Yerel Hormonlar (Otakoidler) Doç. Dr. Ahmet Ateşşahin Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yerel Hormonlar (Otakoidler) Doç. Dr. Ahmet Ateşşahin

2. Prostanoidler Yirmi karbonlu doymamış yağ asidi prostanoik asit olduğundan bu ad verilmiştir. Aynı zamanda prostanoidlere yirmi anlamına gelen eikozanoidler adı da verilir. Prostanoidler; 1. prostaglandinler (PG), 2. prostasiklinler (PGI), 3. tromboksonlar (Tx), 4. lökotrienler (LT) ve diğer lipoksijenaz ürünleri diye 4 alt gruba ayrılırlar. Bunlardan ilk üçü araşidonik asit üzerine siklooksijenazın etkisiyle, 4üncüye ise lipoksijenazın etkisiyle elde edilirler.

Siklooksijenaz ürünleri Özellik ve kaynakları: PG ler siklopentan halkasındaki durumlarına göre A’dan J’ye kadar harflerle gruplara ayrılırlar. Esas PGler PGE, PGF ve PGD lerdir. PGI lar başlıca damar endotelinde bulunur ve tromboz oluşumuna engel olan PG’lerdir. Sentez ve salıverilme: Prostanoidlerin sentezinde hücre zarında bulunan fosfolipidler kullanılır. Fosfolipidlerden başlıca araşidonik asit oluşturulur ve PG sentezinde bu madde kullanılır. Diğer otakoidlerden farklı olarak dokularda birikmezler.

Fosfolipidler Fosfolipaz A2 Araşidonik asit siklooksijenaz PGI2 PGG2 PGE PGH2 PGF2a TxA PGD2

Etki şekli: PGlerin etkilerinin çeşitliliği ve bazen zıt yönde olması birden fazla reseptörün bulunmasına bağlıdır. Hücre düzeyinde etki şekilleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu bileşiklerin hücrede siklik nükleotidlerin ve Ca un düzeylerini etkileyerek etkilerini gösterdikleri kabul edilmektedir.

Etkileri Üreme sistemi: PG’lerden özellikle PGE ve PGF ler cinsel siklus esnasında kullanılan en önemli PG’lerdir. Gebe olsun veya olmasın oksitosik etki yaparlar, uterusun tonusunu artırırlar ve hareketlerini artırırlar. PGF2a gebeliğin sonuna doğru uterustan salgılanarak sarı cismin geriletilmesine neden olur ve progesteron düzeyini düşürür. Bu etkisini oraya giden damarlarda daralma ile iskemiye neden olarak ve doğrudan progesteron sentezini bozarak etkir. PGF2a ineklerde kızgınlık siklusunun 5-17nci günlerinde uygulanırsa 72 saat içinde östrus başlar. PGF2a; Dişi üreme kanalı boyunca sperm taşınmasını teşvik eder, Sarı cismi eritir, Kızgınlığı düzenler, uterus hareketlerini artırıcı,, Doğumu takiben göbek damarlarını büzücü, İstenmeyen gebeliklerde ve Birden fazla yavru elde etmek için yaygın olarak kullanılır.

Kalp damar sistemi: Özellikle PGE ve PGI lar güçlü damar genişletici etkileri vardır. Kan: Özellikle trombositelerin yapışması ve kümeleşmesi üzerine güçlü etkileri vardır. -PGE1, PGI trombositlerin kümeleşmesini sAMP vasıtasıyla önlerler. -Siklik endoperoksiteler ve PGE2ve Tx’lar güçlü bir şekilde kümeleşmeyi uyarırlar. Bu maddeler trombositlerde bulunurlar ve trombositlerin parçalanması sırasında serbest kalırlar. Damar dışındaki düz kaslar: PGE ‘ler düz kasları gevşetirler, PGF2a lar ise daraltırlar. Özellikle PGE PGF ve PGI lar her ne sebebe bağlı olursa olsun mide asit salgısını azaltırlar. Ayrıca mide mukozasından salgıları azaltarak, mukusu artırarak, bikarbonat iyonu salgılayarak, mukozadan geçe kan akımının hızlanması vs nedenlerle de güçlü hücre koruyucu etkileri vardır.

Lipoksijenaz ürünleri Liposijenazlar ise daha çok akciğer, trombosit ve akyuvarlarda yaygın olarak bulunur ve bunlarda lökotrienleri şekillendirirler.

Kullanılma: Prostanoidler kliknikte; Hücre koruyucu: sAMP miktarını artırarak PGE ve PGE2 -Sarı cismin geriletilmesi ve kızgınlığın aynı zamana getirilmesi: Gebeliğin erken döneminde yavru atmaya son dönemlerinde ise doğuma yol açmak için başvurulur. Sağaltımda kullanılan PG analogları PGF2a: Dinoprost, fluprostenol, kloprostenol, prostalen, fenprostalen, luprositol