Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan

... konulu sunumlar: "Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan"— Sunum transkripti:

1 Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan
Kimyasal Etkenler-I Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan

2 Kimyasallar Dünya genelinde her yıl milyonlarca çalışan kimyasal tehlikelere maruz kalmaktadır. Kimyasallara maruz kalmak kalp hastalıkları, merkezi sinir sistemi rahatsızlıkları, böbrek ve akciğer hastalıkları, kanser ve hatta ölümcül birçok soruna neden olmaktadır. Uygun tedbirler alındığında en zehirli kimyasalla bile güvenli bir şekilde çalışılması mümkündür. Çok tehlikeli olmayan kimyasallar bile uygun şartlarda kullanılmadığında çok tehlikeli olabilmektedir.

3 Kimyasallardan Kaynaklanan Tehlikeler
Kimyasallar, belli koşullar altında kendiliğinden ya da diğer kimyasallarla tepkimeye girebilmektedir. Kimyasal tepkimeler uygun şekilde kontrol edilemediğinde, zehirli gazlar, yangın ve patlama gibi çok tehlikeli sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Bu tepkimeler, insanların ölümüne ya da yaralanmasına, fiziksel hasara ve çevrede ciddi tahribata yol açabilmektedir.

4 Kimyasallardan Kaynaklanan Fiziksel Tehlikeler
Parlayıcı - çok kolay alev alabilir ve hızla yanabilir Yanıcı – birçok koşulda yanabilir Patlayıcı – patlayarak sıcak gaz çıkışına neden olabilir Oksitleyici – oksijen çıkışına sebep olarak yanmayı tetikler, harici bir alev kaynağı olmaksızın yanmayı başlatabilir Organik peroksitler – özellikle tehlikelidir, patlamaya neden olabilir Kararsız – normal kullanım ve depolama koşullarında bozunabilir Su ile tepkimeye giren – su ile tepkimeye girerek yanıcı gaz çıkışına sebep olarak yangın ya da sağlık problemi oluşturur

5 Kimyasallardan Kaynaklanan Fiziksel Tehlikeler
Kanserojen – kansere sebep olan ya da olması beklenen Toksik ajanlar - zehirli / akut ya da kronik etkiler Teratojen – erkek ve dişi üreme sistemlerinde ya da fetusun gelişiminde olumsuz tekiye sebep olan Tahriş edici – deri ve gözde tahrişe neden olan Aşındırıcı – canlı hücrelerde geri dönüşümsüz hasara neden olan Duyarlılık yaratan – maruz kalan kişide alerjiye sebep olan Hedef organa özel ajanlar – vücuttaki bazı organlar için tehlikeli olan (örneğin, toz/akciğerler, kloroform/karaciğer, Pb/dolaşım sistemi, karbontetraklorür/böbrekler, toluen/sinir sistemi)

6 Kimyasalların vücuda giriş yolları
Solunum- en yaygın yoldur; gazlar/buharlar kana karışabilir, katı partiküller akciğerlere ulaşabilir Deri yoluyla absorpsiyon – birçok katı, sıvı ya da gaz/buhar deri yoluyla absorplanabilir Sindirim/yutma – istemeyerek de olsa, ellerin iyi yıkanmaması, laboratuvarda kontamine olmuş bir şeyin yenmesi, vb. Enjeksiyon – kazara cam ya da iğne batması, vb. Göze temas – fiziksel hasar ya da absorpsiyon Vücuda giriş yolu uygun kişisel koruyucu donanımın seçilmesine yardımcı olur.

7 Kimyasallarla Güvenli Çalışma
İşveren ve çalışanların maruz kalacakları tehlikeler hakkında bilgi sahibi olması ve kendilerini nasıl korumaları gerektiğini bilmeleri sağlanarak kimyasallardan kaynaklanacak kaza, hastalık ve yaralanmaların azaltılması/önlenmesi mümkündür.

8 Kimyasallarla Güvenli Çalışma
Tehlikenin Belirlenmesi Risk Analizi Risklerin azaltılması/ortadan kaldırılması Toplu Koruma Kişisel Koruma

9 Kimyasallarla Güvenli Çalışma
Listeleme Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) Etiketleme Eğitim

10 Kimyasalların Etiketlenmesi
Tehlikeli Madde Kimyasal madde içeren bütün kaplar uygun şekilde etiketlenmiş olmalıdır: Kimyasal maddenin adı Uygun uyarı işareti Kime ait olduğu

11 Kimyasalların Etiketlenmesi
Etiket 3 çeşit tehlikeyi göstermektedir: Fiziko-kimyasal özelliklerden kaynaklanan tehlikeler İnsan sağlığı için tehlikeler Çevre için tehlikeler

12 Eski ve Yeni Etiketleme Sistemleri
Eski sistem Yeni sistem (CLP / GHS)

13 Malzeme Güvenlik Bilgi Formu- MSDS
Aşağıdakileri içermelidir: Fiziksel tehlikeler (yangın, patlama, vb.) Sağlık tehlikeleri (maruziyet belirtileri) Maruziyet türü Güvenli kullanım ve depolama tavsiyeleri Acil durum ve ilk yardım prosedürleri Kontrol tedbirleri İşyerindeki bütün çalışanlar tarafından kolaylıkla ulaşılabilir olmalıdır.

