İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİM SEMİNERLERİ

... konulu sunumlar: "İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİM SEMİNERLERİ"— Sunum transkripti:

1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİM SEMİNERLERİ

2 ÖZKAN ÖZGÜR İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI ÇEVRE MÜHENDİSİ
TEHLİKE TANIMLAMA VE RİSK DEĞERLENDİRME ÖZKAN ÖZGÜR İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI ÇEVRE MÜHENDİSİ

3 Eğitimin Amacı İşletme ve işyerlerine risk analizi yaparak; Tehlikelerin Belirlenmesi, Risklerin Değerlendirilmesi ve Risklerin Kabul Edilebilir Seviyelere Çekilmesi

4 TEHLİKE TANIMLAMASI, RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE RİSK KONTROLÜ

5 RİSK ANALİZİ YASAL BİR ZORUNLULUK MUDUR ?

6 1475 Sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılmış olan tüzük ve yönetmeliklerden farklı olarak 4857 sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılmış tüm yönetmeliklerdeki en büyük ve en önemli yeniliklerden biri de, işverenlere işyerlerinde “Risk Değerlendirme”’si yapma ve alınan sonuçlara göre gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirlenme zorunluluğunun getirilmiş olmasıdır.

7 4857 sayılı İş Kanunu’nun 78. maddesine göre çıkartılan yönetmeliklere göre işveren;
Sağlık ve Güvenlik yönünden Risk Değerlendirmesi yapmakla, Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar vermekle, YÜKÜMLÜDÜR.

8 Risk Değerlendirmenin Amacı
Risk değerlendirme çalışmaları ile Risklerin sınıflandırılması, Önlemlerle ortadan kaldırılabilecek risklerin belirlenmesi ve Ortadan kaldırılması hedeflenmektedir. Tehlikelerin Belirlenmesi, Risk Değerlendirmesi ve Risk Kontrolü İçin Yapılacak Planlama Rutin ve rutin olmayan faaliyetleri, Aktiviteleri (taşeronlar ve misafirler dahil), İş yerinde sağlanan olanakları kapsamalıdır. Aşagıdaki işlemler prosedürle(rle) dokümante edilmeli; Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi, her bir tehlike ile ilgili riskin derecelendirilmesi ve katlanılabilir sınırların belirlenmesi, tüm riskler için risk kontrol ölçüm ve izleme yöntemlerinin tasarlanması, tanımlanmış risklerin azaltılması için yapılan iyileştirme çalışmalarının nasıl izleneceğinin belirlenmesi, kontrol önlemlerini uygulamak için gerekli olan beceri ve eğitim ihtiyaçlarının tanımlanması, operasyonel kontrol elemanları olan zorunlu kontrol ölçümleri detaylandırılması bu işlemlerin kayıt yöntemleri

9 Risk Analizinin ve Yönetiminin Yararları
İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını sağlar. İşyeri yönetiminin ve çalışanlarının İSG konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar. Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile organizasyon ya da işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak tedbirler belirlenir. İşletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin büyüklüğünün hesaplamasına ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini sağlar. İşyerinde yanlış güvenlik tedbirleri alınmış olabilir, ya da insanlarda yanlış güvenlik bilinci oluşmuş olabilir, tüm bu tedbirlerin ve güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar. İşyerinde yasal yükümlülükler ve İSG politikası çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını sağlar. İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini sağlar.

10 Tehlike ve Risk Kavramı

11 Tehlike Ortaya Çıkarsa Yaratabileceği Şiddet Ortaya çıkma Olasılığı
Somut Tehlike Risk Yaralanma, hastalık, hasar, zarar meydana getirme potansiyeli olan kaynak ya da durumdur. Tehlikenin oluşma olasılığı ile bu olasılık gerçekleştiğinde ortaya çıkabilecek sonucun ciddiyet derecesidir. RİSK SEVİYESİ Tehlike Ortaya Çıkarsa Yaratabileceği Şiddet Ortaya çıkma Olasılığı X =

12 Bu durumda: Köpek balığı; Tehlike midir ? Risk midir?

13 Bu durum için köpek balığı sadece bir TEHLİKEDİR.
Suya girerseniz köpek balığı bir RİSK olur. RESİMDE BAŞKA TEHLİKE VAR MIDIR ?

