKLARIN KODEKS KUMANİKUS YAZMA EDEBİYAT ABİDELERİ VE TÜRK DİLLERİNDE TELÂFFUZUN TEMEL PROBLEMLERİ” Nemeth’in Macaristan’da kalma teklifini kabul etmedi.

11 8. Macaristan Yılları: 2 1918/1919: İstanbul’daki Kırım Mecmuası ile Cemiyet-i Hayriye’nin antolojisine şiir, yazı ve hikâyeler gönderdi (Macar Kardaşlar, Yeni Uyanan Tatarlık, On dört Caşımda vb.) 1918: Macaristan’daki Hirlop gazetesi ve Turan dergisine (Rusya Tatarlarının Kültür Hamleleri vb.) yazılar yazdı. 1913’te İstanbul’da tanıştığı ve kendisini siyasetten uzak tutmaya çalışan Nemeth’in kızkardeşine âşık oldu…

12 9. Çobanzade İsviçre’de 1919-1920: Lozan Üniversitesi, kendisine “Felsefe Doktoru” ve “Profesör” unvanlarını verdi. Bu üniversitede dersler verdi. 21 Temmuz 1920: İ stanbul’a döndü.

13 10. Kırım Yılları (1920-1924) İş Hayatı Diğer Faaliyetleri 1921-1922: Tutayköy Pedagoji Tehnikumu’nda “Tatar Dili ve Edebiyatı” dersleri verdi. Kırım Türk Millî Fırkası ilmî danışmanlık yaptı 1922: Kırım Üniversitesi Şark Fakültesi Türk Dili Kürsüsü Başkanı “Türk Dillerinin Mukayeseli Grameri” dersi verdi. Lâtifzade vd. ile şu dergilerde yazı ve şiirleri çıktı: *İlk Adım *İleri *Yeni Çolpan *Kırım Okuv İşleri *Maarif İşleri Tatar Okuv İşleri (yazı), Biz Yaş Ekende, Keleler (şiir) 1922: Mirza Ali Bulgakov’un evli kızı Dilâra’ya âşık oldu ve boşanınca evlendiler.

14 11. AZERBAYCAN YILLARI Görevleri Verdiği Dersler 1924: Samet Agamalioğlu’nun daveti ile Bakû’ya geldi. “Yeni Alfabe Komisyonu”na üye ve sonra başkan oldu. Azerb. Devlet Ün. Şark Fakültesi Dekanı (1926’ya kadar) Aynı Fakültede Azerb. Dili ve Ed. Kürsüsü Müdürü (1937’ye kadar) Türkşinaslıkka Kiriş Türki Tillernin Kıyaslamalı Grammatikası Orhon ve Kadimi Uygur Abideleri Türk-Tatar Diyalektologiyası Az. Tili ve Ed.’nı Okutuv Metodikası Türkiy Halklar Ed.nın Yeni Devri

15 1925-1929 İş Arkadaşları Yetiştirdikleri Azerb. İlmi Devlet Tedkikat Enstitüsü’nde birlikte çalıştığı kişiler: A.N. Samoiloviç İsmail Hikmet Aziz Gubaydullin Azerb. İlimler Akad. Üyeleri: M. Dadaşzade M.Ş. Şiraliyev A.M. Demirçizade vd. Filologlar: G. Bagirov A. Tagizade A. Şerifov M.C. Caferov vd.

16 1926 Şubat:Bakû Milletlerarası Kongresi’ne iki tebliğ sundu. Ortak terimleri savunduğu için Rus Türkolog Manatov tarafından “Millî Türk Dili Meydana Getirmeyi Amaçlamak”la suçlandı. Kırım delegesi H. S. Ayvazov’u Lâtin alfabesinin Türkçe için daha uygun olduğuna ikna etti. Kongreden sonra “Yeni Türk Alfabesi Komitesi İlmî Heyeti Başkanı” seçildi. SSCB Türkleri Dil Atlası’nın hazırlanmasını teklif etti. Özbek T.ürkçesini öğrenip Semerkant ve Fergana’da hocalara alfabe dersleri verdi. Ayrıca H.Baykara, A. Ş. Nevai ve Özb. Ed. Dili hakkında yazılar yazdı.