14 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, 12.08.2013
Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri: TWA: Zaman ağırlıklı ortalama (8 saat) STEL: Kısa Vadeli Maruziyet Sınırı (15 dakika)

15 Eğitim İşyerinde kimyasallardan kaynaklı tehlikelere maruz kalacak kişilerin eğitilmesi gerekmektedir.

16 Kontrol Tedbirleri Tehlikeli olmayan ya da daha az tehlikeli olanla yer değiştirme Ayırma Havalandırma (genel/bölgesel) Mühendislik tedbirleri İdari tedbirler Kişisel koruyucu donanımlar Sağlık gözetimi

17 Genel/Bölgesel Havalandırma
Gaz halindeki kirliliği uzaklaştırır Uygun şekilde tasarlanmalıdır

18 Kimyasalların Güvenli Depolanması
Kuru kimyasal depolama: Organik ve inorganikler birbirinden ayrılmalıdır Sıvı kimyasal depolama: MSDS formunda belirtilen özelliklerine göre tehlikeli kimyasallar birbirinden ayrı depolanmalıdır (örneğin, yanıcılar oksitleyicilerden, asitler bazlardan ayrı depolanmalıdır) Uygun depolama şartları sağlanmalıdır

19 Özel Kimyasalların Güvenli Depolanması
Alevlenebilen sıvılar Aşındırıcı maddeler Reaktifler (Yükseltgen/İndirgen) Kriyojenler Basınçlı tüpler

20 Alevlenebilen Sıvıların Depolanması
No smoking Uygun kaplar kullanılmalıdır Uygun güvenlik dolaplarında depolanmalıdır

21 Aşındırıcı Malzemelerin Depolanması
Asitler bazlarla birarada depolanmamalıdır. Malzemeler dolaplarda depolanmalıdır. Ağır kaplar alçak raflarda depolanmalıdır. Rafların kenarlarında yükseltiler olmalıdır. Sıvılar göz seviyesinden daha yüksekte depolanmamalıdır.

22 Reaktif Kimyasallar Oksitleyiciler:
Diğer maddelerle tepkimeye girerler; yangın ya da patlamaya neden olabilirler Yangın için gerekli oksijeni oluştururlar Su ile tepkimeye girenler: Su, su buharı ya da havadaki nemle tepkimeye girerler Yanıcı ya da zehirli gazların oluşumuna sebep olurlar Sodyum/fosfor & sulu çözeltiler - yangın Asit & ciyanür bileşikleri- zehirli gaz Klorür & amonyak – zehirli kloraminler Piroforikler: Havayla temas edince alev alırlar Alev genellikle görünmez

23 Reaktif Kimyasalların Depolanması
Aşağıdakiler birbirinden ayrı depolanmalıdır: Asitler bazlardan, Asit ve bazlar alevlenebilen maddelerden, Piroforik bileşenler alevlenebilen maddelerden, Perklorik asit indirgeyici ajanlardan, Suyla tepkimeye giren maddeler sudan Termal olarak kararsız olan maddeler soğukta depolanmalıdır.

24 Kriyojenik Kimyasallar
Soğuk buharları insan uzuvlarını çok çacuk dondurabilir (örneğin, -196oC’de N2). Büyük miktarda gaz oluşumuna sebep olarak solunabilir oksijenin yerine geçer. Malzemeleri kırılganlaştırır. Ilık bir kabın doldurulması sırasında kaynama/sıçrama meydana gelebilir. Aktarma sırasında yüz koruyucular, kriyojenik sıvılara uygun eldiven, uzun kollu ve manşetsiz giysi v.b. gibi kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.

25 Kişisel Koruyucu Donanımlar
İyi laboratuvar uygulamaları gözetilmeli ve gerektiğinde mutlaka uygun kişisel koruyucu donanım kullanılmalıdır. Maske Göz koruyucular Kapalı ayakkabı, Laboratuvar önlüğü, Uzun paçalı kıyafet Eldiven

26 Basınçlı Tüpler Basınçlı tüpler duvara ya da sağlam bir yere zincir, kelepçe v.b. ile sabitlenmelidir. Basınçlı tüpler taşınırken uygun bir taşıyıcı kullanılmalı ve tüpler zincir v.b. ile sabitlenmelidir. Alevlenebilen gazları içeren tüpler özel alanlarda depolanmalıdır. Birarada bulunması uygun olmayan gazlar ayrı yerlerde depolanmalıdır.

27 İlk Yardım/Güvenlik Malzemeleri
Yangın söndürme tüpleri İlk yardım çantası Güvenlik duşları Göz yıkama istasyonları Spill kit Kişisel koruyucu malzemeler