14 Diğer tehlikeler nelerdir?
Hindistan cevizi Hava Durumu Güneş Yağmur Rüzgar Deniz Ağaç Mevsim Korsanlar Gel-git

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39 Risk Değerlendirmenin Temel Adımları
İşlerin Sınıflandırılması Tehlikenin Tanımlanması Riskin Belirlenmesi Riskin Tolere Edilebilirliğine Karar Verme Gerekli İse Riskin Kontrol Altına Alınması İçin Faaliyet Planı Hazırlanması Faaliyet Planının Yeterliliğinin Gözden Geçirilmesi

40

41 İşlerin Sınıflandırılması
Rutin ve rutin olmayan işler (işletme, bakım, yönetim faaliyetleri) ve çalışanlara sağlanan olanaklar (ulaşım, yemek, banyo) belirlenmelidir.

42 İŞ SÜREÇLERİNDE İŞYERİ TANIMLAMADA RİSK DEĞERLENDİRME
SAĞLIK YÖNÜNDEN RİSKLER GÜVENLİK YÖNÜNDEN RİSKLER

43 SAĞLIK YÖNÜNDEN RİSKLER
TOZLAR GAZLAR BULAŞICI HASTALIKLAR GÜRÜLTÜ TİTREŞİM BİYOLOJİK KANSOREJEN MUTAJEN

44 GÜVENLİK YÖNÜNDEN RİSKLER
PATLAMA YANGIN ELEKTRİK MEKANİK DÜŞME İŞ MAKİNALARI KİŞİSEL KORUYUCULAR MAKİNA KORUYUCULARI AYDINLATMA

45 TEHLİKELER NASIL BELİRLENİR ?

46 İş Sağlığı ve Güvenliği’ne ilişkin hukuki ve diğer şartlar,
Ön gözden geçirme sonuçları, Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri, işyerindeki gözden geçirme ve iyileştirme faaliyetleri İSG politikası , Kaza ve olay kayıtları, Uygunsuzluklar, Denetim sonuçları, En iyi uygulamalar hk.bilgiler, Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza ve olaylar, Elektrik kullanımı,

47 Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkında bilgiler,
Saha planları, Radyasyon kaynakları, Proses akış şemaları, Makine, ekipman v.b. bilgiler, Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt ürünler), Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri, Verilerin izlenmesi, Kimyasal ve biyolojik maddeler, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS), Yöntemler, görevler, İnceleme Raporları, Profesyonel destek, uzmanlık Tıbbi/ilk yardım raporları, Sağlık Riskleri

48 İşvereni Maddi ve Manevi Olarak Kayba Uğratan
İş Kazası ve Meslek Hastalıklarını Meydana Getiren Nedenler

49 1. Fiziksel Tehlikeler Titreşim Gürültü Yetersiz havalandırma
Aşırı Isı, nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

50 2. Kimyasal Tehlikeler Toksik gazlar, organik sıvıların buharları, ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler, kızılötesi ve mor ötesi ışınlar Asitler, Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar, fibrojenik tozlar, toksik tozlar, kanserojenik tozlar, alerjik tozlar

51 3. Elektrikle Çalışma İle Meydana Gelen Tehlikeler
Topraklaması yapılmamış tezgahlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontrolünün yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontrolünün yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin müdahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret, eldiven, çizme, ıstaka veya tabure gibi kişisel koruyucuların bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yüksek gerilim ile çalışmada gerekli kurallara uyulmaması

