Diptikonlar.

... konulu sunumlar: "Diptikonlar."— Sunum transkripti:

1 Diptikonlar

2 Roma Konsüllük Kurumu Konsüllük Roma tarihinin başlangıcıyla ortaya çıkar. M.Ö. 510'da İtalya'da kralların idaresine son verilerek cumhuriyet kurulduğunda yönetimin en yüksek memuru her yıl seçimle başa getirilen iki konsüldür. Devletin yönetimi bu iki konsülün elindedir. Seçimi kazanan bir konsülün görev halinde olması şöyle belirlenir. Törenlerde 12 Liktör'ün en önünde yürürler. Liktörlerin herbirinin elinde ortasında balta olan Fascea denilen bir demet sopa bulunur. Ayrıca konsüller Cella Curulis denilen aslan ayaklı fildişi bir tahta oturur. Barış zamanların başına Toga Praetexfca denilen özel bir başlık giyerdi. Savaş zamanı ise Paludomenlum giymektedir. Konsülün görev yaptığı yıl onun adıyla anılır ve tarihi kayıtlar devlet yıllığına konsülün adıyla geçerdi. Cumhuriyet döneminde konsüllük kurumunun güçlü ve geçerli bir devlet otoritesi olduğu görülürken imparator Augustus tahta geçtiğinde Cumhuriyetin yasalarını olabildiğince yumuşak biçimde monarşik bir yönetime uydurmuştur. Devletin idaresi senato ile imparator arasında paylaştırılmıştır.

3 Diptikon Tanımı Sözcük olarak kaplamak, kapatmak, üst üste devşirmek anlamına gelir. Tahtadan, fildişinden, gümüşten yapılmış örnekleri vardır. Adeta bugünkü cep not defterlerini andırırlar. Diptikonların konsüller tarafından dağıtılan davetiyeler olduğu kabul görse de bu durum kesin olarak belirlenmemiştir. Diptikonların çok sayıda örneğinin boyalı ve yaldızlı olduğu anlaşılır. Bu küçük önemsiz gibi görülen eserlerin günümüze ulaşması, kilisenin bunları başka amaçlarla kullanmak için(kitap cildi gibi) saklamasıyla olmuştur.

4 Antik(İlkçağ )Üsluplu Diptikonlar
Probianus Diptikonu Berlin Eski Devlet Müzesinde bulunan eser, en eski ve en tamam halde bulunan bir diptikondur. Ortalama olarak 400 yıllarına tarihlenen eserin günümüze gelebilmesi, Almanya Verden'de 8.yyda kurulan bir Benediktin Manastırında yazılmış bir azizin yaşam öyküsüne ait(Aziz Lindger) kitabın cilt kapağı oluşuyla mümkün olmuştur. Üzerindeki yazıtta kim için yapıldığı 1- RUFİUS PROBİANUS V(ir) C(larismus) 2- VİKARİUS URBİS ROMAE(Roma kentinin ünvanı) PROBİANE FLOREAS olarak iki satır halinde yazılıdır. Ayrica birinri levhadaki ana figürün elinde tuttuğu tomarda da çerçeveli bir yazı şeridi vardır. Her iki plakadaki kompozisyonlar benzer bir düzenleme içermektedir. İkiye ayrılan her bir levhanın üst bölümünde tahtında oturan Probianus'un iki yanında, ellerinde kitaplar tutan ve Probianus'a oranla daha küçük işlenmiş iki figür ve alt bölümlerde ise karşılıklı kaldırdıkları kolları ile Probianusu işaret eden ikişer figür daha görülmektedir. Probianusu ilk bölümde dizine dayayarak tuttuğu bir tomarla, ikinci bölümde ise aynı tomarı açmış olarak tutarken görürüz. Probianusun elinde tuttuğu tomar, olasılıkla onun bir devlet memuriyetine atandığına dair bir belge olmalıdır. Probianus her iki bölümde de İlkçağ özelliği düğümlü perdelerle dikkat çeken bir loca içinde resmedilmiş görülür. Böyle bir loca içinde gösterilmiş olması onun atandığı görevin ne denli önemli olduğunun bir göstergesidir. Alt bölümlerdeki iki figürün dışında yardımcı eleman görülmez. Probianusun sol tarafmda her iki levhada da büst şeklinde ve incilerle çerçevelenmiş bazı motifler vardır ki bunların ne olduğunu kestirebilmek zordur.

