İŞ HİJYENİ Doç. Dr. Mustafa ER.

... konulu sunumlar: "İŞ HİJYENİ Doç. Dr. Mustafa ER."— Sunum transkripti:

1 İŞ HİJYENİ Doç. Dr. Mustafa ER

2 Dersin Amacı Katılımcıların,
işyerinde hijyen tanımı, ölçüm metotları ve sorumluluklar konusunda temel bilgilere sahip olmalarını sağlamaktır.

3 Dersin Hedefleri Katılımcılar; İş hijyeninin tanımını yapabilmeli,
İş hijyeninin kapsamını ve boyutlarını söyleyebilmeli, İş hijyeni konusunda sorumlulukları ve ilişkileri sıralayabilmeli (işyeri hekimi, iş hijyenisti, iş güvenliği uzmanı vb.), Ölçüm ve kontrol yöntemlerini bilmelidir.

4 GİRİŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik;
6’ncı madde; "İşveren tarafından, iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve yedeklerine "endüstriyel hijyenin temel ilkeleri" konularında eğitim verilmesi sağlanır" ifadesi yer almaktadır.

5 GİRİŞ Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik; 7’nci madde; "özellikle işyeri tabanı, duvarlar ve diğer yüzeyler düzenli olarak temizlenecek ve hijyen şartları sağlanacaktır" denilmektedir. 12’nci madde; “hijyen ve kişisel korunma” başlığı taşır. 13’üncü madde; "hijyen kuralları" konusunda çalışanlara eğitim verilmesi istenmekte 16’ncı madde; İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenleme yapılacaktır

6 TANIM Hijyenin yaygın tanımı;
“sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tümüdür”. bu bağlamda işyeri iş sağlığı ve güvenliği görevlileri işçilere "özetle" şu önerilerde bulunur: İyi bir hijyen (temizlik ,sağlık bilgisi) daima gereklidir. İşyerindeki lavaboları, duşları, tuvaletleri, soyunma odalarını en iyi şekilde kullanmak her bir çalışanın sorumluluğudur. Zehirli kimyasal maddelerle, sıcakta ve kirli işlerde çalışan işçileri için iyi bir hijyen (temizlik) temel şarttır.

7 İyi bir hijyen uygulaması için, şunları hatırdan çıkarmayın:
-Temiz, içilebilir suyu için -Soyunma odasında, tuvaletlerde, veya tehlikeli maddelerin kullanıldığı yerlerde asla bir şey yemeyin Ellerinizi ve vücudunuzun kimyasal maddelere maruz kalan bölümlerini düzenli olarak yıkayın ve günlük duşlarınızı yapın -Dişlerinizi ve ağzınızı her gün temizleyin ve düzenli (periyodik) olarak dişlerinizi (dişçiye) kontrol ettirin Uygun iş elbisesi ve iş (güvenliği) ayakkabısı giyin -İş elbisenizi ve iş dışında giydiğiniz elbiseleri karıştırmayın -İş elbiselerini, havluları vb., özellikle zehirli ve/veya zararlı maddelerle kirlenmişse (özel olarak diğer çamaşırlarla karıştırtmadan) temizlettirin, -Koruyucu maskeleri, gözlükleri, eldivenleri, kulak koruyucularını, vb., uygun şekilde kullanın -Düzenli eksersizlerle fiziksel sağlığınızı koruyun.

8 Tehlikeli tozlarla çalışanlar, işten sonra duş almalı ve saçlarını da yıkamalıdır. Kirli iş elbiseleri düzenli olarak değiştirilmelidir (temizletilmelidir). İş'te ve iş dışında farklı elbiseler giyilmelidir. Tuvaletler, lavabolar, duşlar vb. düzenli olarak temizlenmelidir. İyi bir personel hijyeninin en önemli bölümü en azından herhangi bir şeyi yemeye oturmadan önce, tuvaleti kullandıktan sonra, ve yaptığınız işi tamamlayınca ellerinizi yıkayın. Çözücüler, tinerler, alkaliler veya makine yağları gibi maddeleri asla cildinizi temizlemek için kullanmayın.

9 Belirtilen bu kurallar uyulduğunda acaba yukarıda belirtilen yönetmeliklerde sözü edilen "mesleki hijyen" ve "endüstriyel hijyenin temel ilkeleri" de karşılanmış oluyor mu? İşyeri uygulamalarında çoğu kez "kişisel hijyen" ile "endüstriyel hijyen", diğer bir ifade ile "iş hijyeni"nin bire bir örtüştüğü, aynı şeyi ifade ettiği sanılmaktadır. Oysa durum çok farklı.