17 1927 3-6 Haziran: I. Bakû Alfabe Kurultayı’na “ortak edebî dili” savunan bir bildiri sundu. Kasım: Kırım İmlâ Konferansı’na “İmlânın Umumî Esasları” tebliğini sundu. Kuzey Kafkasya Kirkovotsk kaplıcalarında 1. Samoiloviç’le tanıştı. 2. Ahundbayev, E. Şemizade ve A. Lâtifzade ile bir araya geldi.

18 En aktif olduğu yıl: 1928 Özbekistan, Azerbaycan Moskova 17 Ocak: Taşkent’te Til ve İmlâ Metodikası Meseleleri’ni tebliğ olarak sundu. İlk Lâtin hafli dergi ALANGA’da yazılar yazdı. 25-29 Ocak: Bakû İmlâ Konferansı’na katıldı. Moskova ve Leningrad’da bazı enstitülerde dersler verdi. Doğu Dilleri İlmî Araştırma Enstitüsü üyeliğine seçildi.

19 1929 Mayıs: Özbekistan’da konferansa katıldı. Ağustos: Kırım’da konferansa katıldı. Azerb. Devlet İlmî Araştırma Enst. üyesi oldu. Azerb. Türkî Halk Şiveleri Lugati hazırlama komisyonuna önderlik etti. Samoiloviç’i Kırım’a götürerek gezdirdi.

20 1930-1932 1930 Fergana Pedagoji Ens. Özbek Dili ve Edeb. Kürsüsü başkanı oldu. Türkmenistan’daki İmlâ Konferansı’na katıldı. 1932 SSCB İlimler AkademisiKafkasya Şubesi üyesi seçilerek “Zakavkaze” payesi aldı.

21 1934 Arkadaşları Öğrencileri Kırım Akmescit Pedagoji Ens.’nde “ Yabancı Edebiya tlar” dersi verdiği dönemde: İsmail Lükmenov Osman Akçokraklı Abdullah Kürkçü Hasan Fetislamov Mullina Ömer Hacı Hasan İbrahim Beşevli İsmail Âlimgiray Ennan Mustafayev Nimetullah Emirov Abdülhamit Bekmambetov Seytömer Çalbaş Ayşe Şemseddinova (Kazanlı)

22 1935 Özbekistan Devlet Üniversitesi ve Buhara Padagoji Üniversitesi’nde ilmî toplantılara tebliğler sundu. Paris Dilbilimi Cemiyeti tarafından kendisine “Yabancı Ülkeler Fahrî Üyesi” payesi verildi.

23 DIŞLANMA SÜRECİ Kırım Azerbaycan 1924: “Türk milliyetçisi” damgası yediği için Bakû’dan gelen teklifi kabul etti. 1928: En faal olduğu yılda aleyhinde faaliyetler başladı. Aleyhinde yazanlar: Cemil Buzlu: Çobanzade’nin Mektubu Münasebetile (Aralık 1929-Krasnıy (Kızıl) Kırım; Ocak 1930-İleri derg.) Abdullah Dermenci, Yakup Musanif Ayserezli vd. Öğrencisi Bagirov da dahil. 1931: M.Rafili “Profesör Çobanzade’nin Burjuva İdeolojisine Karşı” M. Kuliyev: “Pantürkizmle Böyle Küreşmek Olmaz” A.Nâzım: “Türk Edebiyatşinaslığında Pantürkizm ve Kemalizm Hususiyetleri” A. Sadık: “Edebiyatımızda Müsavatizm, Pantürkizm ve İdealizm”

24 DIŞLANMA SÜRECİ -2 1930 : Umumittifak Merkezî Komitesi İlmî Sovyeti Erkânı’ndan çıkartıldı. (Polivanov’la beraber.)

25 PİŞMANLIK YAZILARI Yazılar Gerçekler… 1929 -Bakû: Kırım-Tatar Edebiyatında Kurultayçılık ve Milletçilik (Komünist Terbiyesi Uğrunda) 1931-Bakû: “Dilde Antimarksist Akımlar: Radlofçuluk, Uşakofçuluk”, (Komünist Terbiyesi Uğrunda) 1930: Kardeşi Züleyha’ya hitabı: “Bana böyle bir makale yazmak kolay mı oldu zannettin?.. Yüreğim kanayarak yazdım. Yaptıklarımın hepsini kendi elimle silmek kolay olmadı… Ama başka çarem kalmadı. Altüst oldum. Bu daha çok devam edecek mi bilmiyorum…

