Bizans Eğitim Sistemi Kemal Esmek 120239019

Atina. Akropolis’in Temsili Çizimi 5. yüzyıla kadar Atina, Roma imparatorluğu içinde, putperest ilimlerin tedris edildiği başlıca eğitim merkezi olmakla beraber meşhur bir felsefe mektebine sahipti. Sofistler ve felsefenin Grek profesörleri bu şehre yoğunlaşarak felsefi ilimlerin öğretilmesini sağladılar. Bu profesörler devlet hazinesinden veya muhtelif şehir kasalarından aylık alıyorlardı.

Atina Okulu. İtalyan ressam Raffaello Sanzio’nun Freski

4. yüzyıl sonunda Hristiyanlığın zaferi Atina okuluna oldukça önemli bir darbe vurdu. Diğer taraftan aynı yüzyıl sonuna doğru Yunanistan’ın Vizigotlar yüzünden uğradığı istilâlar Atina’nın düşünce hayatının zarara uğramasına yol açtı. Vizigotlar Yunanistan’dan çekildikten sonra Atina Okulunda öğretmen ve öğrenci kalmamıştı. Bizans devrinde İstanbul, imparatorluğun merkezi olduğundan beri birçok filozof bu yeni beldeye gelmiştir. Profesör ve talebeler Afrika’dan, Suriye’den ve diğer yerlerden İstanbul’a akın etmiştir. Hieronymus Kroniğinde ‘’Gramercilerin en âlimi Evantius İstanbul’da öldü; yerine Afrika’dan Harisius getirildi’’ sözüyle bir nevi teşkilatlanmayı açıklamıştır.

Bizans Devrinde Konstantinopolis

Bizans imparatorluğunda Helenistik ve Roma döneminde geçerli olan üç kademeli eğitim modeli ana hatlarıyla geçerliliğini sürdürmüştür. Eğitim sisteminde Hristiyanlık önemli rol üstlenmiştir. Eğitimin en önemli görevi kişilerin Hristiyan halka, devlete ve kliseye karşı görevlerini yerine getirmeyi mümkün kılacak donanımın kazandırılmasıdır. Bizans’ta devlet tarafından örgütlenmiş yaygın eğitim sistemi, imparatorluğun ilk dönemlerinde bulunmadığından ailelerin çocuklarını okula gönderme zorunluluğu yoktu. Genellikle zengin halk kesimi çocuklarının eğitim görmesini sağlayacak kapasiteye sahipti. Ayrıca sadece eğitim almak isteyenlere devlet ve klise yardımcı olmaktaydı.

Bizans Dönemi Kliselerinden Önde Aya İrini ve Arkasında Ayasofya

Çocukların ilkokul eğitimini klise üstlenmişti ve küçük yaştan itibaren çocuklara kutsal kitap öğretilerek dini eğitim verilirdi. Devlet ise genelde orta öğretim düzeyinde eğitim vererek, devlet kurumlarında çalışacak memurların bu sayede yetişmesini sağlamışlardır. Bizans’ta İlköğretim eğitimi ruhban sınıfına mensup kişilerce verilmekteydi. Dersler, klise'nin narteks veya atrium bölümünde ya da manastırların bu amaca yönelik oluşturulmuş derslik olarak kullanılan mekanlarda işlenmekteydi. Öğrenciler sıralara değil yere oturarak ders görmektedi. Bu nedenle temel eğitimin verildiği bu okullara, yerde eğitim veren okullar anlamına gelen hemodidaskalio adı verilmiştir.

Dersler, öğrencilerin kişisel gelişimine katkı sağlayacak biçimde işlenirdi. Ortaöğretimdeki bu okullarda Yunan kültürü daha ağırlıklı bir yere sahiptir. Programda din eğitimi bulunmadığı için Bizanslılar, Ortaöğretim eğitimini laik eğitim anlamına gelen kozmiki pedeia olarak nitelendirmişlerdir. Ek olarak din dersi almak isteyenler manastır veya özel ruhban okullarında bu dersi işlemekteydiler. Bu okullardaki öğretmenlere grammatikos denilmekteydi.