52 4. Mekanik Tehlikeler Makine ve tezgahın ezen, delen, kesen, dönen operasyon koruyucusunun bulunmaması Preslerde çift el kumanda kullanılmaması Preslerde ayak pedalı koruyucusu olmaması Transmisyon kayışlarının koruyucusunun takılmamış olması Makine ve tezgahı tehlike anında durduracak stop butonunun ya da swich’nin bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teçhizat Yetersiz uyarı sistemleri Düzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin, kaldırma aletlerinin, kazanların, kompresörlerin vb. gerekli bakım ve periyodik kontrollerinin yapılmaması

53 5. Tehlikeli Yöntem ve İşlemler
Makine veya tezgahlarda çalışırken koruyucu teçhizatın devre dışı bırakılması Baret, gözlük, siper, maske vb. kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yük kaldırma 3m’den yüksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı,ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Güvenlik kartı olmayan kimyasalla çalışma İşe yeni başlayan işçiye çalıştığı işle ve iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim vermeden çalıştırma Belli aralıklarla işçilere iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araçların çalıştırılması veya durdurulması Elektrik kesilmeden teçhizat üzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı güç düğmesinin emniyete alınmamış olması Çalışır haldeki teçhizatın yağlanması, temizlenmesi, ayarlanması, Depo ve konteynırların tam olarak boşaltılıp temizlenmeden üzerinde onarım ve kaynak yapılması Yüksekten atlama Parlama, patlama  ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının exproof olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara içilmesi Yükleme ve boşaltma işlemlerinin uygun yöntemle yapılmaması Malzemelerin, makinelerin ve teçhizatın uygun yerleştirilmemesi

54 6. İşyeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler
İşyeri zemini Yetersiz Geçitler Yetersiz Çıkış yerleri Yetersiz iş alanı Düzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin çalışır durumda veya temiz olmaması

55 RİSK DEĞERLENDİRME METEDOLOJİLERİ

56 Bir Analist ile Yapılabilir Tim çalışması
Kriterler What if…? PHA JSA Check List HAZOP FMEA/ FMECA Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Orta Çok fazla Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Orta düzey deneyim Çok fazla deneyim Orta Düzey Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Özel Bir Branşa Yönelik Basit prosedürlü işler Her sektöre uyar Kimya endüstrisi Elektrik/ Makina Hizmet Uygulama Başarı Oranı Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Birincil risk değerlendirme yöntemidir. Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Özellikle kişilerin görev tanımları iyi yapılmışsa başarı sağlanabilir. Çeklistlerin uzman kişilere hazırlatılması halinde  başarı oranı değişir.  Oldukça zor bir yöntemdir, yüksek tecrübe ve takım üyelerinin yüksek performansını gerektirir. Analiz öncesinde, FTA yapılması başarı oranını artırır.

57 Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Çok fazla
Kriterler Güvenlik Denetimi FTA ETA L Tipi Matris  X Tipi Matris Neden – Sonuç Analizi Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Çok fazla Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Orta düzey deneyim Çok fazla deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Özel Bir Branşa Yönelik Her sektöre uyar Basit prosedürlü işler Her sektöre uyar, ancak özellikle kimya sektöründe kullanılır Uygulama Başarı Oranı Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Yüksek tecrübe ve takım üyelerinin yüksek performansını gerektirir. Risklerin belirlenmesinde çok etkili bir yöntemdir. Basit prosedürlü işlerde uygulanabilir, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Yüksek tecrübe ve takım üyelerinin yüksek performansını gerektirir. Risklerin belirlenmesinde çok etkili bir yöntemdir

58 RİSKLERİN BELİRLENMESİ Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi
L TİPİ MATRİS ÖRNEĞİ Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi

59 En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD.  Askeri standardı MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir.

60 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris)
Özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metod basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu tür işletmelerde özellilkle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır.

