Yrd. Doç.Dr. Şaban Berk Marmara Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç.Dr. Şaban Berk Marmara Üniversitesi, Eğitim Fakültesi"— Sunum transkripti:

1 ÖĞRETİM PROGRAMI VE DERS KİTABI YAZIM ÇALIŞTAYI ULEGDER ANKARA, 30 AĞUSTOS, 2015
Yrd. Doç.Dr. Şaban Berk Marmara Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Eğitim Programları ve Öğretim ABD

2 Temel Kavramlar Program
Çok genel biçimiyle yapılacak işin bölümlerini ve her bölümün zamanını gösteren maddelerin tümüdür (Gürkan, 2005,7). Oguzkan(1993)’a göre ise, belli bir çalışmanın amacını, bölümlerini, yöntemi ve süresini gösteren plandır.

3 Temel kavramlar Eğitim programı
Öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2004). Eğitim programı, okulun, okul içi ve dışındaki bütün durumlarda arzu edilen sonuçlara ulaşmak için giriştiği çabaların tümüdür (Çilenti, 1984). Bir eğitim yerinde öğrencilerin önceden belirlenmiş eğitim amaçlarını gerçekleştirebilmeleri için planlı yapılan eğitsel etkinliklerin tümüne eğitim programı denir (Başaran, 1983).

4 Temel kavramlar Eğitim programı
Bir eğitim kurumunun ve sosyal çevrenin, bireylerin yaşantılarını düzenlemek ve zenginleştirmek için yürüttüğü tüm etkinlikler “eğitim programı” kapsamına girmektedir (Varış, 1998). Herhangi bir eğitim kurumunun öğrenenler için sağladığı, milli eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleştirilmesine yönelik etkinliklerin tümünü içeren ayrıntılı planlamadır. Öğrencilerde beklenen öğrenmeyi meydana getirebilmek için planlanmış faaliyetlerin tümüdür.

5 Temel kavramlar Eğitim programı-KAPSAMI
EĞİTİM PROGRAMININ KAPSAMI: Dersler, eğitsel kol faaliyetleri, geziler, anma günleri, kurslar gibi ders dışı etkinlikler, yurt, yemekhane yaşamı, ders arası (teneffüs) etkinlikleri, okul-endüstri veya işyeri ilişkileri, rehberlik, sağlık v.b. hizmetler ve etkinlikler ve hatta ev içi ve işyerine kadar uzanan planlanmış çalışmalar bu çerçeve içinde düşünülür

6 Temel kavramlar öğretim programı
Eğitim programının amaçları doğrultusunda öğrenciye kazandırılması istenen bilgi, beceri, tutum ve tavırların ders grupları olarak planlı bir biçimde düzenlenmesidir. Eğitim programı içerisinde ağırlıklı bir yeri olan bir kılavuz kitap veya dokümandır. Okulda ya da okul dışında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan yaşantılar düzeneğidir (Demirel, 2004).

7 Temel kavramlar DERS programı
Ders programı, öğretim programının içinde yer alan ve derslerle ilgili olan eğitim faaliyetlerinin sistematik bir şekilde düzenlendiği bir plandır (Demirel, 2004). Öğretim programında yer alan bir dersin amaçlarının öğrenci davranışına dönüştürülmesini, bunların gerçekleştirilmesi için içeriğin konulara ve alt başlıklara ayrıştırılmasını, buna dayalı öğrenim ortamının organizasyonu ve değerlendirme araçlarını kapsayan detaylı bir plandır. Başka bir değişle, öğretilecek dersin uygulanabilir bir plan şeklinde düzenlenmesidir.

8 Temel Kavramlar Örtük Program
Okulda bilinçli ve açık olarak uygulanan programların, kararların, ilkelerin dışında kalan okul ortamı ve yaşamı (Paykoç, 1995, 53;akt. Sarı, 2007,18). Öğretim kurumlarında önceden resmi olarak hazırlanmış yazılı eğitim programları uygulanır ve faaliyetler bu programlara göre yürütülür. Öğrenciler bu resmi planlı ve yazılı programla birlikte planlanmamış ve yazılı olmayan başka bir programdan da etkilenmektedirler. Bu ikinci programa "örtük program" denmektedir.