5

6 Temiz bir işçilik, açık, net bir kompozisyonun olduğu levhada figürlerin yerleştirilmesi gerçeğe uygundur. Probianus'un önünde ellerinde poliptikon tutan figürler katipleri olmalıdır. Katiplerin elinde balmumundan kalemler olması ilginç detaylardır. Alt kısımda Probianus'u işaret eden figür çiftlerinin benzerlerini daha sonra göğe çıkış sahnelerinde de göreceğiz. Başlarına toga giymiş bu figürlerin bir kolları ve parmakları yukarı kalkık durumda, diğer ellerinde ise açılmış ve iki ucundan tutulmuş tomarlar bulunmaktadır. Her iki figürün arasında Roma döneminin tipik bir eşyası olan ve kültür tarihince önemli olan birer sehpa görülmektedir. Diptikon levhalarını birbirine bağlayan madeni menteşeler arkeolojik buluntu olarak kazılarda bol miktarda çıkar. Tümü ile İlkçağ sanatı üslubunda, belirli açık bir düzene sahip, özenli işçiliği olan ve eksiği-kırığı olmayan bir çift levhadır.

7 Nichomachi-Synmachi Levhaları
İki levha da tümüyle İlkçağ üslubuna uygundur. İlk levha Paris'te diğeri Londra'dadır. Levhalar tamamiyle Politeist inanca uygun motiflerle bezenmiştir. Her iki levhada da bir sunak üzerinde adak sunan Roma rahibeleri tasvirlenmiştir. Bu levhaların 4.yy'da imparatorlukta gelişen önemli olaylarla ilişkisi vardır. Levhalar 675'te Frankonyalı başrahip Bercherius tarafından Filistin'den getirilerek manastıra verilmiştir. Her İki levhadan bir rölik kutusunun yapımında faydalanılmıştır. 13.yy'da biçim değiştiren levhalar 1789 Fransız İhtilali sırasında şato ve manastırların tahrip edilmesiyle ihtilalciler tarafından benzerleriyle birlikte yakılmıştır. İlk levha bu nedenle kırık ve yanık olup 1860 yılında manastırın bulunduğu kasabanın sahilinde ele geçmiştir. Oradan özel bir kolleksiyona ve oradan da Paris'e ortaçağ eserlerinin toplandığı Cluny Müzesi'ne geçmiştir. Bir Fransız kolleksiyoncudan alınıp Londra'ya götürülen ve hala orada olan ikinci levhada aynı kasabada bulunmuştur.

8

9 Çok harap olan ilk levhada bir tabula ansata içinde Nichomachi ailesinin diğerinde ise Synmachi ailesinin adı okunur. İlk levhada Khiton ile giyimli bir rahibe görülür. Önünde yuvarlak bir sunak taşı, ateş yanan sunağın ardında bir çam ağacı görülür. Rahibe uçları aşağıya gelecek şekilde iki meşale tutar. Ağaçta ise iki kymbalon asılıdır. Bu alametlerden kadının bir Serez Rahibesi olduğu anlaşılır. Elindeki meşaleler kutsal bir törenle ilgili olmalıdır. Sunak taşı üzerinde ana tanrıça Kybele tasvirlenmiştir. Magnamater denilen ana tanrıça için Ani'den(Kars) gelmedir denir. Fıstık çamıyla kymbalon onun kültüyle ilgilidir. Böylelikle ilk levha da iki ayrı tanrıya(Serez, Kybele) olan saygı belirtilmiştir. İkinci levha olan, daha iyi durumdaki Synmachi levhasında tam profilden işlenmiş yine genç bir rahibe görülmektedir. Önünde üzerinde ateş yanan bir sunak taşı vardır. Rahibe sol elinde tuttuğu küçük bir stilichten aldığı tütsüyüvateşe atmaktadır. Geri planda Helenistik üslupta budanmış bir meşe ağacı vardır. Rahibenin karşısında bir çocuk görülmektedir. Bu tür levhalardaki çocuk figürü kız oluşa Camille, erkek olursa Camillus adını alır. Buradaki Camillus'tur. Bir elinde kantaros diğerinde ise bir tabak tutmaktadır. Camille ve Camilluslar rahip ya da rahibe, yardımcısı çocuklardır. Rahibenin saçındaki sarmaşık onun Bakhus rahibesi olduğunu düşündürür. Sunak ise üzerindeki figürlerden dolayı Jüpiter sunağı olarak teşhis edilmek istenir. Dolayısıyla bu levhada da Antik dönemin başka iki tanrısına (Bachus ve Jüpiter- Dionysos ve Zeus) saygı gösterildiğini görürüz.