26 Tabıngan şeylerimnin epsini yaktım, Yakkan şeylerime temenna ettim...

27 ÖLÜMÜ 1: Sona götüren sürgün 15 Ocak-15 Şubat 1937: Azerb. İlimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü’nde izne ayrıldı. 27 Ocak 1937: Tedavi için gittiği Kislovodsk Kaplıcaları’nda Samoiloviç ve ikinci karısı Rukiye ile beraber “vatan haini, halk düşmanı, emperyalist devlet ajanı” suçlamaları ile NKVD heyetince tutuklandı. 28 Ocak 1937: İzinli iken işten çıkartıldı. 12 Ekim 1937: Hakkında hüküm verildi ve sürgüne yollandı. Aralık 1938: Sibiryea Troyk Peçorsky nehri kenarındaki Pokrovka köyü civarında odun kesen mahkûmların içinde görüldü. (A.Tagizade ve O. Mehmetzade ile birlikte) Kaynak: Abdullah İsmail, Azat Kırım, 7 Ağustos 1942.

28 ÖLÜMÜ 2: Farklı Görüşler 1. Sibirya’da sürgünde öldü veya kendisinden haber alınamadı. A.B. Taymas’a göre: 1938’de öldü. Zuhal Yüksel’e göre 1939’da öldü. E.Şemizade ve İ. Otar’a göre: Haber alınamadı. 2. Azerbaycan Haçmaz’da öldü. a. 13 Ekim 1937’de kurşuna dizildi (Ölüm belgesi, Aşnin) b. 4 Nisan 1938’da öldü. c. 8 Temmuz 1939’da kurşuna dizildi. (Belge var. Nagayev) d. Kafası dahil vücuduna çiviler çakılarak öldürüldü. (İsmail Kerim’in görüşü)

29 İLMî ESERLERİNDEN BAZILARI Dil: Edebiyat: 1924: Türk Tatar Lisaniyatına Medhal 1925: Kırım-Tatar İlmî Sarfı 1926: Kumuk Dili ve Edebiyatı Tedkikleri, Türk Dili ve Edebiyatının Tedris Usûlü 1927: Türk-Tatar Diyalektolojisi 1929: Türk Grameri 1933: Til ve İmlâ Metodikası Meseleleri 1929 : Son Devir Kırım-Tatar Edebiyatı Tenkit Tecrübeleri 1930: Azerî Edebiyatının Yeni Devri

30 ŞAİR VE YAZAR ÇOBANZADE Bir defter, bir kitap Şiir konuları Şiir defteri: KAVAL SESLERİ Şiir kitabı: BORAN Şiir dili: Kırım Çöl (Kuzey) Ağzı Ölçü: Hece ölçüsü Yurt ve halk sevgisi Vatandan ayrılış ve hasret Türklerin bütünlüğü Hak yolunda olma Tahsilin önemi Halkın zaafları Ümit Ölüm ve Kader

31 ŞAİR VE YAZAR ÇOBANZADE-2 Bazı Şiirleri Bazı Hikâyeleri Bir Esirnin Baştaşına Çorabatır’ga Dunay Taşa Halim Aydamak Yanık Kaval Kalk Esma Kardaşım Kaytarma Keçmişdeki Suçlarımız Kurt Nebi Çoban Müslüman Balası Oy Suvuk Şu Gurbet Eki Derviş İndemez Celil Armanda Bir Şair On Dört Caşımda

32 HAKKINDAKİ BASILI BAZI ÇALIŞMALAR TÜRKİYE’DE TÜRKİYE DIŞINDA 1954 Abdullah Battal TAYMAS 1961 Şevki BEKTÖRE 1993 Tezcan ERGEN 1998 İsmail OTAR 1999 İmran ABBASOV 2001 Kenan ACAR 1963 Feodor D. AŞNİN 1969 Adil Mamedoğlu BABAYEV 1971 Eşref ŞEMİZADE 1983 K.A. TALİBZADE, F.R. Zeynalov, N. BABAYEV 1988 Abdullah BALİÇ, Cevdet AMETOV, Şevket ASANOV (ortak çalışma) 1991 Safter NAGAYEV

33 KİTAPLAR İsmail OTAR’ın Kitabı Kenan ACAR’ın Kitabı

34 SON YAYIN: Müasir Azerbaycan Edebiyyatı BEKİR ÇOBANZADE Seçilmiş Eserleri (Bakı,2007; 5 cilt)

35 Bekir Sıdkı ÇOBANZADE