10 İş Hijyeni; İşyerinde oluşan hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan, işçiler ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratan ortam koşullarını ve stresleri gözlemleyen, değerlendiren ve kontrol altına alan bir teknik ve sosyal bilim ve sanattır

11 İş Hijyeninin tanımı ise (Amerikan Endüstri Hijyenistleri Birliği);
İşyerlerinde görülen ve endüstri toplumunda hastalığa, sağlığın bozulmasına ve huzursuzluğa neden olan çevresel faktörleri, stresleri saptayan, değerlendiren ve onları kontrol eden disiplindir.

12 İŞ HİJYENİ Tekrar; çevresel faktörleri ve stresleri; saptayan,
Değerlendiren kontrol eden O halde İŞ HİJYENİNİN PRENSİPLERİ dört tanedir: Tahmin edebilme, Tanıyabilme, Değerlendirebilme, Riskleri denetleyebilme.

13 İŞ HİJYENİ iş hijyeninin uygulayıcısı olan hijyenist;
genel olarak işçinin sağlığı ile çevre koşullarını göz önünde bulundurarak ilgilenir

14 İŞ HİJYENİSTİNİN GÖREVLERİ
İşyeri ile ilgili iş hijyeni programını hazırlamak ve yürütmek. Çalışma ortamını inceleyerek; İşyerinde yapılan işi tanımlamak, işlemleri, işlemlerde kullanılan maddeleri, ürünleri ve yan ürünleri tanımak. Bu maddelerin olası sağlık risklerini saptamak. İşyerinde çalışan işçinin ve çevre halkının çevresel zararlı etkenlere maruziyet derecesini belirlemek. Ölçmeler yapabilmek için uygun cihazları seçmek ve metotları tasarlamak. Şahsen veya kendi yönettiği ekiple ölçümler yapmak.

15 İŞ HİJYENİSTİNİN GÖREVLERİ
Yapılan iş ile test edilen materyal arasında ilgi kurmaya çalışmak. Çalışma ortamının olası etkisinin düzeyinin belirlenebilmesine yardımcı olması amacıyla kan ve idrarın (fiziksel ve kimyasal olarak) biyolojik testlerini yapmak/yaptırmak. İş çevresinin sağlık koşullarını olumsuz etkileyecek nedenlerini saptamak, işçilerin verimi ve toplumu rahatsız eden veya sonuçlar arasında ilişki kurmak ve özgün sonuçlar çıkartıp bunu ilgililere (üst yönetim ve sağlık görevlilerine) duyurmak. Etkili kontrol yöntemlerini saptamak.

16 İŞ HİJYENİSTİNİN GÖREVLERİ
Korunma önlemi olarak gerekiyorsa kural, tüzük, standart ve prosedürleri hazırlamak. Endüstriyel hijyenle ilgili her konuda (mahkemelerde - işçi kuruluşlarında) bilirkişilik yapmak. Kullanılan maddeler, işçiler ve halk tarafından kullanılan ürünler hakkında dikkat çekici, etiketler üzerinde kullanılabilecek, özet bilgiler hazırlamak. Meslek hastalıkları ve toplumu rahatsız edicileri önlemek için, işçiler ve halk için eğitim programları hazırlamak.

17 İŞ HİJYENİSTİNİN GÖREVLERİ
İşçiler arasında ve endüstride meslek hastalıklarının varlığı ve olasılığını ortaya çıkarma konusundaki epidemiyolojik çalışmaları yönetmek. (Epidemiyoloji, toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklıklarını ve bunları etkileyen belirteçleri inceleyen bir tıp bilimi dalıdır. Sağlığı geliştirmek ve hastalıkları azaltmak için sağlık bilgilerini toplamak, yorumlamak ve kullanmak bu bilim dalının amaçlarındandır. ) Eşik Sınır Değerler ve standartları sağlık ve verimi devamlı kılmaya yol gösterici olması için geliştirmek veya koymak. İşin sağlığa etkileri, iş sağlığını bozucu etkileri önleme yolları, hava kirliliği, gürültü, rahatsız edici ve ilgili problemleri önleme yolları konularında daha ileri bilgi için araştırmalar yapmak.