9 Temel Kavramlar Örtük Program
Okulda gençlerin günlük yaşamlarının bir parçası olan informal ve planlı olmayan programdır (Blumberg ve Blumberg, 1994; akt. Sarı, 2007). Öğretmenlerin tutum ve beklentileri, öğrenme ortamı, çatışmaların çözülme yöntemleri, fiziki çevre, aile ve yerel çevre ile ilişkiler, iletişimin niteliği, çocukların okul işlerine ve kararlarına katılımı, okuldaki disiplin uygulaması, öğretmenin sınıf yönetim stilleri, okulun genel politika ve felsefesi, hepsi okulun kültürünü oluşturur (Halstead ve Taylor, 2000).

10 Programın öğeleri

11 Programın öğeleri Programın öğelerinden; Hedef “Niçin ? İçerik “Ne ?”
Eğitim Durumları “Nasıl?’ Ölçme- değerlendirme “Ne kadar? Sorularına cevap arar

12 HEDEFLER/KAZANIMLAR Hedefler, öğrenciye kazandırılmak üzere seçilen istendik özelliklerdir. Hedef, programın temel öğesi, temel belirleyicisidir. Hedef, diğer öğelere yön verir Not: Hedef/ Davranış ikilisinin yerine yeni programda KAZANIM ifadesi kullanılmaktadır.

13 HEDEFLERİN NİTELİKLERİ
1. Hedefler öğrenci davranışlarına yönelik olmalıdır. 2. Hedefler öğrenenin kazanması gereken özelliği açık seçik belirtmelidir. 3. Hedefler öğretmenin değil, öğrencinin yapacaklarını ifade etmelidir. 4. Hedefler öğrenme sürecine değil, öğrenme ürününe dönük olmalıdır.

14 HEDEFLERİN NİTELİKLERİ
5. Hedefler, öğrenme ürününü gösterecek nitelikte olmalıdır. 6. Davranışa dönüştürülebilecek nitelikte olmalıdır. 7. Kendi içinde tutarlı olmalıdır. 8. Hedefler, tek tip öğrenme ürününü ifade etmelidir. 9. Hedef, öğrencilerin kazanacağı davranışları gösteren bir eylemi ifade etmelidir.

15 İÇERİK Programın içerik boyutunda belirlenen amaçlara ulaşmak için “ne öğretelim?” sorusuna yanıt aranmaktadır. İçeriğin düzenlenmesinde temel ilkeler arasında; somuttan soyuta, kolaydan zora, bütünden parçaya ya da parçadan bütüne, günümüzden geçmişe, olaylardan genellemelere, yakın çevreden uzağa doğru yapılan bir sıralama vardır. Bu ilkelere her ders için geçerli olabilir. Ayrıca içerik, çağdaş ve bilimsel bilgiye ters düşmemelidir.

16 İÇERİK İçerik Seçiminde Nelere Dikkat edilir?
1.Hedeflerle tutarlı olmalı 2. Öğrenci için anlamlı olmalı 3. Öğrencilerin gelişim düzeyine uygun olmalı. 4. Güncel olmalı. 5. Bilimsel açıdan doğru olmalı. 6. Öğrencilerin ön bilgilerine ve geçmiş yaşantılarına uygun olmalı.(Aşamalılık)

17 İÇERİK 7.Uygulanabilir olmalı. 8. Kendi içinde tutarlı olmalı. 9. Kullanılabilir ve yararlı olmalı (Bireysel-Toplumsal) 10. Ekonomik olmalı. 11. Öğrenilebilir ve gerçek yaşamla ilişkili olmalı. 12. Anlamlı olmalı. 13. Sistematik olmalı. 14. Öğrenciyi düşünmeye yöneltmeli.

18 İçerik- Belirtke Tablosu (Hedef-İçerik Çizelgesi)
İçeriğin hangi hedef-davranış düzeyinde kazandırılacağını gösteren iki boyutlu tablodur. Belirtke tablosu içerik oluştururken tüm hedeflerin kapsanıp kapsanmadığı konusunda program çalışanlarına fikir verdiği gibi, değerlendirme aşamasında da öğreticiye yol gösterir. Alanlar Bilişsel Alan Duyuşsal Alan Devinsel Alan Düzeyleri B K U A S D TB DV Ö DU O PGÖ-Temel Kavramlar x PG Temelleri PG Modelleri PG Süreci Hedeflerin Belirlenmesi

19 Eğitim Durumları (Öğretme-Öğrenme Süreçleri)
Hedef davranışların öğrenciye kazandırılması için gerekli uyarıcıların düzenlenip işe koşulmasıdır (Sönmez, 2008,127). Eğitim durumları, hedeflerin belirlenen içerik aracılığıyla öğrenene nasıl kazandırılabileceği üzerine yoğunlaşır. Eğitim durumları, öğrenciye istendik davranışın kazandırıldığı ya da istenilen değişikliği gerçekleştiği ortamlardır. Eğitim durumlar; Yöntem ve teknikler Öğrenme süresi ve etkinlikler Öğrenme ortamı ve Süreç değişkenlerini (İpucu, pekiştirme, etkin katılım, dönüt, düzeltme) kapsar

