Hayvan Refahı ve Davranış Özellikleri. T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SENATO KARARLARI TOPLANTI TARİHİ : 04 TEMMUZ 2007 TOPLANTI SAYISI : 16 TRAKYA ÜNİVERSİTESİ.

... konulu sunumlar: "Hayvan Refahı ve Davranış Özellikleri. T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SENATO KARARLARI TOPLANTI TARİHİ : 04 TEMMUZ 2007 TOPLANTI SAYISI : 16 TRAKYA ÜNİVERSİTESİ."— Sunum transkripti:

1 Hayvan Refahı ve Davranış Özellikleri

2 T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SENATO KARARLARI TOPLANTI TARİHİ : 04 TEMMUZ 2007 TOPLANTI SAYISI : 16 TRAKYA ÜNİVERSİTESİ HAYVAN DENEYLERİ YEREL ETİK KURULU YÖNERGESİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Deney Hayvanı ile Uğraşacak Personel Eğitimi MADDE 9 (7) Deney hayvanları kullanım sertifikası programlarında aşağıdaki konuların bulunması zorunludur: a) Deney hayvanları morfolojisi (anatomisi + histolojisi).b) Deney hayvanları fizyolojisi.c) Hayvan deneyleri etiği ve alternatif deney metotları.ç) Deney hayvanları kullanım teknikleri (Tutuş teknikleri, Enjeksiyon teknikleri, Kan alma teknikleri, Anestezi- ötenazi teknikleri.).d) Hayvan deneyleri laboratuarları kuruluş ve işletmesi.e) Temel laboratuar güvenliği. f) Hayvan refahı ve davranış özellikleri. g) Deney hayvanları üretimi.ğ) Deney hayvanları biyokimyası.

3 Hayvanlar doğal dengenin, biyolojik çeşitliliğin olmazsa olmaz unsurları, kültür değerleri ve ekonomik varlıklarıdır. Aynı zamanda insanların zihinsel ve bedensel güç kaynağı, ve bilim adamlarının deneysel uygulama alanlarıdırlar

4 Hayvanlar doğal çevre koşullarında kalıtsal özellik ve yetenekleri sayesinde kazandıkları davranış şekilleri ile türlerinin sürekliliğini sağlamak üzere programlanmış yaşamlarını devam ettirirler

5 Hayvanlar refah düzeyine göre sağlıklı, verimli ve biz insanlara daha yararlı olurlar

6 İnsanlar hayvanların fizyolojik özelliklerini ve davranış şekillerini ne kadar çok kavrayabilir, bu konularda bilgi ve becerisini ne kadar geliştirebilirse hayvanların refahını sağlama yönünde o derece mesafe kat etmiş olurlar

7 Refah koşulları tamamen hayvanların çevresi ile ilgilidir. Hayvanların davranış özellikleri bilindiği ölçüde çevresel düzenlemeler geliştirilebilir

8 Hayvanlar duygulu varlıklardır. Sürekli çevre ve iç uyaranlardan etkilenirler. Türlere göre farklı sosyal ve bireysel davranışlar gösterirler. Kimi zaman ağarlar, küserler, kıskanç olurlar, kapris yaparlar, neşe ve sevinç gösterilerinde bulunurlar

9 Hayvanlara sağlanan refah koşulları hayvanın fizyolojik fonksiyonları ve psikolojisi ile uyumlu davranış sergilemesini sağlıyorsa, refah için yapılan işlem doğrudur

10 HAYVAN REFAHI NEDİR Hayvanların bolluk içerisinde, rahat, huzurlu, sağlıklı ve kolaylıkla yaşam sürmesidir. Bunların sağlanabilmesi için; ➤ Aç ve susuz kalmamalıdır. Vücut fonksiyonlarına uygun kaliteli yem, temiz ve taze su bulmalıdır. ➤ Rahatsız edilmeyeceği arazi, konforlu barınak ve uygun çevre koşullarının yokluğunu çekmemelidir. ➤ Hastalık, yaralanma ve ağrı durumlarında iyileşme olanaklarına sahip olmalıdır. ➤ Hayvanlar kendi türlerine özgü normal davranışlarını sergileyebilmelidir. ➤ Stres ve korkudan uzak olmalıdır.