61 OLASILIK 5 İş yapıldığı sürece (çok yüksek olasılık)
4 Her gün (yüksek olasılık) 3 Haftada bir (orta dereceli olasılık) 2 Ayda bir (küçük olasılık) 1 Yılda bir (çok küçük olasılık)

62 Tesis / Ekipmana Yönelik (Derecesi büyük olan dikkate alınır.)
Şiddet Şiddet Derecesi İnsana Yönelik 5 Büyük yaralanma 3 Hafif yaralanmalar 4 Orta dereceli yaralanma 2 Ölümlü kaza 1 Kayıpsız olaylar Tesis / Ekipmana Yönelik Zararın maliyeti $’a eşit veya $’dan büyüktür. Zararın maliyeti ila $ arasındadır. Zararın maliyeti ila $ arasındadır. Zararın maliyeti ila $ arasındadır. Zararın maliyeti $’dan azdır. Olası Sonuç (Derecesi büyük olan dikkate alınır.)

63 Riskin Derecelendirilmesi
Olasılık 1 2 3 4 5 Çok hafif seviye risk Düşük seviye risk 6 Orta seviye risk 8 10 9 12 Yüksek seviye risk 15 16 20 Çok yüksek seviye risk 25 Şiddet

64 Riskin Tolere Edilebilirliğine Karar Verme
Risk Seviyesi Faaliyet ve Zamanlama Çok hafif risk Ek bir faaliyet, dokümantasyon ve kayıt tutulması gerekmemektedir. Düşük seviye risk Tolere edilebilir risk. Ek kontroller gerekmiyor. Çabalar mali olarak daha etkin çözümlere veya iyileştirmelere yoğunlaştırılmalıdır. Önlemlerin mevcudiyetinden emin olmak için izleme gereklidir. Orta seviye risk Risk seviyesini azaltmak için çaba harcanmalıdır. Fakat önleme maliyeti dikkatle ölçülmeli ve sınırlandırılmalıdır. Risk azaltma önlemleri belirlenen en kısa zaman periyodunda uygulanmalıdır. Şiddeti çok yüksek olabilecek orta seviye riskler söz konusu olduğunda; daha iyi önlemler alınabilmesi için olasılık değerlendirmesi bir kez daha yapılmalıdır. Yüksek seviye risk Çalışma risk azaltılmadan başlatılmamalıdır. Riskin azaltılması için dikkate değer kaynak ayrılması gerekebilir. İşin bu riske rağmen devam etmesi gerekiyorsa acil önlemler alınmalıdır. Çok yüksek seviye risk Tolere edilemez. İş, risk azaltılıncaya kadar başlatılmamalı veya devam ettirilmemelidir. Sınırsız kaynak kullanımı durumunda bile riskin azaltılması mümkün değilse; iş hiç başlatılmamalıdır.

65 Gerekli İse Riskin Kontrol Altına Alınması İçin Faaliyet Planı Hazırlanması
Eğer mümkünse tehlikelerin tümü yok edilir veya risk, kaynağında yok edilir. Örneğin; tehlikeli bir madde yerine güvenli bir madde kullanılır. Eğer tehlikenin yok edilmesi mümkün değilse, risk azaltılmaya çalışılır. Örneğin; daha düşük voltajlı elektriksel cihazların kullanımı Mümkünse işin yapılışı bireylere uygun hale getirilir. Bireylere adapte edilir. Örn: bireylerin fiziksel ve zihinsel kapasiteleri dikkate alınır. Önlemlerin iyileştirilmesi için teknik gelişmelerden yararlanılır. Önlemler tüm ilgili taraflar (çalışanlar, müteahhitler, toplum, tedarikçiler, müşteriler, ziyaretçiler) dikkate alınarak belirlenir. Önlemlerin teknik ve yazılı tarafları dikkate alınır. Ekipmanların güvenli bir şekilde çalışması için gerekli bakım çalışmaları planlanır. Risk önleme çalışmaları riskin seviyesini azaltmak için yetersiz olduğunda kişisel koruyucu ekipman kullanımı planlanır.