10 Her iki levhada İlkçağ inancı ve sanat zevkiyle işlenmiştin, Rahibeler duruşları ve elbise kıvrımlarının işlenişi yönünden İlkçağ heykelinin kadın figürlerinin özelliklerine sahiptirler. Vücut hacimleri ve duruşları gerçeğe uygundur. Ancak Antik üsluplu diptikonlar arasında gerek işleniş, gerekse konu açısından İlkçağa en bağlı örnektirler.

11 Stilich Diptikonları Stilich Politeist inanca bağlı olanların başında gelen bir generaldir. İmparatorluk ikiye ayrıldığında Batı Roma'yı idare eden Honorius'un naibi durumundaydı. Honorius ise ülkeyi görünüşte idare etmekte asıl işleri naibi yürütmekteydi. Bu zat 385'te Vandal kaynaklı bir imparatoru Theodosius'un yeğeni Serena ile evlendirmiştir. 398'te de Honorius'a kızını vererek imparatorun kayınpederi olmuştur. Son derece etkin olan bu şahsın talihi 408'de dönmüştür. Devleti ele geçireceği iddiasıyla suçlanıp idam edilmiştir. Bu Batı Roma'nın tarihi açısından hatalı bir tutumdur. Çünkü onun idamıyla Batı Roma yaşam şansını yitirmiş ve sonuçta 410'da Got'ların elinde dağılarak İmparatorluğun başkenti Roma, Got kralı Alamir'in eline geçmiştir. Bugün levhalar halinde olan diptikon Monza kent katedrali hazinesindedir. Ü;zerinde Stilich'in karısı Serena ve ikisinin oğulları Eucherius görülmektedir. Figürler bir mimari önünde durmaktadır. Çocuğun on yaşındaki görünümü levhanın tarihini belirlemekte yardımcı olur. Buna göre levha 395 yılında yapılmış olmalıdır. Bu durumun bir başka kanıtı çocuğun elindeki bir ünvan aldığının simgesi olan yazı tomarıdır(Ferman). O dönemde soylu ailelerin gençlerine devlet kademesinin bazı sembolik ünvanları verilirdi. İşte bu levhada Eucherius'a verilen bir ünvan için yapılmış olmalıdır.

12

13 Özenli işçiliğe sahip diptikonda Stilich asker giyimlidir
Özenli işçiliğe sahip diptikonda Stilich asker giyimlidir. Sol eliyle Kalkanını Sol eliyle kalkanını tutarken diğeriyle de mızrağı kavramıştır. Belinde uzun ve büyük bir kılıç vardır. Tümüyle frontal görünüşte bir figürdür. Stilich 4.yy portre sanatına uygun olarak tasvirlenmiş olup sakallı, kendinden emin, güçlü bir asker havasındadır. Diğer levhada yine İlkçağ kıyafetiyle giyimli Serena, boynunda incili kolye ve örgülü bir saç tuvaletiyle tasvirlenmiştir. Portre sanatının kadınlarına uygunluk gösterir. İlkçağ prensiplerine uygun olarak gövdenin ağırlığı bir bacak üzerine toplanmakta diğer bacak ise rahatça ileriye uzanmaktadır. Sağ elinde İki parmağı İle tuttuğu bir gül motifi vardır. Uzun süre yaşayan bu motife Türk Minyatürlerinde de çok rastlanır. Delbrueck'in görüşüne göre çiçek Serena'nın eline onun soylu biri olduğunun belirtmek için çizilmiştir. Üç figürde de İlkçağ sanatının anlatım gücü ve üç boyutluluğu hissedilir.

