BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ

... konulu sunumlar: "BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ"— Sunum transkripti:

1 BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Prof. Dr. Oğuz KARABAY

2 Biyolojik Risk Etmenleri
AMAÇ Katılımcıların, İş yeri sağlığı ve güvenliğini olumsuz etkileyen biyolojik risk etmenleri hakkında Bilgi sahibi olmalarını ve Bu etmenlere karşı alınması gereken önlemler Biyolojik Risk Etmenleri

3 Biyolojik Risk Etmenleri
HEDEFLER Bu dersin sonunda katılımcılar; Çalışma ortamında risk oluşturabilecek bakteri, virüs, mantar ve parazitleri tanımlar, Çalışma ortamında risk etmeni olarak karşılaşabilecek mikropların özelliğini açıklar, Bu etmenlerden korunma yöntemlerini sıralar, Biyolojik Risk Etmenleri

4 BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Çalışma yaşamında biyolojik risk etkenleri; Herhangi bir enfeksiyon, Alerji ya da Zehirlenmeye neden olabilen, Mikroorganizmalar Genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil hücre kültürleri ve insan parazitleri Biyolojik Risk Etmenleri

5 BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Zararlı veya toksik, mikroorganizmalar veya enfeksiyöz etmenlerdir. Biyolojik Risk Etmenleri

6 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Kim risk altında*** Tarım işçileri Sağlık çalışanları Laboratuar çalışanları Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

7 MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER
1. TARIM ÜRÜNÜNÜ YETİŞTİRİLMESİ VE HASADI; Tarım sektöründe çalışanlar Kr. Bronşit, Astım, Hipersensitif pnömoni, Organik Toz sendromu, KOAH, Konjunktivit, Rinit, Alerjik dermatit Biyolojik Risk Etmenleri

8 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
MUTAJEN Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

9 MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER
TARIM ÜRÜNLERİNİN İŞLENMESİ; Gıda paketleme K Depolama: tahıl siloları, tütün balyalama hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi tekstil fabrikaları Ağaç işleme: marangozhaneler Biyolojik Risk Etmenleri

10 MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLER
SAĞLIK BAKIMI HIV, Hepatit B, C Herpes virüs, Rubella ve Tbc) LABORATUAR HAYVANLARININ BAKIMI KLİNİK VE ARAŞTIRMA LABORATUARI FARMASÖTİK VE BİTKİSEL ÜRÜNLER Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

11 MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER
BİYOTEKNOLOJİ KİŞİSEL BAKIM GÜNLÜK BAKIM MERKEZLERİ BİNA ONARIMI KATI VE SIVI ATIKLARIN YOK EDİLMESİ ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN YOK EDİLMESİ HAYVANCILIK BALIKÇILIK Biyolojik Risk Etmenleri

12 Biyolojik Risk Etmenleri
ENFEKSİYON ZİNCİRİ Enfeksiyon Kaynağı Sağlam Kişi Bulaşma Aracı (Yolu) Biyolojik Risk Etmenleri

13 MESLEKİ BULAŞICI HASTALIKLAR
Etkenin konağa yayılma ve yerleşme özellikleri: -Enfektivite: *** Etkenin sağlam kişiye ulaşabilme/dokulara yerleşip üreyebilme özelliğidir. Etkenin bu özelliğinin ölçümünde en sık sekonder Atak Hızı kullanılmaktadır. MESLEKİ BULAŞICI HASTALIKLAR

14 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Virülans *** Etkenin insanda oluşturacağı hastalığın şiddetini tanımlar. Laboratuvar deneylerinde LD50 (LETHAL DOSE 50) ile ölçülür. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

15 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Patojenite *** Etkenin konakçının vücudundaki meydana getirdiği patolojik zarar. Patojenite; Etken ile karşılaşan kişiler arasında hastalık belirtisi gösteren kişilerin oranıdır. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

16 Biyolojik Risk Etmenleri
ENFEKSİYON ZİNCİRİ Enfeksiyon Etkeni: patojenite- virülans Bulaşma Yolları: Temas, Ortak kullanılan cansız maddeler, Hava ve vektörler. Biyolojik Risk Etmenleri

17 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Duyarlı Kişi * (Konakçı) Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

18 Biyolojik etkenlerin BULAŞMASINI etkileyen faktörler
1. Çevre : Isı değişikliği , Nem , Radyasyon , Hava basıncı , Hava akımının hızı, Kimyasal maddeler, gazlar ve toksinler Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

19 Sağlık Çalışanlarında Sık Görülen Enfeksiyonlar:
Viral Enfeksiyonlar: Hepatit;B, C Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Su Çiçeği veya Varisella Zoster, Herpes Enfeksiyonları, Sitomegalovirüs Enfeksiyonları, Bakteriyel Enfeksiyonlar: Tüberküloz, Menengokoksik Menenjit, İshaller, Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

20 Biyolojik Risk Etmenleri
Enfeksiyon Etkenleri Asellüler Prionlar (<5nm) Viroidler (<5nm) Viruslar (20-300nm) Tek hücreliler Prokaryotikler ( nm) Bakteriler Klamidyalar Mikoplazmalar Riketsialar Biyolojik Risk Etmenleri