18 ARA DEĞERLENDİRME İŞ GÜVENLİĞİ
İşyerinde çalışanların, işin yapılmasıyla ilgili olarak ortaya çıkan tehlikelerden bedensel ve ruhsal olarak zarar görmemesi için alınması gerekli hukuki, teknik ve tıbbi önlemleri sağlamaya yönelik sistemli çalışmaların bütününe denir. İş sağlığı ve iş güvenliği kavramının önemli öğeleri; Çalışma koşullarının düzeltilmesi, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işyerinde iş–insan ilişkilerinin düzenlenmesi, çalışanların gereksinimlerinin karşılanıp yaptığı işe uyumun sağlanması için gösterilen çabalar şeklinde sınıflanabilir.

19 ARA DEĞERLENDİRME Tanımdan anlaşılacağı gibi “işin yapılmasıyla ilgili olarak ortaya çıkan tehlikeler” teknolojinin getirdiği tehlikelerdir. Bu tehlikelere karşı korunmak iş güvenliğinin temel amacıdır. Bir işi düzenleme sürecinde çalışanlarla ilgili olarak ortaya çıkabilecek risklerden ve çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek konulardan sakınmak amacıyla yapılan çalışmaların tümü (aynı zamanda) iş güvenliğinin (de) kapsamındadır. Yani hekimler, iş güvenlik uzmanları da endüstriyel hijyen fonksiyonlarının bir bölümünde veya tamamında bazı çalışmalar yapabilirler.

20 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Disiplini

21 Tanım (Tekrar) Endüstri Hijyeni;
işyerinde oluşan hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan işçiler ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratan çevresel etkenler (ortam koşullarını) ve stresleri gözlemleyen (tanıyan), değerlendiren ve kontrol altına alan teknik ve sosyal disiplin

22 İş sağlığı ve iş güvenliği açısından İLK VE TEMEL ADIM; Çalışma ortamındaki tehlikelerin, RİSKLERİN tanınmasıdır.

23 ÇEVRESEL ETKENLER ve STRESLER
… İşyerinde oluşan, hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan fiziksel, kimyasal, biyolojik ergonomik etmenler olarak sınıflandırabiliriz.

24 FİZİKSEL ETMENLER Çalışma ortamının kimyasal bileşimini belirgin bir şekilde değiştirmeyen; Olağan dışı (aşırı) sıcaklık, nem hava hareketi ve basınç, Elektromagnetik ve iyonlayıcı ışınlar (X-ışınları, mikrodalgalar, infrared ve radyo dalgaları), Gürültü, Titreşim, Aydınlatma sayılabilir.

25 KİMYASAL ETMENLER Çevrenin normal ve sağlıklı yaşama uygun kimyasal bileşimini az veya çok değiştiren etmenlerdir. Çalışma ortamına (havaya, gıdaya, kişinin kullandığı araç-gereç’e veya dış ortamla ilişkide bulunan vücut kısımlarına) karışabilen maddelerdir. (sıvı, katı, toz, duman, tütsü, sis buhar ve gazlar)

26 BİYOLOJİK ETMENLER Bakteriler, virüsler, mantarlar, küfler ve protozoa gibi mikrobiyolojik tehlikeler; Böcekler, parazitler (asalaklar), bitkiler ve hayvanlar gibi makrobiyolojik tehlikeler örnek olarak verilebilir.

27 ERGONOMİK ETMENLER Yeterince olumlu dizayn edilmemiş (tasarlanmamış) el aletleri veya çalışma bölgeleri, Uygunsuz şekilde kaldırma veya uzatma, zayıf görme koşulları, Vücut durumunun işle ilişkisi, Monotonluk, sıkıcılık, tekrarlanan hareket, Üzüntü, iş baskısı ve yorgunluk örnek olarak verilebilir.

28 Kontrol Hiyerarşisi İş Sağlığı, İş Güvenliği ve İş Hijyeninde bu hiyerarşi şu şekildedir; Mühendislik / Teknik Kontroller Çalışma Ortamı Kontrolleri İdari / Yönetsel Kontroller Kişisel Koruyucu Donanımlar Kontrol; konsantrasyonun tipi ve boyutlarına, saptanan maruziyete, kirlenmeye sebep olan işlemin niteliğine, hava kirleticilerinin fiziksel, kimyasal ve toksik özelliklerine bağlıdır. Örneğin, kurşun oksit tozu için devamlı kontrol gerekirken, kireç tozu için bu gerekmeyebilir. Çünkü kireç tozunun büyük bir kısmına katlanılabilir.