14 Konsüllük Diptikonları
Anastasius Diptikonu Paris Biblioteq National'de yer almaktadır. 517 tarihlidir. Eserin özelliği üzerinde tüm konsüllük işaretleri ile Anastasius'un tasvirlenmiş oluşudur. Anastasius loca biçimli bir mimari içinde konsüllere özgü bir koltukta (celia curulius) bir elinde asa diğer elinde bir mappa(mendil) tutarak oturmaktadır. Levhaların üst kısmındaki tabula ansatalarda Anastasius'un adı ve ünvanları işlenmiştir. İşte bu tip levhalara localı diyptikon diyoruz ki konsüllük diyptikonları localı ve madalyonlu olmak üzere kendi arasında iki gruba ayrılmaktadır. Locaların alınlıkları üzerinde meleklerin girlandlarla tuttukları Roma'nın iki büyük başkentini simgeleyen şehir tanrılarının büstleri görülmektedir. Konsül tam cepheden tasvirlenmiş ve son derece stilize bir üslup hakimdir. Konsülün işlemeli bir giyisisi vardır. Koltuk ve locaların kenarlarında bir takım süslemeler ve büstler görülmektedir.

15

16 Üslup yönünden IV. Ve VI. yy
Üslup yönünden IV. Ve VI. yy.( Geç Roma ve Erken Bizans) özellikleri görülmektedir. Levhaların alt kısımlarında konsüllerin başlıca görevlerinden olan hipodrom oyunlarını görmekteyiz ve bu bölümler dönemin(5.-6.yy) hipodrom oyunlarının niteliğini belirtmesi yönünden kültür tarihince çok önemlidir. Sağdaki levhanın alt kısmında hipodromu simgeleyen kavisli çerçevenin köşelerinde oyunları merakla izleyen halk görülmektedir. Arenada sergilenen oyunlar vahşi hayvan dövüşleridir. Hayvanlar arasında; aslan, ayı, panter(?) gibi hayvanlar fark edilmektedir. Bu yırtıcı hayvanlarla çarpışan silahsız insanların ellerinde yalnızca kementler vardır. İlginç bir detay, hayvanlar için kullanıldığı sanılan bir kafes de görülür. Bir başka detay, insanların hayvanlardan gizlenmesine yarayan paravanların varlığıdır. Soldaki levhanın alt bölümü yatay olarak ikiye ayrılmıştır. Üst bölümde Amazonlar ve çektikleri atlar görülmektedir. Alt bölümde ise hipodromda oynanan daha eğlenceli ve daha kansız bir oyun olan tiyatro oyunlarından sahneler yer almaktadır. Bu alt bölümde olasılıkla üç oyun birden tasvirlenmiştir. Sahnelerden birinde Hintli sihirbaz tipinde bir figür vardır. Delbrueck'e göre bu Hintli figürün birtakım büyülerle insanların hastalıklarını iyileştirdiği sanılan sihirbazlıkları yaptığı söylenmektedir. Diğer bir oyun sahnesinde elini beline dayamış edalı bir kadın figürü vardır ki bu hipodromda dans eden rakkase olmalıdır. Roma sanatının özelliklerinin yavaş yavaş kaybolmaya başladığı bir örnektir.