21 Biyolojik Risk Etmenleri
Çok hücreliler Mantarlar (küf) Helmintler Artropodlar Biyolojik Risk Etmenleri

22 BİYOLOJİK ETKENLERİN; ENFEKSİYON RİSK DÜZEYİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
GRUP I*** İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler Biyolojik Risk Etmenleri

23 ÇALIŞMA BAKANLIĞINA BİLDİRİM GEREKEN VE GEREKMEYENLER
Grup I ……………………..GEREKMEZ ====================================== GRUP II………………….GEREKİR GRUP III ………………….GEREKİR GRUP IV ………………….GEREKİR Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

24 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
GRUP II İnsanda hastalığa neden olabilen, Çalışana zarar verebilecek, Ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, Etkili korunma veya tedavi imkanı olan etkenler Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

25 BİYOLOJİK ETKENLERİN; ENFEKSİYON RİSK DÜZEYİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
GRUP III *** İnsanda ağır hastalığa neden olan, Çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, Topluma yayılma riski bulunan Genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik etkenler Örnek TÜBERKÜLOZ HBV Biyolojik Risk Etmenleri

26 BİYOLOJİK ETKENLERİN; ENFEKSİYON RİSK DÜZEYİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
GRUP IV İnsanda ağır hastalıklara neden olan, Çalışan için ciddi tehlike oluşturan, Topluma yayılma riski yüksek olan Etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler Lassa virüsü Ebola virüsü Örnek Lassa virüsü Ebola virüsü Biyolojik Risk Etmenleri

27 Biyolojik Risk Etmenleri
GENEL ÖNLEMLER Periyodik taramalarla duyarlı kişi saptanması, Personel eğitimi, Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi, Laboratuar mimari yapılarının uygunluğu, Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri, Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem, Aktif aşılama Biyolojik Risk Etmenleri

28 Salmonellozis Etkeni S.Typhimurium, S.Newport ve S.Enteritidis.
NEREDEN BULAŞIR : Domuz, Kucukbas , kumes ve ev hayvanları, Yumurta , yumurta tozu, Pismis kontamine et parcaları, Salatalar enfekte etler, Bayat yemek artıkları, Sut , sut urunleri.

29 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Baslıca semptomları; Karında kramplar, ishal, titreme, ates, kusma ve bulantıdır. İshal coğu kez uzun surer. Kulucka suresi, 6-72 saat (ortalama 18 saat). Korunma: Konserve gıdaları korumak, gıdaları ozenle pisirmek, evlerdeki kemiricileri ve hayvanları yok etmek. Portorleri aramak. Kumeslerin sağlıklı olmasını temin etmektir. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

30 Amipli dizanteri Etkeni: Entamoaba histolytica
Rezervuar: Portor/enfekte kisilerin gaitaları, fareler Bulas sekli: Su, gıdalar, enfekte ciğ yenen sebze ve meyveler, sinekler, hamambocekleri Semptomlar: Gizli ve belirtisiz baslangıc, ishal ya da kabız ya da hicbiri, istahsızlık, karında dolgunluk, kanlı ve balgamlı gaita Kulucka suresi 5 gun- birkac ay ortalama 3-4 hafta Önlemler, Sutun pastorizasyonu, Sineklerin yok edilmesi, Portorlerin izlenmesi, Suyun kaynatılması ya da uygun arıtımı, genelde hızlı filtrasyon ve klorlama %100 emin bir yontem değildir. Yavas suzme ve sonra klorlama tercih edilen yontemdir.

31 Tuberkuloz Etken, Mycobacterium tuberculosis
Rezervuar,İnsan, hayvan solunum yolları Hastalığın bulas sekli, Temas, aynı sekilde tabak-catal, gıda ve sut Semptomların baslıca ozellikleri ve kısa semptom tanımı,Oksuruk, ates, yorgunluk, plorezi Kulucka suresi, Değisik Korunma: Sutun pastorizasyonu, tuberkulozlu sığırların ortadan kaldırılması, kontamine kisilerin muayenesi, izlenmesi, PPD taraması ile BCG

32 Vektorlerle bulasan hastalıklar:Sıtma
Etken:plazmodium, Etken: Plazmodium turu mikroorganizmalardır. Kaynak: Sıtma hastalığı olan insandır. Bulasma yolu: Vektor (anofel turu sivrisinek) Konakçı: Sivrisineğin ısırdığı sağlam insandır. Sivrisinekle insan arasında geçen kapalı bir enfeksiyon zinciri vardır. Bu zinciri ikim kosulları, sıcak ve nem stimule eder, bulası hızlandırır. Önlemler:Temel prensip bulastırma aracı olan vektorlerin ortadan kaldırılması, enfeksiyon zincirinin her birine yonelik olarak entegre (butun onlemler birlikte) onlemler alınmalıdır.

