SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ (1945-1991)

Soğuk Savaş Dönemi Nedir? 1945-1991 yıllarını kapsayan, dünyanın ABD’yi destekleyenler(Batı Bloku) ve SSCB’yi destekleyenler(Doğu Bloku) şeklinde ikiye ayrıldığı,iki bloğun siyasi,kültürel,askeri ve teknolojik açıdan mücadele ettiği,büyük devletlerin doğrudan birbiri ile savaşmadığı döneme SOĞUK SAVAŞ denir.

Neler Öğreneceğiz? II. Dünya Savaşı sonunda dünyanın yeni durumu Doğu Bloku Batı Bloku Ortadoğu’da yaşanan gelişmeler Uzakdoğu’daki gelişmeler Klasik Sömürgeciliğin sonu Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye Soğuk Savaş Dönemi’nde bilim, kültür ve sanat faaliyetleri

II. Dünya Savaşı Sonunda Dünyanın Yeni Durumu II. Dünya Savaşı’ndan ABD ve SSCB en karlı çıkan devlet olmuştur. Savaştan sonra ABD ve SSCB arasında ideolojilerinin farklı olmasından dolayı bir rekabet başlamıştır Almanya müttefikler tarafından işgal edilmiş 4 işgal bölgesine ayrılmıştır. SSCB’nin ideolojisini yaymak istemesi ABD’yi rahatsız etmiş,bu nedenle SSCB’ye yönelik önlemler almıştır

Doğu Bloku SSCB ve onu destekleyenlerin yer aldığı guruba Doğu Bloku denir. 1947 Silezya Konferansı ile kurulmuştur Bu Blokta yer alan devletler siyasi,askeri ve ekonomik açıdan işbirliği halindedir. Bu blokta yer alan devletlerden başlıcaları: SSCB, Yugoslavya, Arnavutluk, Macaristan, Romanya, Çin, Kuzey Kore, Küba. Bu ülkelere “Demir Perde” ülkeleri de denir.

SSCB’nin kurduğu kuruluşlar vasıtasıyla bu blokta yer alan ülkeler birbiri ile ortak politikalar yürütmüşlerdir. Bu kuruluşlar: KOMİNFORM(Komünist İnformasyon Bürosu)-Siyasi kuruluşu COMECON(Ekonomik yardımlaşma Konseyi)-Ekonomik kuruluşu VARŞOVA PAKTI -Askeri kuruluşu

DİKKAT!!! Hepsinde amaç Komünizmi korumak,yaymak ve blokta yer alan ülkeler arasında işbirliğini arttırmaktır.

SSCB’nin Hakimiyet Politikasına Tepkiler ve Doğu Bloku’nun Parçalanması Yugoslavya’da lider Tito SSCB’nin yayılmacı ve sömürgeci politikasını eleştirmiş ve SSCB’nin Yugoslavya’nın içişlerine karışması nedeniyle zamanla bu bloktan ayrılmıştır. Komünizm’i Yugoslavya’ya uyarlamış ve ilk defa “milli komünizm”i uygulamıştır. Tito Doğu Bloku’ndan tamamen ayrıldıktan sonra hiçbir blokla ilgisi olmayan “Bağlantısızlar Hareketi”ni kurdu Josip Boriz Tito

Çin’de Mao Zetong da SSCB’nin faaliyetlerinden rahatsız olmuştur. Sovyetler sayesinde güçlenen Çin, zamanla SSCB’den kopmaya çalıştı.

Macaristan’da İmre Nagy komünizmin sert uygulamalarını yumuşatmış be nedenle Sovyetler ile ters düşmüştü. SSCB’nin Macaristan’a sert yaptırımlar uygulaması nedeniyle halk Komünizm’den zamanla kopmuştur. Çekoslovakya’da halkın özgürlük düşüncesinin ön planda olması nedeniyle zamanla SSCB’den kopmuşlardır. İmre Nagy

SSCB’nin aldığı önlemler Brejnev Doktrini: SSCB lideri Brejnev tarafından yayımlanan ve hiçbir devletin SSCB’nin politikalarından ayrı hareket edemeyeceği ve ne olursa olsun komünizm’den dönülemeyeceğini belirttiği doktrindir. Macaristan ve Çekoslovakya doğrudan işgal edildi SSCB devlet başkanı Brejnev

Batı Bloku ABD’nin liderliğini yaptığı bloktur. Başlıca Ülkeler: ABD, İngiltere, Fransa, Batı Almanya, Hollanda, Belçika Türkiye de Yunanistan ile birlikte bu bloka dahil olmuştur.