17 Areobindus Diptikonu Areobirıdus önemsiz bir kişidir ancak onu Sanat Tarihi için önemli kılan kendisine ait çok sayıda diptikonun günümüze ulaşmış olmasıdır. Zürih’te, Paris-Cluny’de Louvre’da, Besenson Müzesi’nde, Serez’de(bugün kayıp), İtalya-Milano, Lucca’da ve son olarak da Leningrad Hermitage Müzesi’nde örnekleri vardır. Cluny’deki örnek kitap kabı olarak kullanıldığı için Ortaçağı hasarsız atlatmıştır. 17.yy'da Dijon'da satın alınıp 1894'te müzeye geçmiştir. Çok süslü bir tahta oturan konsülün iki yanında ecdadını belirleyen büstler vardır. Babası Degalaiphos 461, kayınbabası Olybrius 464'te Konsül olmuştur. Levhanın üst bölümündeki tabula ansatada konşülün adı ve ünvanları yazılıdır. Hermitage'deki örneğe benzemekle beraber farklı yanları da vardır. Elinde tuttuğu asanın üzerinde imparator tarafından konsüllük fermanının verilmesini tasvir eden bir kompozisyon görülür. Koltuğun altındaki bölümde ise hipodrom oyunları sergilenmektedir. Kavisli oturma bölümündeki seyirciler, vahşi hayvan-insan çarpışması(Paris levhasında ayılar ve aslanlar görülür). Hayvanları kızdırmak için atılan halkalar, yuvarlak bir sepet içinde gizlenmiş oyuncuyu kovalayan kızgın ayı görülmektedir. Leningrad'daki örnek daha önce Leeds'te iken satın alınarak müzeye geçmiştir. Sahnelenen gösteriler dönem insanlarının sevdiği hipodrom eğlenceleridir.

18

19 Konsül Magnus Diptikonu
578'lere tarihlenir. Bir kanadı Milano diğeri Paris'tedir. Magnus'ta Arecbina'us gibi önemsiz biridir. Anastasius'un akrabasıdır. Konsül kendine özgü özel koltukta özel işaretleriyle tasvirlenmiştir. İstanbul ve Roma'yı simgeleyen kent tanrıları tam figürler olarak koltuğun ardında yer alırlar.

20

21 Lampadiorium Diptikonu
Localı diptikonların en ilgincidir. Önceki ikisinden yaklaşık 120 sene daha eskidir. Tek parçası kalan levha, İtalya Brescia'dadır. 425 yıllarına tarihlenir. Yapıldığı yer bilinmiyorsa da spina üzerindeki hiyeroglifti taştan anlaşıldığına göre burada İstanbul'daki hipodrom tasvirlenmiştir. Loca, konsül ve yanındakiler stilizasyondan uzaklaşan gerçekçi bir anlatım içindedir. Konsül elinde yine bir asa ve mappa tutmaktadır. Locanın mimarisi belirgindir, üzerindeki bir yazıda Roma"nın eski ailelerinden Lampadilere ait olduğu belirtilmektedir. Hakim motifi spina ve dikilitaşın oluşturduğu hipodrom sahnesinde quadriga yarışları sahnelenmiştir. Locanın görünümü buradaki hipodrom sahnesine uygun Olarak İstanbul'daki dikilitaşın altındaki Bizans orijinli mermer kaide özerinde yer alan İmparatorluk localarıyla benzeşir.

22

23 Madalyonlu Konsüllük Diptikonları
Bu grubun en büyük özelliği üzerlerinde büyük geniş sahneler yerine sadece madalyon içinde konsülün büstünün olduğu dekoratif karakterli ve üzerinde yazıların olduğu basit eserlerdir. Justinianus Diptikonu Kuzey İtalya Milano'dadır. İki kanadı da tamam olan diptikonun Justinianus'un imparator olmadan önceki konsüllük döneminde 521'de yapıldığı sanılır. Üzerinde hiçbir figürün yer almadığı diptikonda madalyon içinde haçla başlayıp haçla biten Latince yazılar vardır. Madalyonlu diptikonların figürsüz sade bir örneğidir. Ortadaki yazılı büyük madalyonların dışında her kanadın dört köşesinde ortasına aslan başı işlenmiş rozetler vardır. En üstte ise tabula ansata içinde yazılar vardır.

24