33 Biyolojik Risk Etmenleri
BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK 15 Haziran 2013  CUMARTESİ Resmi Gazete Biyolojik Risk Etmenleri

34 Biyolojik Risk Faktörleri
Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

35 Biyolojik Risk Etmenleri
YÖNETMELİKTE İŞVEREN Zararlı  biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınır ve Mevcut bilgiler ışığında, Çalışanları, sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olanlar ile ikame eder. Biyolojik Risk Etmenleri

36 Biyolojik Risk Etmenleri
YÖNETMELİKTE İŞVEREN Maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur. Biyolojik Risk Etmenleri

37 Biyolojik Risk Etmenleri
YÖNETMELİKTE İŞVEREN Biyolojik etkene maruz kalan çalışanların listesi ile 16 ncı maddeye göre tutulan tüm tıbbi kayıtlar çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne verilir. Biyolojik etkenlerle çalışma sırasında oluşan ciddi bir kaza durumunda veya grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda, işyerinde takip edilecek prosedürleri içeren yazılı talimatları sağlar ve asar. İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı, çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine derhal bildirir. İşverenler, kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de en kısa zamanda çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine  bildirir. İşverenler, grup 3 ve/veya grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların listesini, yapılan işin türünü, ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kayıtları, uygun bir şekilde tutar. Biyolojik Risk Etmenleri

38 Biyolojik Risk Etmenleri
YÖNETMELİKTE İŞVEREN Maruziyet  sona erdikten sonra en az onbeş yıl saklanır; Bazılarında kırk yıl boyunca saklanır Biyolojik Risk Etmenleri

39 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Grup 2 biyolojik etkenler. b) Grup 3 biyolojik etkenler. c) Grup 4 biyolojik etkenler. (2) Bu bildirim işin başlamasından en az otuz gün önce yapılır. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

40 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Grup 2 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 2 olan, 2) Grup 3 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 3 olan, 3) Grup 4 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 4 olan, çalışma alanlarında yürütülür. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

41 KORUYUCU AŞI UYGULAMA KLAVUZU***
Koruyucu aşılamanın uygulanmasında hesaba katılacaktır. Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene karşı etkili bir aşı varsa aşılanacak. Aşılama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yürütülmelidir. İşçiler, aşılanmamanın sakıncaları ve yararları hakkında bilgilendirilecek. Aşılama bedeli çalışana yüklenmeyecektir. İstendiğinde yetkililere gösterilmek üzere, işçiyle ilgili bir aşılama belgesi düzenlenecek. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

42 BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYETİN OLABİLECEĞİ BAZI İŞLER LİSTESİ
Gıda üretilen fabrikalarda çalışma. Tarımda çalışma. Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma. Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma. Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki klinik, veterinerlik ve teşhis laboratuvarlarındaki çalışma. Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma. Kanalizasyon, arıtma tesislerindeki çalışma. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

43 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Önlemler Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

44 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Soru 2010 Biyolojik tıbbi laboratuvarlarda alınması gerekli önlemlere ilişkin aşağıdaki hangisi yanlıştır? a) Laboratuvarlarda yemek, içmek ve sigara içmek yasaklanmalıdır. b) Pipetler ağızla kullanılmalıdır. c) Özeler kullanılmadan önce soğutulmalıdır. d) Santrifüj işlemi iyi havalandırılmış bir odada yapılmalıdır. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

45 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Aşağıda belirtilenlerden hangisi işçilerin biyolojik etkenlere maruziyetinin en aza indirilmesi için alınacak önlemlere uygun değildir? a) Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenir. b) Maruz kalan veya kalabilecek işçi sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur. c) Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kontrol dışı dışarıya taşınması veya sızmasının önlenmesi veya azaltılmasını sağlayacak şekilde uygulanır. d) Maruziyetin önlenmesi için öncelikle kişisel korunma yöntemleri uygulanır. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

46 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
AŞILAMA Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

47 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Biyolojik riskte İşçinin absorbe ettiği miktar önemlidir. 1000 tüberkülozu almakla 1 tb basili almak arasında fark var Etkenin alındığı çevrenin de önemi var. Biyolojik izlemle önelenebilir. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

48 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Nasıl sorulur ? Cevap B Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

49 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
2012 temmuz Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

50 Biyolojik risklere maruz kalan işçiler
Düzenli aralarla gözetime tabii tutulur. Biyolojik riske maruz kalanların kişisel kayıtları en az 10 yıl saklanır.*** Bir işçi biyolojik riske maruz kaldıysa benzer ortamdaki diğer işçilerde taranmalıdır. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

51 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
2013-Aralık Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

52 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
2012 temmuz İş sağlığı uygulamasının ana hedeferi arasın- da aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) İşçide verim kayıplarının önlenmesi B) Meslek hastalıklarının önlenmesi C) İşle ilgili hastalıkların önlenmesi D) Yaralanmaların önlenmes Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

53 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay

54 Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay
Özet İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler GRUP 1 Grup 2,3,4 de bildirim gerekir. İşçinin absorbe ettiği biyolojik etken miktar önemlidir. Biyolojik Risk Etmenleri. Prof. Dr. O. Karabay