Batı Bloku’nun SSCB’nin yayılmasına karşı aldığı önlemler Truman Doktrini: ABD başkanı Truman tarafından Sovyet tehdidi altındaki Türkiye ve Yunanistan’a yardım edilmesini ön gören doktrindir. Bu doktrin dahilinde Yunanistan’a 300 milyon $, Türkiye’ye 100 milyon $ yardım yapılmıştır. ABD başkanı Harry Truman

Marshall Planı: ABD dışişleri bakanı George Marshall tarafından önerilmiştir. Bu çerçevede Sovyet tehdidi altındaki ülkelere yardım edilecek ve aralarında işbirliği sağlanacaktır. Onaltı ülkenin katılımıyla oluşturulan “Onaltılar Konferansı” ile bu planın uygulanması görüşüldü. ABD Dışişleri Bakanı George Marshall

Bu ülkeler: İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, Portekiz, İrlanda, Yunanistan, Türkiye, Lüksemburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve İsveç Yardımların düzenli bir şekilde dağıtılması için bu devletlerin katılımı ile “Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı” kuruldu

DİKKAT!!! SSCB de ABD’nin bu çalışmalarına karşılık benzer nitelikte olan “Molotov Planı”nı uygulamıştır.

NATO (Kuzey Atlantik Savunma Paktı) 1949’da kuruldu. İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında SSCB’ye karşı “Batı Avrupa Birliği” kurulmuştu. Bu birliğe ABD, Kanada, İzlanda, İtalya, Portekiz, Norveç ve Danimarka’nın da katılması ile NATO kuruldu. Temel Amaç SSCB’ye karşı önlem almaktır.

AVRUPA KONSEYİ Avrupa’da gerginliği azaltmak, güven ve işbirliği ortamını sağlamak, insan haklarını ön plana çıkarmak amacıyla kurulmuştur. Kurucu Ülkeler: İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka, İrlanda, İsveç, İtalya ve Norveç Türkiye 1949’da üye oldu.Bugün bu kutruluşun 46 üyesi vardır

AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU Fransa dışişleri bakanı Schuman’ın teklifi ile kurulmuştur(Schuman Planı). Buna göre Avrupa’nın güçlü olması için Almanya-Fransa rekabeti sona ermeli ve yer altı kaynaklarının işletilmesinde ortak hareket edilmelidir. Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda ve Belçika’nın imzası ile kurulmuş ve daha sonra “Avrupa Kömür ve Çelik Teşkilatı”na dönüşmüştür. Bu kuruluş zamanla “Avrupa Birliği” adını almıştır.

DİKKAT!!! İngiltere yer altı kaynaklarını diğer ülkeler ile paylaşmaya yanaşmadığı için bu örgüte katılmamıştır.Norveç, İsveç, Danimarka, Avusturya, Portekiz ve İsviçre’nin katılımıyla EFTA(Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi)yı kurdu.EFTA daha sonra AET ile birleşti.

Ortadoğu’daki Gelişmeler II. Dünya Savaşı’ndan sonra Ortadoğu’daki Mandater yönetimler sona erdi ve bağımsız devletler kuruldu. Bu devletler: Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün ve Filistin. Bölgede 1948’de İsrail’in kurulması ile günümüze kadar yaşanan karışıklıkla başlamıştır.

Arap-İsrail Savaşları Nedenleri: İsrail’in Filistin’e ait olan Kudüs’e yerleşmesi. Yahudilerin Filistinliler ve Arapların yaşadığı yerlerde yerleşim yerleri kurmaları Arapların, Yahudileri bu bölgede istememeleri

HATIRLAYALIM!!! I.Dünya Savaşı’nda İngiltere dışişleri bakanı Balfour, yayımladığı bildiri ile Yahudiler’e Kudus’te bir devlet vaat etmiş,Yahudiler de bunun karşılığında ABD’yi savaşa sokmuştu.

Eisenhower Doktrini: Arap-İsrail savaşlarında İngiltere ve Fransa’nın İsrail’e destek vermesi batının Arapların gözündeki prestijini sarsmıştır.Bu nedenle ABD başkanı Eisenhower tarafından bu doktrin yayımlanmıştır. Buna göre SSCB’ye karşı bağımsızlığını korumaya çalışan devletlere ABD tarafından her türlü yardım yapılacaktır. Lübnan, Pakistan, Irak, Türkiye, Yunanistan, Afganistan, Libya, Tunus, Fas ve İsrail doktrini kabul ederken Mısır, Suriye ve Ürdün kabul etmedi

Uzakdoğu’da Yaşanan Gelişmeler Kore Savaşı(1950-1953) ABD ve SSCB’nin nüfuz mücadelesi nedeniyle çıkan bir savaştır. Savaş Panmunjom Ateşkesi ile sona ermiştir. Kore Güney ve Kuzey olarak ikiye ayrılmıştır. Kuzey Sovyetlerin nüfuzuna, Güney ise ABD’nin nüfuzuna girmiştir. Türkiye bu savaşa bir tugayını göndermiştir.Bu da Türkiye’nin NATO’ya katılmasını hızlandırmıştır.

