SİNDİRİM SİSTEMİ

GENEL ÖZELLİKLER Sindirim bütün canlıların ortak özelliklerinden biridir. SİNDİRİM SİSTEMİNDE AMAÇ: Besinleri monomer (yapıtaşı) seviyesine kadar parçalamaktır. Fiziksel (Mekanik) ve kimyasal sindirim olmak üzere iki çeşit sindirim vardır. FİZİKSEL(MEKANİK) SİNDİRİM: Fiziksel etkilerle besinlerin daha küçük parçalara ayrılmasıdır. Besinlerin kimyasal yapısı değişmez. Bu olaylarla enzimlerin etki yüzeyi artırıldığı için, esas sindirim kolaylaştırılır ve hızlandırılır KİMYASAL SİNDİRİM Besin maddelerinin su yardımıyla parçalanması reaksiyonlarına denir. Enzimler kullanılır. Bununla; proteinler amino asitlere, yağlar yağ asiti ve gliserole, karbonhidratlar monosakkaritlere, nükleik asitler ise, pentoz, organik baz ve fosfata indirgenir. Besin maddelerinin bu şekilde en küçük bileşenlerine parçalanmasına tam sindirim denir. Kompleks besinlerin bazı ara bileşiklere kadar parçalanmasına ise eksik sindirim denir.

Hücre içi Sindirim Fagositoz ve pinositozla hücre içine alınan veya hücre içinde sentezlenen besin maddelerinin, besin kofulunda lizozom enzimleri yardımıyla hidrolizine denir. Besin kofulunda açığa çıkan sindirim ürünleri difüzyonla sitoplazmaya geçer. Kofuldaki sindirilemeyen artıklar hücre zarından dışarıya atılır. Hücre Dışı Sindirim Besin maddelerinin hücrelerden dışarıya salgılanan enzimler yardımıyla yapı taşlarına ayrılmasına denir. Çok hücreli hayvanların çoğunda, saprofit bakterilerde, mantarlarda, böcekçil bitkilerde hücre dışı sindirim görülür. HANGİ SİNDİRİM CANLILAR İÇİN DAHA AVANTAJLIDIR? BESİNİN BOYUTU ÖNEMSİZ OLDUĞUNDAN HÜCRE DIŞI SİNDİRİM

OMURGASIZLARDA SİNDİRİM

Bazılarında besinlerin alınması ve sindirilmeyen artıkların atılması aynı açıklıkla sağlanır. Böyle sindirim sistemlerine eksik sindirim sistemi denir. Hidrada ve planaryada sindirim sistemi bu tiptendir.

Yuvarlak solucanlardan başlayarak birçok hayvanda, iki açıklıklı ve değişik kısımları özelleşmiş boru şeklinde sindirim kanalı bulunur. Bu şekilde olan sindirim sistemine tam sindirim sistemi denir.

OMURGALILARDA SİNDİRİM

KUŞLARDA SİNDİRİM SİSTEMİ Omurgalı canlıların tamamında ağızla başlayıp anüsle ve kloakla tamamlanan tam sindirim sistemi bulunur. NOT: Memelilerde kloak bulunmaz. KUŞLARDA SİNDİRİM SİSTEMİ

GEVİŞ GETİREN MEMELİLERDE SİNDİRİM SİSTEMİ Bağırsak uzunlukları uzundan kısaya; Geviş Getirmeyen Otçul Geviş Getiren Otçul Hem Etçil Hem Otçul Etçil

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ

AĞIZ Tükrük Bezleri: Kulak altı, dil altı ve çene altı olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi bulunur. Tükrük içerisinde amilaz, mukus, Na+ ve Ca++ iyonları vardır. Tükrükte bulunan amilaz pişmiş nişastayı kimyasal olarak parçalayabilir. Dil, çizgili kaslardan yapılmış olup, tat almaya, besinleri karıştırmaya, yutmaya ve konuşmaya yarar. Dişler, besinlerin mekaniksel olarak parçalanmasını sağlar. Dişin dıştan içe doğru kesiti incelendiğinde mine, dentin ve öz olmak üzere üç bölüm ayırt edilir.

YUTAK VE YEMEK BORUSU Dil besinleri yutağa doğru iter. Bu sırada soluk borusu gırtlak kapağı ile kapatılır. Yutak ile mide arasında yemek borusu bulunur. Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde, yemek borusu peristaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar. Olayda yerçekiminin de katkısı vardır. NOT: Yemek borusunda sindirim yoktur.

MİDE Mide besinleri depo eden, mekanik olarak parçalayan ve proteinleri sindirmek için enzim salgılayan bir organdır. NOT: Çalışması otonom sisteme ait Vagus sinirleriyle denetlenir. Midenin asidik ortamı yiyeceklerle birlikte vücudumuza giren bakterilerin çoğunu etkisiz hale getirir. Mide bezleri tarafından mide özsuyu salgılanır. Mide özsuyunun salgılanması mide tarafından salgılanan gastrin hormonu tarafından sağlanır. Mide özsuyu içerisinde hidroklorik asit (HCl), pepsinojen ve lap enzimi bulunur Midenin pH’sı 1,5-2 civarındadır. Midedeki karışıma kimus adı verilir.