29 Kontrol Hiyerarşisi mühendislik kontrolleri: Daha işyerinin kuruluş aşamasında fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik etmenler göz önüne alınarak uygun projelendirme veya kullanılan zararlı maddenin değiştirilmesi, ayırma veya havalandırma metotlarının uygulanması gibi yöntemlerle tehlikelerin önlenmesi -

30 Kontrol Hiyerarşisi Yönetsel (idari) - kontroller : Tehlikeli fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik etken(ler)in bulunduğu ortamlarda çalışan kişilerin çalışma sürelerinin azaltılması ve / veya diğer çalışma kuralları uygulanarak işçilerin maruziyetinin kontrol edilmesidir.

31 Kontrol Hiyerarşisi Kişisel Koruyucu Donanımlar: Mühendislik - teknik - kontrollerinin ( önlemlerinin) maruziyet sınırını kabul edilebilir düzeye düşürmekte yeterli olmadığı durumlarda en son çare olarak kişisel koruyucu teçhizatların kullanılması yoluna gidilmesidir. Kişisel korunma araçları, mühendislik / teknik kontrolleri ve diğer metotlarla birlikte kullanılmalıdır.

32 Kısaca zararlı olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik etkenlerden işçileri korumak veya zararı en alt düzeye indirmek için önce etkenin kaynağında, sonra ortamda (işçiye eriştiği yolda) ve en son çare olarak da alıcıda (işçide) önlem almak - gerekirse koruyucu araç kullanmak yoluna gidilmelidir.

33 İş Hijyeni Kontrol Önlemleri
Zararlı çevresel faktörlerin ve streslerin kontrolünde kullanılan genel metotlar şunlardır: Sağlık için zararlı olan maddelerin, daha az zararlı olanla değiştirilmesi. Tehlikeyi ortadan kaldıran veya en aza indiren teknolojinin seçilmesi. Çalışma yöntemini işçi temasını azaltacak bir prosese çevirme. Zararlı bir işi (daha az işçinin maruz kalması için) çevredeki diğer işlerden ayırmak.

34 İş Hijyeni Kontrol Önlemleri
(Madenler ve taş ocağı işletmeleri gibi işlerde meydana gelen tozu azaltmak için) Yaş metot uygulamak. Kirleticilerin meydana geldiği ve dağıtıldığı noktada yerel aspirasyon sistemi uygulayarak, etkeni kaynağından emip çalışma ortam atmosferinden uzaklaştırmak. Uygun, güvenli bir atmosfer sağlamak için, genel ve seyreltme havalandırma yöntemleriyle temiz hava sağlamak. Özel giysiler, göz ve solunum yolları koruyucuları gibi uygun ve etkin kişisel korunma teçhizatı kullandırmak.

35 İş Hijyeni Kontrol Önlemleri
Belirli tehlikeler için özel kontrol yöntemleri, Maruziyet süresini azaltma, Toksik maddelerin girişini denetlemek için tıbbi programlar, Kişisel dozimetreler, Alarmlarla sürekli bilgilendirme. Mühendislik kontrollerine ek olarak eğitim ve öğretim.

36 Son Değerlendirme Tahmin edebilme ve tanıma’dan sonra bir iş hijyenisti iyi bir değerlendirme için gerekli ölçümleri yapabilmelidir. Ölçümlerden sonra ise iş sağlığı ve güvenliği ekibinin diğer elemanlarının danışmanlığında riskleri tolere edilebilir limitler içine alabilmek için tavsiyelerde bulunmalı ve denetim önlemlerinin alınmasını sağlamalıdır.

37 Son Değerlendirme İş hijyenine yönelik işlerin yerine getirilmesi için gerekli koşullar Sorun saptanmalı, Gerekli ölçüm yapılmalı Rapor tutulmalı Müdahale planı geliştirilmeli Eylem Tekrarlı Denetim/izleme

38 sınav sorusu

39 Sorular 1. Kimyasal maddeler vücuda aşağıdaki yollardan hangisi ile girebilir? Boşaltım yolu ile Deri absorbsiyonu ile Işıma yolu ile Termik radyasyon yolu ile

40 2. Kişisel koruyucular genel olarak hangi ikilinin korunması olarak incelenebilir?
a) Solunum Sistemi ve Vücut b) Sinir Sistemi ve Solunum Sistemi c) Vücut ve Dolaşım Sistemi d) Sinir Sistemi ve Sindirim Sistemi

