Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas

... konulu sunumlar: "Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas"— Sunum transkripti:

1 Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas
Sıtma Prof. Dr. Nazif ELALDI Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas

2 Tarihçe Uygarlıklar batırmış bir hastalık
MÖ 5. yy’da Hippocrates hastalığın bataklıkla ilgisini tanımladı Malaria= fena havanın solunması Dr. Alphonse Laveran, Fransız askeri doktor, 1880 yılında Cezayir’de malaria parazitini kanda tanımladı Sir Ronald Ross, İngiliz doktor, paraziti anofellerin midesinde tanımladı İkisi de Nobel ödülü kazandı

3 Sıtma Plazmodyum türleri tarafından oluşturulur
Dünya’da enfeksiyon nedenli ölümlerin yarısı: Tüberküloz, Sıtma ve AIDS Plazmodyum türleri tarafından oluşturulur Parazit türüne göre değişen ateş nöbetleri var Anemi ve splenomegali gibi bulgulara sahip İnsan hayatını tehdit eder 200’den fazla Plasmodium spp. var İnsanda 4 tür sıtma etkeni: Plasmodium falciparum -Plasmodium vivax Plasmodium ovale Plasmodium malariae -Plasmodium knowlesi

4 Sıtma Epidemiyolojisi, Dünya
Dünya’da 106 ülkede 3 milyar kişi sıtma için riskli bölgede yaşıyor ! DSÖ 2011 yılı sıtma verileri Her yıl milyon yeni sıtma olgusu Eski-yeni olgularla birlikte yılda milyon olgu Yıllık 2 milyon ölüm (yarısı 5 yaş altı çocuklar) Dünya’da ölümlerin %86’sı çocuk Ölümlerin %91’i Afrika’da %6’sı GüneyDoğu Asya’da %3’ü Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Dünya’da yıllık ekonomik kayıp 12 milyar USD

5 Sıtma için riskli bölgeler
%4 %10 %85 %1

6 Plasmodium spp. Dağılımı, Dünya
P. vivax P. vivax %70-90 P. falciparum P. ovale P. vivax P. knowlesi P. falciparum %85 P. vivax P. ovale P. malaria P. malaria P. ovale P. vivax P. malaria : Nearly 85% of cases in Africa are caused by P. falciparum, the remaining cases being caused by the other three strains. P. vivax is now the most geographically widespread of the human malarias, occurring in much of Asia, Central and South America, the Middle East, where 70–90% of the malaria burden is of this species and the rest due to P. falciparum.[1,18] P. malariae causes sporadic infections in Africa, parts of India, western Pacific and South America, whereas P. ovale is restricted to tropical Africa, New Guinea, and the Philippines.[18] P. knowlesi has been reported from South East Asian countries such as Malaysia, Thailand, Viet Nam, Myanmar and Phillippines.[19-23]

7 Olası sıtma coğrafik yayılımı (Dünya)
Schlagenhauf P (2004)

8

9 Dünya’da sıtma kontrolü zorlaşıyor!
İklim düzensizlikleri Global ısınma Hukuki ve siyasi karışıklıklar Seyahat HIV Antimalaryal ilaç direnci İnsektisid direnci

10 Endemik olmayan bölgelerde sıtma
Seyahat sıtması Havaalanı epidemileri Gümrük epidemileri Bagaj sıtması Nozokomiyal sıtma Laboratuar sıtması

11 Sıtma ve uluslararası seyahat
Dünya’da >100 sıtma endemik ülke var 125 milyon kişi bu ülkelere seyahat ediyor Seyahat dönüşü sıtma olgusu var Gerçek rakam Non-endemik bölgelerden seyahatler riskli Endemik bölgelerden göçler risk yaratıyor Endemik bölgelerden dönüşlerde 3 ay sıtma için önemli WHO Malaria Report 2010

12

13

14

15 Seyahat sıtmasında klinik ve laboratuar
P. falciparum sıtmasında belirtiler Ateş (93%) Başağrısı (51%) Yaygın kas-iskelet ağrısı (35%) Halsizlik-yorgunluk (32%) Laboratuar bulguları Trombositopeni Serum LDH’da artma Anemi Zoller et al. Mal. Journ. 2009