İNCE BAĞIRSAK Mideden sonra yaklaşık 3 cm çapında ve 7-8 mt uzunluğundadır. İçte mukoza tabakası, ortada silindirik kaslar ve en dışta bağ dokudan oluşmuştur. Halkasal kasların oluşturduğu peristaltik hareketlerle kimus sürekli hareket halindedir. Mideden hemen sonraki kısmına doudenum (on iki parmak bağırsağı) orta kısmını jejeneum (boş bağırsak) ve kalın bağırdağa bağlanan kısmına ileum (kıvrımlı bağırsak) ismi verilir. İnce bağırsağın iç kısmındaki epitel bağırsak boşluğuna doğru kıvrımlar oluşturarak çıkıntılar oluştururur. Bunlara villus denir. Villuslar üzerindeki sitoplazmik çıkıntılara mikrovillus ismi verilir. Villus ve mikrovilluslar ne işe yarar? Bu çıkıntılar ince bağırsak yüzeyini arttırarak emilim yüzeyini arttırlar. (~550 m2) İB kimus kendisine geldiğinde enterogastrin, kolesistokinin ve sekretin hormonları salgılar. . Sindirim ve emilim merkezidir. İnce bağırsakta pH ~7-8 civarındadır

KALIN BAĞIRSAK 6 cm çapında 1-1,5 mt boyunda iç yüzeyi düz bir boru şeklindedir. İnce bağırsak ile birleştiği yerde (kör bağırsak) parmak şeklinde bir çıkıntı bulunur. Buna apandis denir. Apandisin iltihaplanmasına apandisit denir. Su ve mineral tuzların emilimi ve sindirimi tamamlanmış besinlerin bir müddet depolanması ile görevlidir. Sindirim faaliyeti yoktur. Bu bölgede yaşayan bazı bakteriler B ve K Vitaminleri sentezlerler.

SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR PANKREAS Yaprak şeklinde 70-80 gr ağırlığında bir bezdir. Hem hormon hem de enzim üretip salgıladığı için karma bir bezdir. Sekretin hormonunun etkisiyle bikarbonat iyonlar salgılar ve ince bağırsağın pH’sını ayarlar. Kolesistokinin hormonu ile sindirim enzimleri salgılar. Salgıladığı enzimler: Lipaz – yağların sindirimini yapar. Amilaz – karbonhidrat sindirimi yapar. Tripsinojen ve kimotripsinojen – protein sindirimi yapar. Nükleaz (DNAaz ve RNAaz) – nükleik asit sindirimi yapar. Ürettiği enzimleri virsung kanalı ile ince bağırsağa taşır. Dikkat: Pankreas endokrin olarak hormon (insülin ve glukagon) üretir ve kana verir. Ekzokrin olarak enzim üretir ve kendi kanalı (virsung) ince bağırsağa taşır. Dolayısıyla karma bezdir.

KARACİĞER Karaciğerin Başlıca Görevleri: Yaklaşık 2kg ağırlığı ile en ağır iç organımızdır. Sekretin ve kolesistokinin hormonları etkisiyle ürettiği safra sıvısını koledok kanalı ile ince bağırsağa gönderir. Karaciğerin Başlıca Görevleri: Safra salgısını oluşturur ve salgılar. Kanın pıhtılaşmasını sağlayan fibrinojen ve trombojen proteinlerini üretir. Kanın damar içinde pıhtılaşmasını önleyen heparini sentezler. Embriyo döneminde ve kansızlıkta alyuvar üretir. Kupfer hücreleri yaşlanmış alyuvarları ve kan ile gelen mikropları parçalar. Kan glikozunu düzenler. (pankreas hormonlarının etkisi ile) Amonyağı üre ve ürik asite çevirir. Provitamin A (karoten) yı A vitaminine dönüştürür. A,D,E,K vitaminlerini ve Fe, Cu gibi mineralleri depo eder. Zehirli Hidrojenperoksiti (H2O2) su ve oksijene dönüştürür. Alınan bazı ilaçların, besinlerle alınan zehirlerin ve alkol gibi maddelerin etkilerini giderir. Bazı kan proteinleri (albümin, globülin) üreterek kan osmotik basıncını düzenler. Vücut ısısını kontrol eder. Eşey hormonlarını parçalar.

