EK, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ

... konulu sunumlar: "EK, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ"— Sunum transkripti:

1

2 EK, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ

3 Yapım Ekleri Eklendikleri kökün ya da gövdenin anlamında değişiklik yapan, köklerden veya gövdelerden yeni sözcükler türeten eklerdir.

4 YAPIM EKLERİ, GÖVDE VE ÇEŞİTLERİ

5 1. İsimden İsim Türeten Ekler
-lık (-lik,-luk,-lük): koruluk, çiftlik, kitaplık, aralık… Yer belirten ad türetmiştir. demlik, sineklik, kalemlik, önlük… Araç belirten ad türetmiştir.

6 İnsanlık, dürüstlük, kötülük… Soyut ad türetmiştir.
İşçilik, dişçilik, hemşirelik, amelelik… Meslek adı türetmiştir. Gençlik, insanlık, Türklük… Kavram adı türetmiştir.

7 -cı (-ci,-cu,-cü,-çı,-çi,-çu,-çü): simitçi, topçu, şekerci, sütcü, muslukçu, kitapçı, futbolcu, avcı… Meslek belirten ad türetmiştir. Atatürkçü, çevreci, halkçı, cumhuriyetçi… Bir düşünce ve inanca bağlı olma ifade eden ad türetmiştir.

8 Hayalci, inatçı, yalancı, uykucu, akılcı… Soyut anlamlı sıfatlar türetmiştir. (Sıfatlar da ad soylu sözcüklerdir.)

9 -sız (-siz,-suz,-süz): imkansız, akılsız, kimsesiz, susuz… Addan sıfat türetmiştir.
-ki,-kü: seninki, akşamki, oradaki, dünkü, benimki, babamınki… Bu ek aitlik belirten “-ki”ekidir.

10 -cık (-cik,-cuk,-çık,-çik,-çuk, -çük): kısacık, küçücük, (küçük+cük) yavrucuk, zavallıcık… Küçültme, sevgi ve acıma ifade eden ad türetmiştir. -cağız (-ceğiz): çocukcağız, kadıncağız, yavrucağız, evceğiz, köyceğiz… Bu ek de sevgi ve acıma ifade eden ad türetmiştir.

11 -ca (-ce,-ça,-çe): Türkçe, Türkmence,Latince, İspanyolca, Farsça
-ca (-ce,-ça,-çe): Türkçe, Türkmence,Latince, İspanyolca, Farsça... Ulus adlarından dil adları yapar. -msı (-msi,-msu,-msü): acımsı, ekşimsi, yeşilimsi, morumsu, tepemsi... Benzerlik ifade eder. Renk ve tat adlarında kullanılır.

12 -ar (-er, -şar, -şer): onar, altışar, beşer
-ar (-er, -şar, -şer): onar, altışar, beşer... Sayıları üleştirme (paylaştırma ve dağıtma) görevinde bulunur. -ncı (-nci, -ncu, -ncü): altıncı, on beşinci, ellinci, yetmiş beşinci... Sıra sayıları yapan bir ektir.

13 -daş (-deş, -taş, -teş): arkadaş, soydaş, kardeş (karın-daş), yoldaş, yurttaş sesteş, özdeş... Ortaklık ve bağlılık ifade eden sözcük türetir.

14 2. İsimden Fiil Türeten Ekler
-la (-le): başla-, kapla-, zıpla-, üfle-, horla-, sapla-, temizle-... -da (-de, -ta, -te): çatırda-, kütürde-, kikirde-, horulda-, fısılda-, uğulda-, parılda-... (Tabiat taklidi seslerden fiil yapmıştır.).

15 -ar (-er): morar-, başar-, yaşar-, sarar- (sarı-ar)...
-kır (-kir, -kur, -kür): haykır-, hıçkır-, fışkır-, püskür-, tükür-... (Tabiat taklidi adlardan fiil türetir.) -ar (-er): morar-, başar-, yaşar-, sarar- (sarı-ar)...

16 -a (-e): yaşa-, oyna- (oyun+a), boşa-...
-l (-al, -el): azal-, çoğal- (çok-al), kısal-,eğril-, daral-... -a (-e): yaşa-, oyna- (oyun+a), boşa-...

17 3. Fiilden Fiil Türeten Ekler
-n: kuşan-, söylen-, açın-, gezin-, yakın-, alın-, şevin-, bakın-, övün-... -il (-il, -ul, -ül): yazıl-, katıl-, sevil-, seçil-, dövül-, çekil-, üzül-...

18 vurdur-, barıştır-, durdur-...
-ş (-iş, -iş, -üş, -üş): bakış-, yazış-, dövüş-, kaçış-, çekiş-, bölüş-, atış-, uçuş-... -dır (-dir, -dür, -dür, -tır, -tür, -tur tir): haktır-, giydir-, söndür-, koştur-, konuştur-, vurdur-, barıştır-, durdur-...

19 -ar (-er): çıkar-, gider (git+er), kopar-...
-t-: tarat-, karart-, anlat-, şişirt-, işlet-,arat-, kapat-... -ar (-er): çıkar-, gider (git+er), kopar-...

20 4. Fiilden isim Türeten Ekler
-mak (-mek): okumak, gelmek, satmak, sevmek, yapmak, kırmak... Bütün fiillere gelebilen ektir. Mastar eki olarak bilinir. "Yemek, ekmek, kaymak" örneklerinde ise bu ek, nesne adı yapmıştır.

21 -ma (-me): Bütün fiillere gelebilir. İş adları ve nesne adları yapar.
Okuma, dinlenme, yatma, izleme örneklerinde iş adları; dolma, kazma, dondurma, kıyma, oturtma, kavurma, kızartma örneklerinde nesne adları yapar.

22 -iş (-iş, -üş, -üş): alış, veriş, görüş, dönüş, buluş, söyleyiş, kaçış, gülüş...
-m: tadım, biçim, seçim, verim, sayım, yaşam, kıyım... -ı (-i, -u, -ü): batı, yazı, takı, tartı, ölçü, koşu, sürü, ölü, bölü, dolu, koku, korku...

23 -ık (-ik, -uk, -ük ): kayık, bulaşık, karışık, aksırık, karmaşık, yanık, tanık, sanık, ayık,asık, kazık... -ak (-ek): yatak, batak, ölçek, kaçak, saçak, barınak, yutak, uçak, ürkek, binek...

24 Örneklerinde görüldüğü gibi fiilin gösterdiği hareketi ifade eder
Örneklerinde görüldüğü gibi fiilin gösterdiği hareketi ifade eder. Yer ve alet isimleri yapar.

25 -gı (-gı, -gu, -gü, -ki, -ki, -ku, -kü): saygı, silgi, burgu, görgü, atkı, bilgi, askı, içki, uyku, (uyu-ku), tutku... -gın (-gin, -gün, -gün, -kın, -kin, -kun, -kün): azgın, bilgin, bozgun, üzgün, yatkın, seçkin, coşkun, düşkün...

26 -gan (-gen, -kan, -ken): atılgan, çekingen, çalışkan, üretken...
-ıcı (-içi, -ucu, -üçü): yakıcı, dikici, yüzücü, sürücü, yaratıcı, sıkıcı... -ntı (-intı, -inti, -untu, -üntü): süp(ü)rüntü, kırıntı, kalıntı, yaşantı, sızıntı, çalıntı...