11 Refah Uygulamaları

12 Yetiştirilen değişik tür hayvanlara ait ayrıntılı bilgiye sahip olunur

13 Hayvanların tümünün uygun barınak, çevre, yeterli hareket özgürlüğü, yem, su, bakım ve nakilleri sağlanır

14 Hayvanların uyum mekanizmalarının sınırlarını belirleyen faktörler, strese bağlı olarak gelişen patojenler ve bunların hayvan refahı düzeyine olan etkileri kontrol edilir

15 Grup büyüklüğü, kompozisyonu, cinsiyet oranı ve hayvanların hareket etmeleri için verilen alan büyüklüğü kontrol edilir

16 Hayvanların klinik, fizyolojik ve davranış parametreleri izlenir

17 Hayvanlara yapılacak herhangi bir fizyolojik kısıtlamanın minimum seviyede olmasına dikkat edilir

18 Hayvanların genel durumları yakından ve yeterli sıklıkta kontrol edilerek ağrı, sıkıntı ve diğer önlenebilen zararlı durumlar ortadan kaldırılır

19 Bakım Araştırma veya testlerde optimal performans sağlanması için iyi bir yönetim şarttır

20 BAKIM Konaklama Bariyer Çevre Sanitasyon Beslenme Su Çiftleşme Identifikasyon ve kayıt Transport

21 Konaklama Kafes özellikleri : Kafes büyüklüğü Kolay sanitizasyon Kolay temizlenme Zemin (solid)

22 Bariyer Maksimum: Sterilizasyon: Kafes, yiyecek, su.. Minimum: Sanitasyon

23 *Çevre (Makro Mikro) *Ventilasyon *Aydınlanma *Gürültü *Isı ve nem

24 Sanitasyon Üç bileşeni vardır Kafes temizliği Oda temizliği Kalite kontrol

25 Beslenme Beslenme iyi bir laboratuvar performansı için önemlidir. *Yaş *Tür *Sağlık durumu *Üreme durumuna göre düzenlenir.

26 SU Şişe ya da otomatik sistem Kontaminasyonu elimine ya da minimize etmek için otoklav, UV, asidifikasyon (pH 2.5 to 3.0) kullanılabilir.

27

28 İdentifikasyon ve kayıt Kafes kartları: 1.Grup İsimi 2.Geldiği yer ve tarih 3.Cinsiyet, sayı 4.Araştırıcının adı 5.Çiftleşme kolonilerinde çiftleşme tarihi, doğum tarihi, yavru sayısı….

29 Kayıtlar: Sağlık kayıtları Sayım Koloni kayıtları

30 Transport

31 1.Hayvan Nakil Ekipmanı Dayanıklı olmalı Hayvanı yaralayıcı unsur (Sivri köşe) içermemeli Neme dayanıklı olmalı Ventilasyon imkanı olmalı Patojenik organizmalara karşı güvenli olmalı

32 2. Yiyecek, su, zemin İdrarı absorbe edecek yeterli zemin materyali bulunmalı Yeterli yiyecek ve su bulunmalı

33 3. Sağlık kaydı

34 VETERİNER BAKIMI Temel veteriner desteği Fizik muayene Sağlık kayıtları Biyolojik materyellerden test Tedavi Hastalıkların önlenmesi Sanitasyon Anestezi ve analjezi Ötenazi

35 TAVŞANLARIN YETİŞTİRİLMESİ VE BARINDIRILMASI

36 -Ayak tırnakları düzenli olarak kesilir. -En uygun çevre ısısı 15-18 o C’dir. -Tavşanların idrarlarında fazla miktarda kristal bulunur. Bu nedenle kafesler sık olarak temizlenir. -%50-60 rölatif nem oranı, 12/12 saat gece/gündüz, yeterli kafes alanı sağlanmalıdır. Barındırma

37 -Tavşanlar pelet yemlerle beslenir. -İçme suyu sık olarak değiştirilir, ad libitum olarak sağlanır ve su kapları dezenfekte edilir. Yem ve Su

38 -Sonbahar ve kış aylarında üreme faaliyetleri azalır: Suni ışıklandırma yapılır -Yetiştiricilikte 5 aylıktan 3 yaşına kadar olan tavşan kullanılır. -Dişi 16 erkek 20 haftada puberteye ulaşır. -Ortalama gebelik süresi 28-35 gün’dür. 4- 10 adet yavru doğar. Sütten kesme yaşı 35-56 gün’dür. Üreme