20 Eğitim durumlarının temel ilkeleri/özellikleri
Hedeflere uygunluk Öğrenene uygunluk Ekonomiklik Kaynaşıklık

21 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler (Eğitim Durumu Değişkenleri)
İpuçları: Öğrenme sürecinde öğrenciye, neyi öğreneceğini, bunları öğrenirken ne yapacağını ve nasıl yapacağını anlatmak için kullanılan iletilerin tümüdür (Sever, 2000, 36). Öğretme ortamında, sözel ipuçları (konuşma sırasındaki vurgular, örnekler, sorular ve yönergeler) kullanılabileceği gibi, grafikler, şemalar, haritalar, modeller, filmler, resimler, gibi görsel öğeler de ipucu olarak kullanılabilir. İpuçlarının zamanlama, açıklık ve anlaşılırlık gibi temel bazı niteliklere sahip olması gerekir. İpuçlarından etkili ve verimli bir şekilde yararlanmak için bunlar öğrencilere zamanında ve tam olarak iletilmelidir (Özçelik, 1998, ).

22 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler İpuçları
İpuçları kullanılırken şunlara dikkat edilmelidir (Senemoğlu, 2005, 454). 1-Öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun olmalıdır. 2- Öğrencilerin bilişsel giriş davranışlarına uygun olmalıdır. 3- Öğrencilerin duyuşsal giriş özelliklerine uygun olmalıdır. 4- Öğrencilerin sosyo-kültürel özelliklerine uygun olmalıdır. 5- Öğrenciye kazandırılması planlanan davranışın ortaya çıkmasına yardımcı olmalıdır. Öğretme-öğrenme sürecinde, ipuçlarının etkin kullanılması durumunda, öğrencilerin yarısı, ipuçlarının etkin kullanılmadığı durumlarda aynı öğrencilerin %16’sının erişebildiği öğrenme düzeyine ulaşabilmektedir.

23 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler Pekiştirme
Pekiştirme: Bir davranışın tekrar edilme sıklığının uygun uyarıcılarla artırılması işlemidir. Öğretmenlerin, öğretme- öğrenme sürecinde öğrencilerin, öğretimin amaçlarıyla tutarlı davranışlarından sonra verdikleri pekiştireçler, o davranışların tekrar edilme olasılığını artırmaktadır (Sağlam, 2006, 88). Pekiştireç kullanılırken, kullanılan pekiştireçlerin öğrencilerin; -Kişiliğine, -ilgisine, -Zihinsel gelişim düzeyine, -Eğitim düzeyine, -Kültürel değerlerine ve -Cinsiyetine uygun olmasına özen gösterilmelidir.

24 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler Katılma
Katılma: Öğrencinin istenen davranışı kazanması için, kendisine sağlanan öğrenme durumunun öğeleriyle etkileşmesi ve bu etkileşimi, davranışı kazanıncaya kadar sürdürmesidir. Öğretme- öğrenme sürecinde, öğrencinin açık ya da gizli katılımı olmadan etkin öğrenmenin gerçekleşmesi beklenemez. Açık Katılma: Öğrencinin, öğretmenin sorusunu yanıtlaması, konuyla ilgili açıklama yapması, soru sorması gibi dışarıdan açıkça gözlenebilen öğrenme çabalarıdır. Örtülü Katılma: Öğretmenin sorusunun yanıtını zihninden bulmaya çalışması, bir matematik problemini zihninden çözmeye çalışması, öğretmenin söylediği bir tümceyi içinden tekrar etmesi gibi dışarıdan açıkça gözlenemeyen öğrenme çabalarıdır. Öğrencinin yaş ve gelişim düzeyi düştükçe açık katılımı tercih edilir.

25 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler Katılma
Öğrenci öğretme-öğrenme sürecine katılımını, konunun 1- Bireyin amaçlarına uygunluğu, 2- Gereksinimlerini karşılayabilme düzeyi, 3- Başarıyı tatmasına olan katkısı belirlemektedir. Yada kısaca, öğretme-öğrenme ortamında düzenlenen dış koşulların, öğrencinin iç koşullarına uygunluk düzeyi belirlemektedir. Öğrencinin, öğretme-öğrenme sürecine katılma derecesi, öğrenme düzeyindeki değişkenliğin %20’sini açıklama gücündedir (Senemoğlu, 2005, 457).