Hieronymus Kroniğinde ‘’Gramercilerin en âlimi Evantius İstanbul’da öldü; yerine Afrika’dan Harisius getirildi’’ sözüyle bir nevi eğitim teşkilatlanmasının sürekli bir kurum olduğunu açıklamıştır.

İmparatorların çoğu, özelikle yüksek öğretime önem vermişlerdir İmparatorların çoğu, özelikle yüksek öğretime önem vermişlerdir. Eğitim kurumlarıyla kütüphanelere mekan temin etmişler ve yüksek okullarda iyi yetişmiş eğitimcilerin görev almasını sağlamışlardır. Helenistik dönemde olduğu gibi Bizans döneminde de yüksek öğretim kurumlarına vergi muafiyeti tanınmıştır. İstanbul’da yüksek okul kurulmadan önce Atina’da Atina Akademisi, İskenderiye’de felsefe, matematik ve tıp eğitimi veren Musio adlı yüksek öğretim kurumu ve Beyrut’ta bir Hukuk Okulu bulunmaktaydı. Büyük Konstantinos, eğitimin gelişmesi için dönemin tanınmış şahsiyetlerini başkente yerleşmeleri yönünde teşvik etmiştir. İleriki yıllarda ilk yüksek okul açtırmış ve bu okul için kayda değer bir kütüphanenin kurulmasını sağlamışır. Bu yüksek okul 2. Teodosios tarafından yeniden yapılandırılmış ve MS. 425 yılında üniversite anlamına gelen Pandidaktirion adını almıştır

Orta Öğretim İlk Öğretim Temel eğitimin verildiği ilk okullara, yerde eğitim veren okullar anlamına gelen hemodidaskalio adı verilmiştir. Ders veren öğretmenler ise grammatistis olarak adlandırılmaktaydı. Orta Öğretim Bizans’ta ortaöğretim sholio tu grammatiku adlı okullarda verilmektedir. Programda din eğitimi bulunmadığı için Bizanslılar, Ortaöğretim eğitimini laik eğitim anlamına gelen kozmiki pedeia olarak nitelendirmişlerdir. Bu okullardaki öğretmenlere grammatikos denilmekteydi.

Bizans İmparatoru Nikeforos'un El Yazma Eseri British Library, Londra

İstanbul’da laik eğitim merkezi olan Pandidaktirio’nun yanında MS. 5 İstanbul’da laik eğitim merkezi olan Pandidaktirio’nun yanında MS. 5. yüzyıldan itibaren yüksek ilahiyat eğitiminin merkezi olan Patrikhane Mektebi de faaliyet göstermiştir. Bu okulda sadece din eğitimi verilmemiş, aynı zamanda burada Hristiyanlık hümanizmi geliştirilmiştir. Bizans döneminde Atina, Selanik, İstanbul, Antakya, Beyrut, İskenderiye gibi kentler Bizans eğitim sisteminin uygulanıp geliştirildiği önemli şehir yapılanmaları olmuştur.  

KAYNAKÇA A. A. Vasılıev, Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Arif Müfid Mansel, Maarif Matbaası, Cilt. 1, Ankara 1943.   Engin Akyürek, ‘’Bizans Uygarlığı Üzerine Genel Bir Değerlendirme’’, Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Yayınları, İstanbul 2001. G. L. Seıdler, Bizans Siyasal Düşüncesi, çev. Mete Tunçay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, (Ankara 1980), 193-196.    Hüseyin Mevsim, ‘’Eski Bulgar Edebiyatı ve Bizans Başkenti Konstantinopolis’in Eğitim ve Dinsel Kurumları’’, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı. 46, (Ankara 2006), 193-207. Levent Kayapınar ed., Bizans Tarihi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir 2013. Tamara Talbot Rice, Bizans’ta Günlük Yaşam, Bizans’ın Mücevheri Konstantinopolis, çev. Bilgi Altınok, Göçebe Yayınları, Basım.1, İstanbul, 1998.