39 FARELERİN YETİŞTİRİLMESİ VE BARINDIRILMASI

40 -Fareler, yönetmeliklerde belirtilen boyutlardaki kafeslerde barındırılır. -Grup barındırılması yapılan kafeslerde aşırı sayıda hayvan barındırılmaz. -Kafeslerde altlık materyali olarak genellikle talaş kullanılır. -Kafes içerisine tahta parçaları koymak, tünel veya sığınak yapmak için yeterli altlık malzemesi koymak şeklinde kafes ortamı zenginleştirilebilir. -Ortalama sıcaklık 21±2 o C, rölatif nem oranı % 45-55, gündüz gece 12/12 saat şeklinde ayarlanmalıdır. Barındırma

41 -Kaliteli yemle beslenirler. -Yem pelet şeklinde ad libitum olarak verilir. -Fare günde 3-4 gr yem tüketir.Yemin sertliği dişlerinin aşınması için önemlidir. -Farelerin sulukları her zaman dolu olmalıdır. Tüketimleri aktif oldukları dönem olan geceleri daha fazladır. Yem ve Su

42 -Dişi fareler poliöstrus gösterirler. -Östrus süresi 14 gündür -Bir batında doğan yavru sayısı 6-12 adet -Üretimde kullanılmaya başlama yaşı dişide 6-8 hafta ve erkekte 8-10 haftadır. -Erkek bulunmayan ortamda dişiler anöstrus gösterme eğilimine girerler. -Fakat, böyle bir koloniye erkek farenin girmesi östrus döngüsünü düzenler. Üreme

43 -19-21 günlük gebelik -Doğduktan 3 hafta sonra sütten kesilirler. -Bir erkek 3-6 dişi bir arada barındırılır. Dişiler doğumdan birkaç gün önce erkeklerden ayrılırlar. Üreme

44 KOBAYLARIN YETİŞTİRİLMESİ VE BARINDIRILMASI

45 Barındırma -Kobaylar sosyal hayvanlardır. Bu nedenle gruplar halinde barındırılır. -Isı dalgalanmalarına ve hava cereyanına son derece duyarlıdırlar. -21±2 o C, rölatif nem oranı %45-55, gece/gündüz ; 12/12 saat olması sağlanır

46 Yem ve Su -Kobaylar C vitamini sentezleyemediklerinden yemlerine C vitamini ilave edilir (220 mg/l) -Kobayların içme suları çok çabuk bir şekilde kirlenir.Bu nedenle sık olarak değiştirilmesi gerekir, su kaynağı olarak sebze ve meyvede verilebilir.

47 Üreme -Kobaylar poliöstrik hayvanlardır. -Ortalama gebelik süresi 68 gündür. -Üretime dişiler 2-3 aylıkken (350g-450g) alınır, erkekler ise 3-4 aylıkken (600g- 700g) alınır.

48 1 Günlük Kobay

49 Hayvan Davranış Özellikleri

50 Genelde Sıçanlar ve fareler agresif değildirler. Temas ettiğinizde kaçarlar.

51 Deney hayvanları kendi aralarında dövüşebilirler ve birbirlerini yaralayabilirler

52 Bu dövüşme hiyerarşi, bölge savunması… gibi nedenler için yapılır

53 Fareler geceleri aktiftirler bu yüzden nokturnal olarak gruplanırlar. Hayvanların gün içindeki davranışları gözlemlenmelidir. Fareler tünel kazma ve yuvalanma davranışı sergilerler

54 Laboratuvar hayvanlar bakıcılarına ve çalışmacılara yönelik farklı hareketler sergilerler

55 Hayvanlar stres karşısında stres faktörü ile başa çıkabilmek için fizyolojik ve davranış bakımından adaptasyon stratejileri geliştirirler

56 Deney hayvanı ortam değişikliğine (enjeksiyon, tartı gibi nedenlerle kafesten çıkarılması, çiftleşme nedeniyle kafes değişikliği) tepki verecektir!!!

57 Deney hayvanının güvenini kazanabilmek için temaslar oldukça nazik olmalı, temas süresi yeterli ölçüde olmalıdır

58 Hayvanlara gereğinden fazla dokunmak, hayvanın korkaklaşmasına ve strese girmesine yol açabilir

59 Rabbit Ears Pass, Rocky Mountains, Colorado