16 WHO malarya eradikasyon programı
1955’de başladı Vektörlerin insektisit direnci Plasmodiumların (özellikle P. falciparum) ilaç direnci Endemik bölgelerde organizasyon bozukluğu 1976 yılında programın yetersizliği açıklandı

17 Sıtma epidemiyolojisi, Türkiye

18 Sıtma Tarihi, Türkiye Çok eskilere dayanır
Eski medeniyetlerin çöküşünde önemi büyük Kurtuluş Savaşı ve izleyen yıllarda çok yaygın

19 Türkiye’de sıtmalı hasta oranı (1917-25)
Tuğluoğlu F. T Parazitol Derg 2008

20 Cumhuriyet dönemi sıtma olguları (1925-2004)
Çukurovalı mevsimlik işçiler 839 SK 1545 SK Sıtma kontrol programı 4707 SK Kinin,DDT Atebrin Sıtma eradikasyon programı

21

22 Yıllara göre sıtma (2000-11), TR
Ölümler 1 3 1 WHO Malaria Report 2012

23 Yıllara göre sıtma sayısı, 2002-12 T.C. Sağlık Bakanlığı verileri

24 WHO Malaria Report 2012

25 İmporte sıtma olguları, TR (1989-2009)
Ortalama yıllık olgu var! En yüksek yıllık olgu sayısı arası Yıllık 267 importe olgu 20 yıllık sürede toplam 1651 importe olgu %2 %18 %80 Ozbilgin et al. Acta Tropica 2011

26 İmporte sıtma görülen İller (2002-12) (N=736)
Yaklaşık yarısı ilk 4 ilde! 238 72 59 28 28 18 T.C. Sağlık Bakanlığı verileri

27 İmporte olguların ülke dağılımları, TR
P. vivax P. falciparum Gana, Mozambik, Hindistan, Romanya, OrtaDoğu ülkeleri, Tacikistan Burkina Faso, Gana, Kamerun, Senegal, Sudan, Pakistan, Azerbaycan, İran, Uganda, Afrika ülkeleri, Arap yarımadası, Kenya, Malavi, Nijerya, Tanzanya

28 İmporte sıtma ile problemler?
Türkiye’de P. vivax klorokin direnci yok! Antimalaryal ilaç direnci problemi P. falciparum P. vivax Daha fazla dirençli plasmodium, daha fazla problem Malign tersian sıtma olguları Serebral malaria Ölüm

29 Yerli sıtma olguları neden yok?
SağlIkta dönüşüm programI (2003) Daha fazla ve kaliteli sağlık hizmeti Temel sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi Salgın oluşturan hastalıkların kontrolü SITMA ELİMİNASYON PROGRAMI (2006) Güçlü-iradeli politikalar Ozbilgin et al. Acta Topica 2011

30 Sıtmada bulaş yolları Anofel cinsi dişi sivrisineklerin kan emmesi
Kan transfüzyonu Trombosit ve Lökosit transfüzyonu Karaciğer transplantasyonu Konjenital malarya (plasenta rüptürü) Paylaşılan enjektör İnsandan insana bulaş Nozokomiyal

31 Anopheles sacharovi

32 Plasmodium yaşam siklusu (İnsan)

33 Plasmodium yaşam siklusu (Anofel)

34 Paraziter reseptörler-ligandlar
Evre Paraziter protein Hücresel protein Sporozoitlerin hepatositlere girişi Sirkumsporozoit protein Heparansülfat içeren proteoglikanlar, LDL-r P.vivax eritrosite giriş Pv 135 Duffy faktör P.falciparum eritrosite giriş Eritrosit bağlayıcı antijen (EBA)175 Glikoforin A P.Falciparum enfekte eritrosit rozetleşmesi PfEMP 1 Kompleman reseptörü 1 P.falciparum ile enfekte hücrelerin diğer hücrelere yapışması Trombospondin, CD 36, ICAM-1, VCAM-1, ELAM-1, E-selectin