41 3. Aşağıdakilerden hangisi sağlığı tehdit eden tehlikelerin sınıflandırılmasında yer alır?
I-Kimyasal Tehlikeler II-Biyolojik Tehlikeler III-Fiziksel Tehlikeler IV-Ergonomik Tehlikeler I ve III I, II ve III I, II, III ve IV I ve IV

42 4. Sağlık Riski Oluşturan Tehlikelerin Değerlendirilmesinde aşağıdakilerden hangileri göz önünde bulundurulmalıdır? I. Maddenin yapısı veya zararlı etkileri II. Maruziyet (etkisinde kalma) ağırlığı III. Maruziyet süresi IV. Personelin duyarlılığı - hassasiyeti hakkında düşünceler V. Havanın kirliliğinin ölçülmesi VI. Sağlık riski oluşturan tehlikelerin kontrolü I,IIve III I, II, III ve VI I, II, III ve IV Hepsi

43 5. Kirli Havanın Dağılmasını Önlemek için aşağıdakilerden hangisi yapılmamalıdır? a) Tehlikeli üretim yapılan işyerini - işi diğerlerinden ayırmak (tecrit etmek). b) Tehlikeli üretim yapılan makine ve tesisatı tamamen kapalı duruma getirmek. c) Islak (yaş) yöntem uygulamak. d) Kişisel koruyucular kullanmak

44 6. İş hijyeni kavramında iş sağlığını tehdit edebilecek aşağıdaki unsurlardan hangisi için önleme çalışması yapılması beklenmez? A) Biyolojik nitelikli tehlikeler B) Kimyasal nitelikli tehlikeler C) Fiziksel ve ergonomik nitelikli tehlikeler D) İşçi-işveren ilişkisini bozucu nitelikli tehlikeler

45 7. Aşağıdakilerden hangisi Hijyenistin görevleri arasında yer almamaktadır?
a) İşyeri ile ilgili iş hijyeni programını hazırlamak ve yürütmek. b) İsyerinde yapılan işi tanımlamak, işlemleri, işlemlerde kullanılan maddeleri ve üretim ürünlerini tanımak. Bu maddelerin sağlığa zararlı durumlarını saptamak. c) İşyerinde çalışan işçinin ve çevre halkının çevresel zararlı etkenlere maruziyet derecesini belirlemek. d) İşyeri Huzurunu sağlamak

46 8. İşyerinde oluşan, hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan, işçiler ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratan çevresel faktörleri (ortam koşullarını) ve stresleri gözlemleyen ( tanıyan ) değerlendiren ve kontrol altına alan bir teknik ve sosyal bilim ve sanattır.“ Hangi tanımın içindedir? a) İş hijyeni'nin (endüstriyel hijyeni'nin) b) İş Hiyenisti c) Kişisel Hijyen d) Genel hijyen

47 9. Atmosfer kirleticilerinin günde sekiz saat maruz kalmak suretiyle uzun süre çalışan isçilerin sağlıklarına zararlı etkisi olmadığı kabul edilen yüksek konsantrasyonuna ne denir? a) Müsaade edilen Azami Konsantrasyon M.A.K b) Azami Konsantrasyon c) Konsantrasyon d) K.M.A

48 10. Tehlikelerden korunma yollarından hangisi diğerlerine göre daha önceliklidir?
A) Tehlikenin kaynağında azaltılması B) Tehlikenin kaynağında yok edilmesi C) Çalışanın tehlike alanından uzaklaştırılması D) Kişiye yönelik koruma uygulamalarına öncelik verilmesi

49 11. Çalışanların olası zararlardan korunması için önlemler önceliğe göre hangi doğru sırada alınmalıdır? A) Kaynağında korunma - ortama yönelik koruma - kişiye yönelik koruma B) Kişiye yönelik koruma - ortama yönelik koruma - kaynağında korunma C) Ortama yönelik koruma - kişiye yönelik koruma - kaynağında korunma D) Kişiye yönelik koruma - kaynağında korunma - ortama yönelik koruma

50 12. Aşağıdakilerden hangisi tehlikelerden korunma için yapılan bir ikame çalışmasıdır?
A) Bir kaynak tezgâhına lokal havalandırma yapılması B) İskele çalışmalarında emniyet kemeri kullanımı C) Bir kimyasalın etkilerinden korunabilmek için uygun eldiven kullanımı D) Elle temas olasılığı olan bir kimyasalın ele daha az zarar verecek bir kimyasal ile değiştirilmesi