26 Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler Dönüt ve Düzeltme
Dönüt ve Düzeltme: Öğretme-öğrenme sürecinde öğrenciye, öğrenmelerin yeterli ya da gösterdiği davranışın beklenen davranışa uygun olup olmadığının bildirilmesi, varsa öğrenme eksikliklerinin giderilmesi etkinliklerini kapsar. Ya da, beklenenden farklı davranışın ortadan kaldırılması ve beklenen davranışın öğretilmesi etkinliğidir. Sınıf ortamında, her öğrencinin katılma düzeyi bir olmadığından, ipuçları ve pekiştirme de her öğrencinin iç koşullarına göre anlam kazandığından, öğrencilere kazandırılmak istenen davranışların yeterli düzeye ulaşması dönüt ve düzeltme etkinliği ile mümkündür.

27 ÖĞRENME VE ÖĞRETİM İLKELERİ
Gerek öğretim materyalleri hazırlanırken, gerekse de eğitim-öğretim etkinlikleri düzenlenirken göz önünde bulundurulması gereken temel ilkeler vardır.

28 1.Bireye Görelik İlkesi -Bir konuyu kimileri daha hızlı ve daha kolay öğrenirken, kimileri daha geç ve güç öğrenmekte, kimileri de hiç öğrenememektedir. Bu nedenle öğretim sırasında öğrencilerin bireysel farklılıkları göz önünde bulundurulmalıdır. -Çağdaş eğitimde bütün öğretim etkinliklerinin merkezinde birey vardır. -Bu nedenle öğretmen öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin gereksinimlerini, ilgilerini, yeteneklerini ve gelişim özelliklerini göz önünde bulundurmalıdır. -Bunun için de öğretmenin öğrencilerini iyi tanıması gerekir Öğretmen öğrencilerin özel yeteneklerini ortaya çıkarmaya ve geliştirmeye çalışmalıdır Bu ilkeye "çocuğa uygunluk“ (seviyeye uygunluk) veya “öğretimi bireyselleştirme“ ilkesi de denir.

29 2. Bilinenden Bilinmeyene İlkesi
-Bireyin öğrenmesinde eski yaşantılarının etkisi vardır Önceki yaşantılar(Bilgi, tutum ve beceri) sonraki yaşantıları büyük ölçüde etkiler. Çünkü birey yeni şeyleri eskileriyle bağıntı kurarak basamak basamak öğrenir Derste bir konuya başlamadan önce, daha önce kazanılmış bilgileri hatırlatma ve tekrar çalışmaları yapılmalı ve gerekli bağlantılar kurularak yeni öğrenmelere geçilmelidir.

30 3. Somuttan soyuta ilkesi
-Çocuktaki zihin gelişimi somuttan soyuta doğrudur. Somut daha kolay öğrenilir Soyut kavramları öğrenmek, somut olanlara göre daha güç olduğundan kavramlar olabildiğince somutlaştırılıp öğretilmelidir Özellikle ilköğretim öğrencileri, öğrenmelerinin büyük bölümünü somut yaşantılarla gerçekleştirdiklerini unutmamalıdır.   -Ayrıca, öğretim sırasında konuların basitten karmaşığa doğru, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerine uygun bir örüntü izlemesine özen gösterilmelidir. -Yani öğretim somuttan soyuta, basitten karmaşığa doğru olmalıdır.

31 4. Yakından Uzağa İlkesi -Yer, yaşayış ve zaman açısından öğrencinin en yakınından hareket etmek gerekir "Çevreye görelik", "topluma görelik" gibi bazı ilkeler de bu çerçevede düşünülebilir. -Çocukta kronolojik anlamda zaman kavramı geç geliştiğinden çocuğun içerisinde bulunduğu ve yaşadığı zamandan işe başlanmalı ve uzağa (geçmiş ya da gelecek) doğru bir öğretim söz konusu olmalıdır.

32 5. Ekonomiklik İlkesi -Her türlü eğitim-öğretim faaliyeti en az zaman, en az emek ve enerji sarf edilerek, en yüksek verim elde edilecek şekilde düzenlenmelidir Bunun için planlama önemlidir. -Öğretim sırasında kullanılacak zaman, çaba ve gerekli malzemenin en azı ile amaca ulaşmaya çalışılmalıdır. Örneğin laboratuar deneyleri daha az malzeme ile daha ucuz yapılabilir, hatta bilgisayarda benzetim programları kullanılabilir. Öğretim sırasında ekonomik olunmalıdır.