35 Kimler sıtmaya duyarlı?
Daha önce sıtma geçirmemiş olanlar HIV (+)/AIDS hastalığı olanlar Yüksek riskli bölgelerde yaşayanlar arasında: Çocuklar (özellikle 5 yaş altı) Hamile kadınlar (özellikle primigravidler) Sıtma için riskli olmayan bölgelerden seyahat ve göç nedeniyle gelenler

36 Falsiparum sıtması patogenezi
Temelde iki ana faktöre dayanır: Mikrovasküler tıkaçlara neden olan sitoaderans Paraziter toksin salınmasına bağlı inflamatuvar sitokin salınması Sitoaderans Enfekte eritrositler birleşerek yumak formu oluşturur (Rozet formasyonu) Damar endotelinde birikip tıkanıklık oluşturur (Serebral sıtma, Pulmoner ödem) Hastalık şiddeti sitoaderans ve rozet formasyonu ile ilişkili

37 Rozet formasyonu (eritrositler)

38 Falciparum sıtması patogenezi
P. falciparum trofozoit ve şizontlarından salınan proteinler toksin gibi davranarak sistemik inflamatuvar yanıtı uyarır ve aşırı sitokin üretimine sebep olur Enfekte olan eritrositin rüptürüyle hemoliz oluşabilir ve hemoglobinüri ile akut böbrek yetmezliği Parazitin glikoz tüketimine bağlı ciddi hipoglisemi atakları İnfeksiyondan sonra Hücresel ve humoral immünite oluşur Kalıcı bağışıklık oluşmayabilir

39 Plasmodium vivax sıtması
P. vivax, Türkiye ve dünyada en fazla sıtmaya neden olan tür İyi seyirli ve nadir olarak yaşamı tehdit eder (Benign sıtma) Tedavi edilmezse nükslerle seyretmesi en önemli özelliği

40 Plasmodium falciparum sıtması
Ciddi anlamda hayatı tehdit eder (Malign sıtma) Esas sıtma ölümlerinin sebebidir P. falciparum’a bağışıklığı olmayan kişilerde hastalık çok çabuk ilerler ve bazı durumlarda belirtilerin ortaya çıkışından 24 saat sonra hastalar hayatını kaybedebilir Nöbetler sürekli ateşli bir şekilde veya kötü nöbetler şeklinde görülür

41 Sıtma Kliniği Periyodik ateş sıtmaya özgül
Ateş paroksizmi eritrositlerin parçalanması ve parazitlerin kana salınmasıyla ilişkili Siklik ateş P. vivax ve P. ovale’de 48 satte bir, P. malaria’ da 72 saatte bir ve P. falciparum’ da 48 saatte bir ise de düzensiz olabilir

42 Sıtma Kliniği Prodromal Belirtiler Sıtmada 3 Klinik 3 var
Kırıklık, halsizlik, baş ağrısı, Göğüs ağrısı, karın ağrısı, (viral infeksiyon?) Sıtmada 3 Klinik 3 var 1. Üşüme-titreme 2. Yüksek ateş (şizont rüptürü) 3. Terleme

43 Sıtma Kliniği Üşüme-titreme dönemi Isı dönemi Terleme dönemi
Üşüme hissi ile çeneler birbirine vurarak titrer, yüz soluk, baş ağrısı ve mide bulantısı, deri soğuk ve kuru (periferik vazokonstrüksiyon) Isı dönemi Yüz hiperemik, gözler parlak, derisi sıcak ve kuru Ateş C, şiddetli baş-sırt ve karın ağrısı, bulantı-kusma, deliryum, anemi ve sarılık görülebilir Terleme dönemi Ateş, terleme ile birlikte normale döner, hasta rahatlar, bitkin düşüp uykuya dalar

44 Sıtma Kliniği Santral Sinir Sistemi disfonksiyonu Renal yetmezlik
Özellikle yüksek parazitemili hastalarda İdrarda çok miktarda hemoglobin ve malaryal pigment (Karasu humması) Pulmoner ödem

45 Fizik muayene Ateş Taşikardi Ortostatik hipotansiyon
Hepatomegali, splenomegali Lenfadenopati (alışılmış değil) Sarılık Ürtiker Peteşi Konjuktival kanama Retinal vazospazm ve hemorraji Herpes labialis