SEATO(Güneydoğu Asya Antlaşması Teşkilatı)’nun kurulması-1954 İngiltere, Fransa, Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ve Pakistan’ın katılı ile kuruldu. Amaç:Bölgedeki devletleri SSCB’den korumak. Böylece ABD SSCB’yi Pasifik’ten de çember altına almıştır.

Klasik Sömürgeciliğin Sonu II. Dünya Savaşı’ndan sonra Klasik Sömürgecilik sona ermiş ve sömürgeler bağımsız olmuştur. Asya’da:Hindistan, Pakistan, Seylan, Birmanya, Endonezya, Vietnam, Malezya bağımsız oldu. Afrika’da: Libya, Sudan, Tunus, Fas, Gana, Gine, Nijer Somali, Cezayir bağımsız olmuştur. Yeni Bağımsız olmuş bu ülkelere “Üçüncü Dünya Ülkeleri” de denir. Bu ülkeler Batı ya da Doğu blokuna katılmamışlardır.Özellikle Mısır ve Hindistan, Yugoslavya’nın kurduğu “Bağlantısızlar Hareketi”ne katılmışlardır. Bağlantısızlar hareketi 1955’te Bandung Konferansı ile kuruldu.

Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye Kore Savaşı’na katıldı. NATO’ya üye oldu(1952). Avrupa Konseyi’ne üye oldu(1949). Balkan Paktı’na katıldı.(Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında)-1954 Bağdat Paktı(CENTO*)’na katıldı:İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan arasında kuruldu. *CENTO=Merkezi Antlaşma Örgütü

Türkiye’nin Çok Partili Hayata Geçişi 7 Haziran 1945’te CHP milletvekilleri Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan CHP gurubuna “Dörtlü Takrir” adı verilen bir önerge sundular.Bu önergede parti içerisinde tartışmaların özgürce yapılmasını içeren bir metin bulunuyordu.Bu önerge reddedilince muhalifler tarafından 1946’da “Demokrat Parti” kuruldu.Bundan başka 16 parti daha kuruldu.

1946’da ilk tek dereceli seçimler yapıldı. Seçimi CHP kazandı. 1950’de yapılan seçimleri ise Demokrat Parti kazandı.Adnan Menderes Başbakan, Celal Bayar Cumhurbaşkanı oldu. Böylece Türkiye’de Çok Partili hayata kesin olarak geçilmiş oldu. Çok Partili hayata geçişin bu döneminde kurulan ilk parti “Milli Kalkınma Partisi”dir.

Demokrat Parti Dönemi Bütün gücünü İktisadi kalkınmaya verdi Traktör ve tarım makineleri sayısı arttırıldı.Böylece üretim de arttı. Karayolu geliştirildi. Birçok şirket kuruldu. ABD’den dış borç alındı. Şehirleşme hızlandı. Sinema sektörü gelişti. İşsizlik,yoksulluk ve şiddet olayların artması nedeniyle 1960’ta yapılan darbe ile Demokrat Parti iktidarı sona erdi. 1961’de Parti liderleri yargılandı.Bunlardan A.Menderes ve Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edildi.Celal Bayar yaşlı olduğu için idam kararı geri alındı.

Soğuk Savaş Dönemi’nde Bilim, Kültür ve Sanat SSCB uzaya çıkan ilk araç olan “Suputnik”i fırlattı. ABD’de NASA kuruldu. SSCB’de Yuri Gagarin uzaya çıkan ilk insan oldu. ABD’de Neil Armstrong Ay’a ayak bastı. Petrol ve otomobil üretimi arttı. Ekonominin gelişmesi ile dünya nüfusu arttı. Şehirleşme arttı. Radyo ve TV gelişti ve en önemli propaganda aracı oldu. İnsanların refahının artması ile eğlence hayatı da önem kazandı.Caz ve blues gibi müzik tarzları doğdu.

İlaç ve tohum sanayisinin gelişmesi ile üretim arttı. Olimpiyatların yanında Akdeniz oyunları ve UEFA Şampiyon kulüpler kupası gibi spor organizasyonları da oluşturuldu.

Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim Burak ÜNSAL Tarih Öğretmeni