33 6. Açıklık İlkesi -Öğretim etkinliklerinde kullanılan kavram, sözcük ve açıklamaların öğrenenler tarafından kolay anlaşılır olmasını; olabildiğince fazla duyu organının işe koşularak gerçekleştirilmesini öngörmektedir. Somut örnekler, malzemeler, sade ve anlaşılır konuşma Konunun daha etkili sunumu, öğrenmeye açıklık getirilmesi, öğrencilerin aynı anda birçok duyusuna hitap edilmesi, öğrenmeyi bireyselleştirmek, öğrenme niteliğini yükseltmek, öğretimi daha verimli ve zevkli kılmak için öğretimde araç gereçlerden etkili yararlanmak gerekir.

34 7. Etkin Katılım İlkesi -Buna, "öğrenci eylemi" veya "iş ilkesi" de denmektedir. Derste aktif olmak hem daha iyi öğrenme sağlar hem de sorumluluk, girişimcilik, bağımsızlık vs. gibi bazı ahlâkî erdemleri daha iyi geliştirir Öğrenilecek konuların daha iyi öğrenilebilmesi için, öğrencilerin öğrenme sürecinde sorumluluk üstlenmeleri ve sürece etkin katılmaları sağlanmalıdır.

35 8. Hayata Yakınlık veya Yaşamsallık (Aktüalite) İlkesi
- Okul ve öğretim ortamı hayattan kopuk, yapay bir ortam olmamalı. Okul hayata hazırlamalı, hayatın kendisi olmalıdır. -Yaşamsallığı olan bilgi değerlidir.

36 9. Güncellik İlkesi Ders konularının güncel olay ve sorunlarla bağlantı kurularak işlenmesini öngören ilkedir. İlginin konular üzerinde yoğunlaşması sonucu konuları daha iyi öğrenileceğinden, öğrenilen konuların güncel olaylarla ilişkilendirilmesi gerekir. Eskimiş hayatta hiç kullanılmayacak bilgilerin öğrenilmesine yönelik harcanan zaman gereksizdir. Bilgi güncel olmalıdır.

37 10. Bütünlük İlkesi -Bireyin eğitilecek yönlerinin (zihin, beden, ruh) bir bütün olarak alınıp değerlendirilmesidir.

38 KAYNAKÇA Bilen, M. (1999). Plandan Uygulamaya Eğitim, 5. Basım, Anı Yayıncılık, Ankara. Demirel, Ö. (2004). Eğitimde Program Geliştirme, 6.Baskı, Pegem A yayıncılık, Ankara. Demirel,Ö. (2004a). Öğretme Sanatı, 7. Baskı. Pegem A Yayıncılık, Ankara. Ertürk, S. (1998).Eğitimde Program Geliştirme. Meteksan Matbaacılık, Ankara. Fidan, N. (1996). Okulda Öğrenme ve Öğretim, Alkım Yayıncılık, Ankara. Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, 8. Basım, Gazi Kitabevi, Ankara. Eyüboğlu, F. (2007). Süreç Yönetimi Nedir? Bulunduğu yer: Gürkan, T. (2006). Programın yapısal boyutları ve program geliştirme süreci. M. Gültekin (Ed.), Öğretimde planlama ve değerlendirme (6. Baskı, s.15-30). Anadolu Üniversitesi yayını, no:1317: Eskişehir. com/yazi.html. Erişim Tarihi: 29/09/2007. Oxford Dictionary (2005). Oxford Univerity Pres. London. Bulunduğu yer: Erişim tarihi: 30/10/2007. Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Şaban Berk

39 KAYNAKÇA Oğuzkan, F. (1993). Eğitim terimleri sözlüğü. Emel Matbaacılık: Ankara. Varış, F. (1994). Program Geliştirme “Teori ve Teknikler”, Alkım Yayıncılık, Ankara. Erden, M.(1998). Eğitimde Program Değerlendirme. Anı Yayıncılık, Ankara. Sarı, M.(2007). Demokratik Değerlerin Kazanımı Sürecinde Örtük Program: Düşük Ve Yüksek “Okul Yaşam Kalitesi’ne Sahip İki İlköğretim Okulunda Nitel Bir Çalışma. Yayımlanmamış Doktora tezi. Çukurova Üniversitesi: Adana. Sağlam, M. (2006). Öğretimi etkileyen etmenler. (Ed. Mehmet Gültekin) Öğretimde planlama ve değerlendirme (s.77-99). Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1317:Eskişehir. Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Şaban Berk