66 Faaliyet Planının Yeterliliğinin Gözden Geçirilmesi
a) Revize edilen kontroller risk seviyelerinin tolere edilmesini sağlar mı ? b) Yeni tehlikeler oluşur mu ? c) Mali olarak en etkin çözüm seçildi mi ? d) Revize edilen önleyici kontrollerle ilgili ihtiyaçlar ve bu kontrollerin uygulanabilirliği hakkında etkilenen kişiler neler düşünüyorlar ? e) Revize edilen kontroller pratikte uygulanabilecek mi? İhmal edilmeyecek mi ? (Örn : işin yapılması baskısı olduğunda)

67 TEHLİKENİN TANINMASI

68 RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

69 RİSKİN KONTROLU

70 Kontrol Hiyerarşisi mühendislik kontrolleri yönetsel önlemler
kişisel koruyucular Prosedürler, talimatlar, eğitim uyarılar, ikazlar eliminasyon çok etkin az etkin

71 Risk değerlendirme ekibinde kimler yer almalıdır?
Ekipte ; İş Güvenliği Mühendisi, İşyeri Hekimi, İşletmenin geçmişini bilen yönetim sorumlusu, Operasyonel deneyimi olan teknik eleman, Bakım elemanı ve Çalışanlar bulunabilir.

72 Risk değerlendirmesi çalışmaları ne zaman yapılır ?
İşyerinde, daha önce hiç risk değerlendirmesi yapılmamış olması ve çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek aşağıda belirtilen önemli değişikliklerin olması durumunda, risk değerlendirmesi yapılması gereklidir: a) Yeni bir makine veya ekipman alınması, b) Yeni tekniklerin geliştirilmesi, c) İş organizasyonunda veya iş akışında değişiklikler yapılması, d) Yeni hammadde ve/veya yarı mamul maddelerin üretim sürecine girmesi, e) Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılması, f) İş kazası veya meslek hastalığı meydana gelmesi, g) İş kazası veya meslek hastalığı ile sonuçlanmasa bile yangın, parlama veya patlama gibi işyerindeki iş sağlığı ve güvenliğini ciddi şekilde etkileyen olayların ortaya çıkması.

73

74 TEHLİKE TANIMLAMA VE RİSK DEĞERLENDİRME PROGRAMI
Revizyon No: Tarih: Sayfa No: SIRA NO PROSES / FAALİYET KONTROL ÖNCESİ TEHLİKE VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ TEHLİKE VE RISK KONTROLU KONTROL SONRASI TEHLİKE VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ PROSES / FAALİYET TANIMI TEHLİKE TANIMI RİSK TANIMI OLASILIK (A) ETKİ (B) RİSK (A*B) ÖNCELİK SIRASI PLANLANAN FAALİYETLER İLGİLİ DOKUMAN EĞİTİM / BİLİNÇLENDİRME PERFORMANS DEĞ. RİSK ÖNCELİK SIRASI 1 2 3 4 5

75 (ÇEŞİTLİ RİSKLERE BAĞLI ORTALAMA ÖMÜR KAYBI)
OÖK-GÜN 1 Kadın değil erkek olmak 2800 2 Kalp hastalığı 2100 3 Bekar olmak 2000 4 (ABD)’de beyaz değil siyah olmak 5 Sigara (günde 1 paket) 1600 6 Kömür madeninde çalışmak 1100 7 Kanser 980 8 15 kilo fazla ağırlık 900 9 Yoksul olmak 700 10 Tüm kazalar 435 11 Madencilik yada inşaat işçiliği (sadece kazalar) 320 12 Motorlu taşıt kazaları 200 13 İş kazaları (ortalama) 74 14 Küçük arabalar (normal ölçüye göre) 50 15 Hız limitinin saatte 15 Km arttırılması 40 16 Yüksek radyasyonlu yerlerde çalışmak (18-65 yaş arası) 17 Ateşli silahlar 18 Diyet içecekleri (ömür boyu günde bir tane) 19 Tüm elektriği nükleer enerjiden elde etmek 1,5 20 Uçak düşmesi 21 Ömür boyu bir nükleer santralin yakınında yaşamak 0,03