Safra Sıvısının Görevleri: Mideden gelen kimusu nötralize ederek pankreas enzimlerinin etkinliğini arttırır. Safra tuzları yağları fiziksel sindirime uğratarak lipaz enziminin etkinliğini arttırır. Yağ monomerleri ve yağda eriyen vitaminlerin emilimin kolaylaştırır. Antiseptik özelliği ile mikropları öldürür. Karaciğerden gelen koledok kanalı ile pankreastan gelen virsung kanalı ince bağırsağa girmeden önce birleşir ve birlikte ince bağırsağa açılırlar. Bu bölgeye water kabarcığı denir. Koledok kanalının herhangi bir sebebten tıkanması durumunda safra sıvısı karaciğer tarafından emilip kana verilir. Bu durumda gözlerde ve deride sararma gözlenir. Bu hastalığa sarılık adı verilir.

BESİNLERİN SİNDİRİMİ Karbonhidrat Sindirimi Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta sona erer ve emilimi gerçekleşir. Besinlerle alınan karbonhidrat molekülleri ağızda tükrük bezlerinden salgılanan amilaz ile başlar. Midede karbonhidrat sindirimi olmaz. İncebağırsakta karbonhidrat sindirimi pankreastan salgılanan amilaz, dekstrinaz ve ince bağırsaktan salgılanan maltaz, sükraz ve laktaz ile sona erer.

Protein Sindirimi Protein sindirimi midede başlar, ince bağırsakta sona erer ve emilimi gerçekleşir. Ağızda protein sindirimi olmaz. Protein sindirimi midede başlar. Gastrin hormonu etkisiyle salgılanan mukus mideyi astarlayarak kendi kendini sindirmesini önler. İnce bağırsakta pankreastan salgılanan tripsinojen ve kimotripsinojen enzimleri entrokinaz ile aktifleştirilir.

Yağ Sindirimi Yağ sindirimi ağız ve midede gerçekleşmez. İnce bağırsakta başlar ve biter. Ağızda yağ sindirimi olmaz. Midede yağ sindirimi olmaz. İnce bağırsakta karaciğerden gelen safra tuzları ile fiziksel sindirimi yapılan yağlar pankreastan gelen lipaz enzimi ile monomerlere dönüştürülür. Dikkat: Mekanik sindirim Ağız > Mide > İB Kimyasal sindirim Ağız < Mide < İB

EMİLİM Sindirim sisteminde emilim ağız, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsakta gerçekleşir. Emilimin en çok yapıldığı bölge ince bağırsaktır. Ağızda su, nikotin ve bazı ilaçlar Midede su, alkol , aspirin ve bazı iyonlar (K, Na, Cl, Br, I) Kalın bağırsakta su , madensel tuzlar ve B-K vitaminleri emilir. Bütün besinlerin sindirimi ince bağırsakta tamamlanır ve emilimin %95’i bu bölgede gerçekleşir. Karbonhidrat monomerleri , protein monomerleri ve suda eriyen vitaminler kan yolu ile, Yağ monomerleri ve yağda eriyen vitaminler lenf yolu ile emilir. Not: Emilen yağ momerleri lenf kılcallarında tekrar trigliserite dönüştürülür. Etrafı protein kılıfla kaplanarak taşınır. Buna şilomikron denir.

HATIRLATMALAR Sindirim bir hidroliz olayıdır. Organik besin monomerleri, vitaminler, mineraller ve su sindirime uğramazlar. Organik besin monomerlerinin yıkımına solunum denir. Sindirimde ATP harcanmaz. Ağızdan ince bağırsağa doğru mekanik sindirim azalır, kimyasal sindirim artar. Mekanik sindirimin amacı kimyasal sindirimi hızlandırmaktır. Hücre dışı sindirim hücre içi sindirimden daha avantajlıdır. Sindirim atıkları ve üreme hücrelerinin birlikte atıldığı açıklığa kloak denir. Kloak omurgalılarda sadece memelilerde görülmez. Bütün sindirim sistemleri elemanlarında en içte mukoza tabakası, ortada düz kas ve en dışta bağ doku yer alır. Yemek borusu ve kalın bağırsakta sindirim olmaz. Sinir sisteminin çalışmasını sempatik sinirler yavaşlatır, parasempatik sinirler hızlandırır. Karbonhidrat sindirimi ağızda başlar İB’ta sona erer. Proteinlerin sindirimi ağızda başlar İB’ta sona erer. Yağların sindirimi İB’ta başlar ve biter. Safra salgısı olmazsa yağ sindirimi zorlaşır. Sindirim kanalında hormonlar kanda ise sindirim enzimleri bulunmaz. Bütün besinlerin sindirimi için gerekli tek ortak madde sudur.

Protein ve yağlar sindirilirse ortamda asitlik artar, karbonhidratlar asitliğe etki etmez. İnsan vücudunda hem atardamar hem toplardamardan kan alan tek organ karaciğerdir. Kan ile emilen monomerlerin ilk karşılaştığı organ karaciğer, lenf ile emilen monomerlerin ilk olarak karşılaştığı organ kalptir. Emilen yağ monomerleri şilomikron olarak taşınır. Sindirim işlevini tamamlayan enzimler ince bağırsağın son kısmında sindirilerek monomerleri emilir. Böylece protein kaybı önlenmiş olur.